موسیقی ایرانی بدون کلام هم مخاطب دارد

در این کنسرت که با نام میخانه خاموش روی صحنه می‌رود، حمید متبسم (تار)، سعید فرج‌پوری (کمانچه)، حسین بهروزی‌نیا (بربط)، پژمان حدادی (تمبک) و بهنام سامانی (دف و دایره) نوازندگی می‌کنند.

گروه دستان در این برنامه در کنار تصنیف‌خوانی و اجرای ساز و آواز، قطعات بدون کلام را نیز خواهند نواخت که به کنسرت‌شان رنگ‌آمیزی متنوعی بخشیده است.

قطعات بدون کلام باد، خفته در آتش و باران خاکستر در دستگاه نوا از ساخته‌های حسین بهروزی‌نیا آغازگر این کنسرت است که در ادامه تماشاگران شاهد اجرای دو تصنیف شمع جان روی شعری از عطار و ساغر از غزلیات حافظ با صدای سالار عقیلی در مایه اصفهان خواهند بود که آهنگ‌هایش را سعید فرج‌پوری ساخته و پیش از این در آلبوم «دریای بی‌پایان» منتشر شده‌ است.

تصنیف‌های میخانه خاموش با شعر مهدی اخوان ثالث، غم دوست سروده سیاوش کسرایی، احوال دل و راز من از مولانا در کنار سه قطعه ساز و آوازی با اشعاری از ه. الف. سایه و ابوالقاسم لاهوتی از ساخته‌های سعید فرج‌پوری که سالار عقیلی آنها را در دستگاه ماهور و آواز اصفهان خواهد خواند، قسمت دوم کنسرت گروه دستان را شکل می‌دهند.

از آنجا که بیشتر قطعات این کنسرت از ساخته‌های سعید فرج‌پوری است، گفت‌وگویی با این آهنگساز و نوازنده انجام داده‌ایم که می‌خوانید.

در کنسرت میخانه خاموش، قطعاتی از ساخته‌های شما با سروده‌های شاعران کلاسیک فارسی همراه است و تعدادی از آهنگ‌هایتان را روی شعر نوی ایران ساخته‌اید. بسیاری از آهنگسازان اعتقاد دارند در فضای موسیقی ردیف دستگاهی، کار روی آثار شاعران نو پرداز دشوارتر از قالب‌های کهن است. شما هم این اعتقاد را دارید؟

چون من نمی‌خواهم از واژه دشوار یا سخت استفاده کنم، به جایش می‌گویم آهنگسازی روی شعر نو به نسبت قالب‌هایی مثل غزل، مثنوی و قصیده وقتگیرتر است و دقت و تخصص بیشتری می‌خواهد.

دلیلش چیست؟

برمی‌گردد به وزن شعر کلاسیک که بر ساختار عروضی استوار است و به گوش خوش می‌نشیند. این ویژگی به آهنگساز در کارش کمک می‌کند و درک قطعه از سوی مخاطب را هم آسان می‌سازد. البته میان شاعران کهن ایران زمین هم در این مورد تفاوت است و برای مثال آهنگسازی روی سروده‌های شاعری چون مولانا به دلیل ریتم‌های تندی که غزلیاتش دارد، راحت‌تر است.

سروده‌های شاعران نوپرداز از نظر مضمون هم با شعر کهن فارسی تفاوت‌های زیادی دارد. این در کار شما تاثیر نمی‌گذارد؟

بدون شک تاثیر می‌گذارد. وقتی یک آهنگساز شعری را انتخاب می‌کند، مضمون و محتوای آن اولین چیزی است که نظرش را جلب می‌کند. پیام نهفته در هر شعر، بدون تردید در کار آهنگساز تاثیر می‌گذارد.

از آنجا که سروده‌های شاعران کهن با شعر نوی ایران از نظر معنی، مضمون و پیام تفاوت دارد، آهنگسازی روی آنها هم متفاوت می‌شود.

البته همین جا به یک غزل از هوشنگ ابتهاج (سایه) اشاره می‌کنم که در کنسرت میخانه خاموش خوانده می‌شود. اگر چه این شعر در یکی از قالب‌های کلاسیک سروده شده است، اما به دلیل مضمون تازه‌اش، آهنگی که برایش ساخته‌ام با کارهایم روی شعرهای مولانا، سعدی و حافظ تفاوت زیادی دارد.

در کنسرت تازه گروه دستان، ترکیب متنوعی دیده می‌شود. قطعات بدون کلام در کنار تصنیف، ساز و آواز نواخته می‌شود. برای پاسخگویی به سلیقه‌های مختلف مخاطبان این برنامه را چیده‌اید؟

همراهی ساز و آواز، سنتی دیر پاست که برای سال‌های سال، موسیقی ایرانی چیزی جز آن نبود. در دوره‌ای نیز تصنیف‌سازی متدوال شد و اوج گرفت که بدون آن نمی‌توان کنسرت یا آلبومی را تصور کرد.

علاوه بر دو شکل تصنیف و آواز، موسیقی ایرانی این توانایی را دارد که بدون کلام هم با مخاطب ارتباط برقرار کند. اگر سی سال پیش، مخاطب این نوع کار را دوست نداشت، امروزه تا حد زیادی با آن آشنا شده است. برای همین فکر می‌کنم ما باید از همه توانایی‌های موسیقی ایرانی بهره ببریم تا هرچه بهتر با مخاطب ارتباط برقرار کنیم.

اما به نظر می‌آید در برنامه کنسرت شما، وزن تصنیف به قطعات ساز و آوازی می‌چربد. چرا؟

نه این طور نیست.

شش تصنیف در مقابل سه قطعه ساز و آوازی اجرا می‌کنید. درست نیست؟

چرا سه قطعه بدون کلام را در نظر نمی‌گیرید. با احتساب آنها، تصنیف‌ها از نظر زمان اجرا، بخش کوچک‌تر کنسرت را در بر می‌گیرند.

اما به نظر می‌رسد مخاطب امروز، بیشتر تمایل به شنیدن تصنیف دارد تا آواز. موافق نیستید؟

شاید اگر مخاطب عام را در نظر بگیرید، این نتیجه‌گیری درست باشد که البته باید رویش کار تحقیقاتی شود تا اثبات گردد. اما برای تماشاگری که بلیت می‌خرد و به کنسرت موسیقی اصیل ایرانی می‌آید، تجربه نشان داده او می‌داند به دنبال چیست. این مخاطب همه ظرایف و ابعاد موسیقی ردیف دستگاهی را دوست دارد و ادعای شما در موردش صدق نمی‌کند.

اگر چه در سه آلبوم و کنسرت آخرتان با سالار عقیلی همکاری کرده‌اید، اما هیچ گاه گروه دستان، خواننده ثابت نداشته است. چرا؟

چون کار با چند خواننده، رنگ و طعم متفاوتی به کنسرت‌ها و آلبوم‌هایمان می‌دهد.

انتخاب آهنگ‌ها و قطعات هر کنسرت بر چه اساس است؟ یک‌سال می‌بینیم نقش حمید متبسم بیشتر است و بار دیگر با آهنگ‌های شما یا حسین بهروزی‌نیا روبه‌رو می‌شویم. روند کار چگونه است؟

ما یک گروه هستیم که همیشه با هم در ارتباط بوده و می‌دانیم چه کسی در حال ساخت کدام آهنگ است. این را با هم به اشتراک می‌گذاریم و به مرور تصمیم می‌گیریم که چه قطعاتی را برای برنامه هر سالمان در کنسرت یا آلبوم بگنجانیم. علاوه بر کار در گروه، همه ما دغدغه‌ها و برنامه‌های فردی خودمان را داریم و برای همین ممکن است برای مدتی یک نفر وقت آزاد بیشتری پیدا کند و روی آهنگسازی متمرکز شود که در نتیجه پیشنهادهای بیشتری هم برای گروه دارد.

از آنجا که اعضای گروه دستان در کشورهای مختلف زندگی می‌کنند، مشکلی در هماهنگی پیدا نمی‌کنید؟

نه. ما از طریق اینترنت با آهنگ‌ها، پیشنهادها و کارهای یکدیگر آشنا می‌شویم و درباره‌اش بحث می‌کنیم. وقتی به جمع‌بندی رسیدیم، دیدارهای حضوری هم می‌گذاریم و عاقبت دو هفته قبل از کنسرت، تمرین‌های مشترک را شروع می‌کنیم.

آلبوم‌هایتان نیز این روند را طی می‌کند؟

در اجراهای ایران همیشه سعی می‌کنیم کار جدید به مخاطب ارائه دهیم و آثار را پس از اجرا ضبط می‌کنیم تا منتشر شوند. در واقع آلبوم‌های ما، نتیجه کنسرت‌هایی است که می‌گذاریم و برای همین در راستای هم هستند.

ترکیب گروه دستان از سازهای تار، کمانچه، بربط، تمبک و دف تشکیل شده است. احتمال دارد در این ترکیب تجدیدنظر کنید؟

ما چند بار که به فراخور قطعات به سازهای جدید نیاز داشته‌ایم، این کار را کرده‌ایم. از جمله در کنسرت به نام گل سرخ یک نوازنده مهمان از هند داشتیم.

منظورم ترکیب ثابت گروه است. امکان تغییر در آن وجود دارد؟

این ترکیب سازی بعد از تجربه ما، تبدیل به یک الگوی موفق شده است که نیاز به صداهای اصلی را برطرف می‌کند و به گوش مخاطب هم خوش می‌نشیند. برای همین در حال حاضر به فکر تغییر آن نیستیم.

مرجان توجهی -‌ جام‌جم