نگاهی به آداب و سنن مردم بیرجند در ماه مبارک رمضان

همچنین به این دلیل که قرآن مجید در ماه مبارک رمضان بر رسول اکرم(ص) نازل و شب قدر نیز در این ماه واقع شده ، همه مسلمانان برای آن احترام و اهمیت خاصی قائلند و آن را مبارک دانسته و همیشه عزیزش می دارند.

در گویش بیرجندی کلمه رمضان ‘رمزا [ن][‎ ‘remazo[nتلفظ می شود و ۱۱ماه دیگر سال ‘سالگان’ گفته می شود و با این نامگذاری ‘رمضان’ را از ماه های دیگر ممتاز می کند.

در این دیار مردم با ‘پیشواز’ که روزه گرفتن در روز پایانی ماه شعبان است به استقبال رمضان می روند تا ثوابی بزرگ را کسب کنند.

از گذشته های نه چندان دور مردم بیرجند و روستاهای این شهرستان از فردای شبی که هلال ماه رمضان رویت می شود با مراسم و آیین هایی روزه داری را آغاز می کنند.

با آغاز نخستین روز رمضان در وضع زندگی مردم تغییراتی حاصل می شود زیرا مردم بیشتر از هر کاری به عبادت پرداخته و مساجد رونق مضاعف می یابند.

مناجات و شب خوانی ( شوخانی) از نخسین شب رمضان آغاز می شود بدینسان که هر شب برخی مردان خوش صدا پس از نیمه شب سه نوبت بر بالای بام خانه رفته و با صدای بلند به خواندن ادعیه و نیایش می پردازند که با این عمل، مردم با شنیدن صدای آنان از خواب بیدار شده و تدارک سحری را می بینند.

این آیین هنوز در روستاهای بیرجند رواج دارد. مجالس پر رونق افطاری بویژه دعوت افراد مسکین، فامیل و همسایگان دور و نزدیک از نمودهای بارز احیای سنت زیبای ‘صله رحم’ در ماه مبارک رمضان در این شهرستان است.

شب نشینی های معنوی همراه با ختم قرآن و قرائت نهج البلاغه در قبل و بعد از اذان صبح، اقامه نماز مستحبی و صرف سحری در جمع نیز جلوه ای از پاکی و نورانیت را در این شب ها در منظر هر بیننده نمایان می سازد.

علاوه برآن در این مجالس بزرگان خانواده بعد از افطار با بیان رشادت های مولای متقیان و فضایل اخلاقی حضرت علی(ع) به مجلس حال و هوای معنوی می بخشند رفت و آمدهای خانوادگی و شب نشینی تا سحر در ماه رمضان دراین منطقه رونق بیشتری می یابد.

در این ماه زنان و دختران خانواده نیز برای پختن شیرینی های محلی و آماده کردن موادغذایی ماه رمضان به منزل یکدیگر می روند.

جمع آوری خیرات و کمک های نقدی مردم هر منطقه برای کمک به یتیمان و بی سرپرستان و تعمیر و توسعه مساجد از دیگر برنامه های ماه مبارک رمضان در مناطق مختلف بیرجند است.

مردم این شهرستان در زمان افطار از آش رشته، نان، پنیر و سبزی، حلوا، خرما، فرنی، شله زرد، زولبیا و بامیه برای افطار کردن استفاده می کنند و ساکنین برخی مناطق روستایی بیرجند نیز به یاد حضرت علی(ع) روزه خود را با نمک افطار می کنند.

برخی مردم این شهرستان با رفتن به آسایشگاه ها و پرورشگاه ها دست محبت بر سر کودکان بی سرپرست می کشند و دل های چشم به راه مادران و پدران بزرگسال را شاد می کنند.

کودکانی هم که هنوز به سن تکلیف نرسیده اند با تمرین تعظیم و تسلیم در مقابل امر حق تعالی و با گرفتن روزه های به اصطلاح ‘کله گنجشکی’ والدین خود را در این آزمون الهی همراهی می کنند.

یکی دیگر از مراسم قدیمی ماه مبارک رمضان در بیرجند خواندن ‘رمضانی’ است این مراسم بدین گونه است که در شبهای رمضان پس از نماز و افطار، جمعی از پسران و نوجوانان در دسته های چهار تا شش نفری به راه افتاده و به در خانه های همسایه بویژه سرشناسان و توانگران می روند و به قصد گرفتن انعام برنامه ویژه ای اجرا می کنند.

آنان با خواندن اشعاری معروف به ‘رمضانی’ با لهجه بیرجندی از صاحب خانه طلب انعام می کنند. برخی ابیات اشعار مزبور به این شرح است:

رمضو یارب، یارب رمضو رمضو آمد خوشنام خدا. رمضو آمد، مهمانش کنید بز و بزغاله قربانش کنید رمضو آمد خود سیصد سوار چوبی وردشته که آی روزه بدار رمضو آمد، مهمانش کنید بز و بزغاله رو قربانش کنید بز و بزغاله که چیزی نمشو گاو و گوساله را قربانش کنید این سرا ازکیه رو ور باده دو پسر داره که نو داماده این سرااز کیه رو ور روزه دو دختر داره که مخمل دوزه این سرا از کیه رو ور قبرستو پدر مو گفته برو دو قرو بستو.

رمضانی خوانی با یک مقدمه دعایی که از سوی استاد خوانده می شود آغاز شده و با آمین شاگردان ادامه پیدا می کند.

خواندن اشعاری در مدح حضرت محمد (ص) و حضرت علی (ع) و رباعی هایی در مرثیه ائمه اطهار از دیگر اشعار خوانده شده در مراسم ‘رمضانی خوانی’ است.

گروه مزبور با خواندن اشعاری مبنی بر تشکر و آرزوی توفیق برای صاحبخانه برای خواندن رمضانی به خانه بعدی مراجعه می کنند.

علاوه بر آن شرکت در نماز جمعه و جماعت، مجالس قرآن، استفاده از محضر علمای دین، برگزاری دعاهای توسل، کمیل و ندبه، قرائت سی جزء قرآن، زیارت امام زاده های شهرستان، غبارروبی مساجد و اماکن مقدسه و ادای نذر و نیاز از دیگر برنامه های روحانی مردم بیرجند در ماه مبارک رمضان است.

سرزدن به مزار رحلت کنندگان از دنیای فانی به جهان باقی در روزهای پنجشنبه هر هفته در این ماه از رونق فزونتری برخوردار می شود و برخی نیز در سر قبر عزیزان از دست رفته خود روزه را افطار می کنند.

برنامه ریزی مردم شهرستان بیرجند در ماه مبارک رمضان بگونه ای است که تا حد امکان از مسافرت و برپایی مجالس عروسی اجتناب می کنند تا با فراغت خاطر، از برکات بیشمار این ایام بیشتر بهره مند شوند.

مردم با شرکت گسترده درآیین های شب های قدر و برگزاری مراسم سوگواری ایام شهادت مولای متقیان حضرت علی (ع)، سینه زنی و تعزیه خوانی، همزمان با سراسر کشور به سوگ نخستین امام خود می نشینند.

۶۶۵/۳۳۰