نگاهی به حوادث طبیعی در کشور و راهکارهای مقابله با آن

به گزارش خبرنگار اجتماعی ایرنا، در بین حوادث طبیعی، تنها در طول یک قرن گذشته بیش از یکهزار و ۱۵۰ مورد زمین لرزه مرگبار در ۷۵ کشور جهان رخ داده است. بیش از ۸۰ درصد مرگ و میرهای حاصل از این رویداد طبیعی در ۶ کشور جهان بوقوع پیوسته است .ایران نیز با تلفاتی بالغ بر ۱۲۰ هزار نفر و خساراتی افزون بر میلیاردها ریال یکی از کشورهایی به شمار می آید که آمار بالایی در بروز حوادث طبیعی به خود اختصاص داده است.

هر اتفاق طبیعی غیر مترقبه و در موارد ناگهانی که موجبات تضعیف و نابودی توانمندی های اقتصادی، اجتماعی و فیزیکی مانند خسارات جانی و مالی، تخریب تاسیسات زیربنائی، منابع اقتصادی و زمینه های اشتغال جامعه را فراهم آورد به عنوان بلایای طبیعی تعریف می شود که از مصادیق بارز آن می توان زلزله، سیل، خشکسالی، پیشروی آب دریا ، آتشفشان، لغزش لایه های زمین، رانش، طوفان و آفات طبیعی را نام برد.

با بررسی های بعمل آمده از سوی کارشناسان دخیل در امر مدیریت بحران و سوانح بیش از چهل نوع بلایای طبیعی در سطح جهان تشخیص داده شده که هر گروه از آنها خود به چند زیر مجموعه دیگر تقسیم می شوند، با توجه به ارزیابی های بعمل آمده در سرزمین ایران حداقل وقوع ۳۱ نوع بلایای طبیعی شامل: زلزله، سیل، طوفان، آلودگی آب و هوا و محیط زیست، تسونامی (موج لرزه ای بزرگ دریا)،آفات و بیماریهای نباتی، نوسانات زمین، خشکسالی و روانه های گلی سابقه دارد.

همچنین خودسوزی جنگلها، زمین لغزشها، صائقه، سنگ ریزش ها، خطرات زمین گرایی (ژئوترمال)، ریزشهای سطحی، ریزشهای کارستی (حوضه های آهکی)، فرسایش خاک، نشستهای زمین در نواحی استخراج مواد معدنی، نفوذ و پیشروی آب دریا، ریزشهای زیردریایی، رسوب زدایی، لغزشهای زیردریایی، دگرشکلی سواحل، باتلاق زایی، مرداب زایی ،کویرزایی، آتشفشان، انجماد و سرمازدگی، خودسوزی میدانهای ذغالی و بهمن از دیگر بلایای طبیعی شناخته شده در کشور است.

هرچند حوادث و رویدادهای متعدد طبیعی در طول حیات بشر در جوامع مختلف منجر به بروز خسارات جانی، مالی فراوانی شده و کماکان بسته به سطح توسعه نیافتگی کشورها و جوامع بشری، خساراتی وارد می شود اما جوامع پیشرفته با استفاده از فناوری توان علمی و فنی و سازماندهی اصولی توانسته اند به مقابله با این بلایا برخاسته و میزان خسارات ناشی از وقوع حوادث را به حداقل کاهش دهند.

پهناور بودن سرزمین ایران و ویژگی های خاص جغرافیایی، اقلیمی و زیست محیطی آن سبب شده که از ۴۱ نوع حادثه طبیعی شناخته شده درجهان، ۳۱ نوع آن در ایران امکان وقوع داشته باشد که سیل و زمین لرزه دراین میان بیشترین سهم را به خود اختصاص داده، به نحوی که هرازگاهی یکی از این دوسانحه طبیعی بخشی ازکشور را تخریب کرده و خسارات زیادی وارد می سازد.

با این حال بلایای طبیعی شامل زلزله، سیل، بهمن، طوفان، آتشفشان، رانش زمین و خشکسالی به عنوان بخشی از واقعیت های گریزناپذیر زندگی تلقی می شوند که باید برای پیشگیری و مدیریت بحرانهای ناشی از آن بیش از پیش تلاش شود.

شایع ترین نوع بلای طبیعی در کشورمان زلزله است، که خسارات مالی و جانی بسیاری را به دنبال دارد، زلزله تکان خوردن قشر زمین است، این تکان ها یا در نتیجه انفجار در اعماق زمین (انفجاری) یا در نتیجه فعالیت آتشفشان ها (آتشفشانی) و یا در اثر لغزش لایه های مختلف زمین روی یکدیگر در طول گسل ها ایجاد می شود.

زمین لرزه لغزشی شایع ترین و مخرب ترین نوع زمین لرزه است، زلزله های شدید اغلب با پیش لرزه و با پس لرزه هایی با شدت های متفاوت همراه هستند.

زلزله اثرات تخریبی شدیدی دارد و علاوه بر اثرات مخرب خود می تواند بلایای مهیب دیگری را از قبیل آتش سوزی های وسیع، شکستن سدها و جریان سیلاب، ریزش کوه و سقوط بهمن ها را در پی داشته باشد.

در زلزله تعداد تلفات انسانی و مجروحین زیاد خواهد بود، به علت ترس از لرزش های مجدد و وقوع زلزله های دیگر تمامی ساکنان مناطق متاثر وقوع زمین لرزه خانه های خود را ترک می کنند، خطرشیوع بیماری واگیر به علت فساد اجساد جمع آوری نشده افزایش می یابد، اهالی منطقه آسیب دیده به علت وابستگی ها و تعلقات، حاضر به دور شدن از منطقه نیستند.

در این رویداد طبیعی عملیات امداد و نجات به علت حجم زیاد نخاله های ناشی از آوارها، مسدود شدن خیابان ها و کمبود وسایل مکانیکی سنگین با کندی انجام می شود و مدیران بحران نیروهای امدادی زیادی را طلب خواهند کرد.

اما طغیان آب و سرازیر شدن سیل به اماکن مسکونی، از جمله حوادث طبیعی شایع در ایران پس از زلزله است که حیات بشر را به مخاطره می اندازد، سیل ها در مقیاس جهانی ویرانگرترین فاجعه ملی و عامل بیشترین تعداد مرگ و میر و خسارات هستند شاید به شدت زلزله نتواند تیتر روزنامه ها را اشغال کنند ولی خطرناکترند.

زمین های سیل خیز عموما دارای شرایط کشاورزی مناسب می باشند، بنابراین تراکم جمعیت در این گونه مناطق زیاد است لذا جریان سیل به نفوس زیادی آسیب می رساند به طوری که تعداد زیادی بی خانمان می شوند و تلفات دامی و خسارات به محصولات و زمین های کشاورزی بسیار وسیع خواهد بود.

در سیلاب به علت قطع راه های ارتباطی و محاصره سیل زدگان مسئله نجات و کمک رسانی با تاخیر و مشکلات بسیار انجام می شود و طبق گزارش های گروه های امدادرسان جراحات و زخمی شدن افراد متاثر از سیلاب چندان زیاد نیست اما مرگ و میر خسارات مالی بسیار زیادی را ایجاد می کند.

درهمین چارچوب طی چند دهه اخیر هشدارهای جدی از سوی دانشمندان در زمینه خطر وقوع حوادث یاد شده و تاثیر آن بر زندگی بشر و ادامه زیست آدمی اعلام و تکرار شده است.

این هشدارها در سال های اخیر شدت بیشتری یافته و موجب شده توجه بشریت به اهمیت طبیعت و رخدادادی که در آن اتفاق می افتد، بیشتر از گذشته عنوان می شود.

بسیاری از کارشناسان امداد و نجات بر این عقیده اند که تخریب منابع طبیعی باعث تغییر آب و هوا و افزایش دمای کره زمین می شود و خسارت وسیع اقتصادی، اجتماعی و اکولوژیکی به همراه دارد.

متخصصان عملیات امداد و نجات در حوادث و سوانح می گویند با توجه به بررسی های صورت گرفته از سوی کارشناسان محیط زیست عامل اصلی گرم شدن دمای کره زمین، بالا رفتن غلظت گازهای گلخانه ای به ویژه گاز دی اکسید کربن در فضا است.

در این میان ایران ششمین کشور از ۱۰ کشور نخست بلاخیز جهان به دلیل قرار گرفتن در منطقه خاص تکتونیکی کره زمین، همواره شاهد وقوع بلایای طبیعی بوده است.

معاون عملیات سازمان امداد و نجات جمعیت هلال احمر می گوید: در ایران بیش از ۳۱ نوع بلایای طبیعی اتفاق می افتد که زلزله، سیل و طوفان از جمله این موارد است و تلفات بسیاری نیز در پی دارد.

‘حیدر حیدری’افزود: در برخی موارد روشهایی برای پیشگیری وجود دارد و در برخی مواقع نیز باید تمهیداتی برای کاهش صدمات و خسارات جانی و مالی ناشی از بلایای طبیعی اندیشید که یکی از این موارد موثر و کمک کننده استفاده از فناوری فضایی است که می تواند کارساز باشد.

وی ادامه داد: هنگام بروز بلایای طبیعی می توان از طریق مخابرات ماهواره ای از سنجش دور، در پیش بینی عملیات های امدادرسانی بلایای طبیعی استفاده کرد.

بر اساس نتایج آخرین بررسیهای نهاد بین المللی ‘بررسی نوسانات آب و هوایی ‘موسوم به ‘آی.پی.سی.سی’ وابسته به سازمان ملل است، اگر برای پدیده گرم شدن دمای کره زمین بطور جدی چاره جویی نشود این احتمال وجود دارد که میانگین دمای هوا تا اواخر قرن جاری تا ۶/۴ درجه افزایش یابد.

دانشمندان می گویند عامل اصلی گرم شدن دمای کره زمین، بالا رفتن غلظت گازهای گلخانه ای به ویژه گاز دی اکسید کربن در فضا است.

در حالت طبیعی هنگامی که نور خورشید به زمین برخورد می کند، سطح زمین گرم می شود و سپس حرارت سطح بازتاب پیدا کرده و به سوی کیهان رها می شود.

اما با افزایش غلظت گازهای گلخانه ای در فضای موجود جو، حرارتی که از سطح کره زمین به سوی کیهان رها شده نمی تواند به صورت کامل از فیلتر غلیظ گازهای گلخانه ای موجود در جو عبور کند.

به همین علت بخشی از حرارت رها شده از سطح کره زمین جذب گازهای گلخانه ای موجود در جو شده و دوباره به سوی سطح زمین بازگردانده می شوند که این موضوع عامل اصلی پدیده گرم شدن است.

بیشتر شدن شمار توفانهای دریایی و زمینی و نیرومندتر شدن آنها، بروز کم آبی و خشکسالی در برخی مناطق و بروز سیل در برخی مناطق دیگر و زیردریا رفتن برخی از شهرهای و مناطق کم ارتفاع زمین از نمونه پیامدهای ناشی از گرم شدن دمای کره زمین دانسته شده است.

‘مریم هادی زاده بزاز’ نویسنده کتاب ‘مدیریت بحران در کاهش آسیب پذیری در برابر بلایای طبیعی’ می گوید: تجربیات گذشته در کشور نشان می دهد که کاهش خسارت های ناشی از بلایای طبیعی نیازمند همکاری تمام ارگانهای دولتی و غیر دولتی با یکدیگر است زیرا دولت به تنهایی توانایی کنترل آسیب هایی در وسعت زیاد را ندارد، که بتواند دامنه آنها را بکاهد.

سخنگو و مدیر روابط عمومی سازمان امداد و نجات نیز بر این باور است که مهاجرت بی رویه روستاییان به حاشیه شهرها بافت سکونت شهری را برهم زده، تراکم و گستردگی شهرها و رشد بالای جمعیت باعث تخریب محیط زیست و تغییرات آب و هوایی در بروز بلایای طبیعی در این شهرها شده است.

‘حسین درخشان’ ایجاد مراکز اصلی و فرعی مدیریت بحران و پیشگیری از حوادث و سوانح احتمالی را در استانها و وزارتخانه هایی که خدمات عمومی به مردم ارایه می دهند را در چارت سازمانی ضروری می داند.

معاون برنامه ریزی سازمان امداد و نجات جمعیت هلال احمر هم می گوید ایران از کشورهای بلاخیز جهان است که برای پیشگیری از بلایای طبیعی برنامه ریزی کاربردی و عملیاتی نکرده است.

‘سعید متانی’ افزود: در هنگام بحران نخستین سیستمی که مورد تهدید قرار می گیرد ‘نظام اطلاعاتی’ است که بخاطر آن مدیران دچار سردرگمی می شوند.

وی ایجاد پایگاه های هوشمند برای پیاده سازی نقشه های چند مقیاسی را برای مدیریت بحران انواع حوادث و سوانح طبیعی، غیر طبیعی و صنعتی را ضروری می داند.

متانی می گوید: نقشه های چند مقیاسی به مدیران بحران کمک خواهد کرد تا هنگام وقوع حادثه و تخریب اماکن عمومی ناشی از زمین لرزه، سیل و طوفان بتوانند به راحتی عملیات های امدادرسانی را مدیریت و هماهنگ نمایند.

قائم مقام سازمان امداد و نجات هم با تاکید بر مقاوم سازی ساختمانها در مناطق آسیب پذیر از زلزله می گوید بیشترین صدمه را روستاییان می بینند که خانه هایشان در برابر حوادث طبیعی مقاوم نیست.

دکتر ‘احمدرضا شجیعی’ نقش و استفاده مدیریت بحران از مدلهای کاربری و سیستم اطلاعات مکانی همراه، را در حوادث غیرمترفبه مورد تاکید قرار داد و افزود: مدیران ما برای مقابله با بلایای طبیعی بایستی به سمت و سوی استفاده از فناوریهای جدید فضایی و سیستم های اطلاعات پیشرفته جغرافیایی (GIS) پیش بروند تا در مواقع وقوع حوادث و سوانح یادشده دچار سردرگمی نشوند.

از :فرهاد شرف پور

اجتمام**۷۰۲۹ *۱۵۸۰