نگاهی به کشورهای عضو سازمان همکاری های شانگهای

این کشورها دوباره در سال ۱۹۹۷ میلادی توافقنامه‌ای به منظور «کاهش نیروهای نظامی در مناطق مرزی» در مسکو به امضا رساندند.

نشست‌های کشورهای عضو شانگهای ۵ در سال ۱۹۹۸ میلادی در شهر آلماتی (قزاقستان)، در سال ۱۹۹۹ میلادی در بیشکک (قرقیزستان) و در سال ۲۰۰۰ در شهر دوشنبه (تاجیکستان) برگزار شد.

نشست این گروه در سال ۲۰۰۱ در شهر شانگهای در چین برگزار شد. در این نشست نخست کشور ازبکستان به عنوان عضو جدید پذیرفته شد که عملاً نام گروه را به «شانگهای ۶» تغییر داد.

سپس در ۱۵ ژوئن سال ۲۰۰۱، سران کشورهای عضو در نشستی ضمن قدردانی از عملکرد گروه شانگهای ۵، تأسیس «سازمان همکاری شانگهای» را به منظور افزایش سطح همکاری‌ها اعلام کردند.

سران کشورهای عضو در ۱۷ خرداد ۱۳۸۱ در شهر سن پترزبورگ کشور روسیه گرد آمدند تا جزئیات اساسنامه سازمان را – شامل اهداف، ساختار و راهکارها – به بحث و بررسی بگذارند. پس از این توافقنامه موجودیت سازمان عملاً از نظر حقوق بین‌المللی رسمیت پیدا کرد.

**کشورهای عضو سازمان

روسیه، چین، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان عضو اصلی و کشورهای مغولستان، هند، پاکستان و ایران اعضای ناظر این سازمان هستند.

** روسیه

روسیه کشوری گسترده و بزرگ در اروپای شرقی و آسیای شمالی است. روسیه با مساحت ۱۷٬۰۷۵٬۴۰۰ کیلومتر مربع پهناورترین کشور جهان است. مساحت روسیه دو برابر مساحت کانادا یا چین یا ایالات متحده آمریکا است. از دید جمعیتی، روسیه پس از چین، هندوستان، آمریکا، اندونزی، برزیل، پاکستان و بنگلادش در رده هشتم جهان قرار دارد. روسیه تا قبل از فروپاشی اتحاد شوروی، اصلی ترین جمهوری اتحاد جماهیر شوروی بود.پایتخت روسیه شهر مسکو و واحد پول آن روبل است.

**‌جمهوری خلق چین

چین کشوری در شرق آسیا است. چین پرجمعیت ترین و یکی از وسیع ترین کشورهای جهان است. پایتخت آن پکن و شانگهای دیگر شهر سرشناس آن است. نام چین از نام خاندانی به همین نام گرفته شده‌است که هم‌زمان با اشکانیان، بر چین فرمان می‌راندند.این نام از راه زبان پارسی به دیگر زبان‌ها راه یافت.

**‌قزاقستان

قزاقستان کشوری در آسیای میانه است که از شمال با روسیه، از غرب با چین، در جنوب شرقی با قرقیزستان، در جنوب با ازبکستان و در جنوب غربی با ترکمنستان همسایه است. سواحل شمال شرقی دریای خزر در خاک این کشور قرار دارد و قزاقستان بزرگترین کشور محصور در خشکی و نهمین کشور وسیع در دنیا است.

پایتخت فعلی این کشور آستانه است. وسعت قزاقستان ۲٬۷۱۷٬۳۰۰ کیلومتر مربع (بیش از سه برابر ترکیه یا پاکستان) است که بخش مهمی از آن را صحرای قره قروم می پوشاند و حدود ۲۰ درصد آن در سمت کوه های اورال قرار گرفته و به لحاظ جغرافیایی بخشی از اروپا است. البته قزاقستان معمولا یک کشور آسیایی طبقه بندی می شود.

**‌قرقیزستان

جمهوری قرقیزستان با ۱۹۸۵۰۰ کیلومتر مربع مساحت در قسمت شمال شرقی آسیای مرکزی واقع شده ‌است. این کشور در شرق و جنوب شرقی با چین، در شمال با قزاقستان و در جنوب با تاجیکستان و از غرب با جمهوری ازبکستان همسایه و هم مرز است.

جمعیت این کشور پنج میلیون و پایتخت آن شهر بیشکک است که جمعیت پایتخت یک میلیون و دویست هزار نفر است.

**‌تاجیکستان

جمهوری تاجیکستان کشوری در آسیای میانه است. پهناوری تاجیکستان ۱۴۳٬۱۰۰ کیلومتر مربع و جمعیت آن حدود ۷ میلیون تن است. این کشور از جنوب با افغانستان، از باختر (غرب) با ازبکستان، از شمال با قرقیزستان، و از خاور (شرق) با چین همسایه است.

تاجیکستان یک کشور محاط در خشکی است که در گذشته راه ابریشم از آن گذر می‌کرده است. پایتخت تاجیکستان دوشنبه است و زبان رسمی آن فارسی با گویش تاجیکی است، گرچه زبان روسی نیز کاربرد گسترده‌ی بازرگانی و حکومتی دارد.

یکای (واحد) پول تاجیکستان، سامانی نام دارد. این کشور در سال ۱۳۷۰ هجری خورشیدی (۱۹۹۱ میلادی ) پس از فروپاشی شوروی استقلال یافت.

**‌ازبکستان

ازبکستان کشوری است در آسیای میانه، دارای مرز مشترک با کشورهای افغانستان، تاجیکستان، ترکمنستان، قرقیزستان، و قزاقستان است.مساحت خاک ازبکستان ۴۴۷٬۴۰۰ کیلومتر مربع است. این کشور ۲۶۸۵۱۰۰۰ نفر جمعیت دارد پایتخت آن تاشکند و از شهرهای مهم آن سمرقند و بخارا است.

**مغولستان

مغولستان کشوری در مرکز آسیا و پایتخت آن اولان باتور است. مساحت مغولستان ۱٬۵۶۵٬۰۰۰ کیلومتر مربع، جمعیت آن ۲٬۰۹۵٬۰۰۰ نفر و رشد سالانه جمعیت آن ۸/۲ درصد است.

زبان رسمی مغولستان مغولی و واحد پول آن تاگریک است. این کشور یکی از کم‌ تراکم ترین کشورهای جهان است. ذخایر زیرزمینی آن نفت، سنگ آهن، طلا، مس و روی (قلع) است.

**‌هند

جمهوری هند یا هندوستان کشوری در جنوب آسیا و پایتخت آن دهلی نو است. این کشور از شمال غربی با پاکستان، از شمال با چین، بوتان، نپال و تبت و از شمال شرقی با برمه و بنگلادش همسایه‌است.

جنوب آن نیز به اقیانوس هند محدود می‌شود.هند بیش از سی و پنج شهر بزرگ با جمعیت بالای یک میلیون نفر دارد.

**‌پاکستان

پاکستان کشوری در جنوب آسیا و پایتخت آن اسلام‌آباد است. بر طبق سرشماری سال ۲۰۰۵ کشور پاکستان با جمعیتی در حدود ۱۵۸ میلیون نفر، ششمین کشور پر جمعیت دنیا بشمار می‌رود.

این کشور یک مرز آبی هزار کیلومتری با دریای عرب در قسمت جنوب دارد و ازغرب با افغانستان و ایران و از شرق با هندوستان و از شمال شرق با جمهوری خلق چین هم مرز است.

ناحیه کشمیر مورد ادعای هندوستان و پاکستان است. هر دو کشور هند و پاکستان به طور جداگانه قسمتهایی از این منطقه را که تحت تصرف خود اداره می‌کنند واین مناطق توسط خط کنترل از هم جدا شده‌ است.

می توان گفت سازمان همکاری شانگهای یک سازمان همکاری چندجانبه از نوع دیگر در آغاز قرن ۲۱ محسوب می شود و باید تأکید کرد که اولین سازمانی است که چین در تشکیل آن نقش کلیدی ایفا کرده است.

واقعه ۱۱ سپتامبر سازمان نوپای شانگهای را با اولین چالش عمده خود روبرو کرد. حمله گسترده آمریکا سه ماه بعد از این واقعه به افغانستان و فشار برای حضور نظامی در اکثر کشورهای آسیای مرکزی و تهدید اینکه هر کسی به آمریکا کمک نکند جزو کمپ تروریسم محسوب می شود، کشورهای نوپای آسیای مرکزی را وادار به اتخاذ سیاست های بسیار منعطف نسبت به آمریکا کرد.

به طوری که حتی چین و روسیه نیز نتوانستند در مقابل این هجوم سیاسی واکنشی غیر از همکاری کامل داشته باشند. لذا سازمان همکاری شانگهای با ملاحظه و حساسیت های چین و روسیه اجباراً نقش ضدتروریستی بیشتری را در کنار همکاری های اقتصادی خود در آسیای مرکزی به عهده گرفت تا بتواند از بروز مشکلات ساختاری جلوگیری کند.

در اجلاس ماه ژوئن ۲۰۰۲ در سن پترزبورگ، رهبران کشورهای عضو سه سند همکاری را به منظور حفظ روند همکاری های سازمان امضا کردند.

این اسناد که مهمترین آن منشور سازمان همکاری شانگهای و توافق بر همکاری نهادینه علیه تروریسم بود با بیانیه رهبران سازمان که بر ادامه و تعهد همکاری جمعی اعضا تأکید می کرد، بسیار با اهمیت تلقی شد زیرا نه تنها در مقابل حضور نظامی و سیاسی آمریکا، گروه از خود هویتی جداگانه تعریف می کرد بلکه سطح همکاری ها و از جمله همکاری ضدتروریستی را نیز افزایش داد.

به گفته کارشناسان، سازمان شانگهای چنانچه به توانمندی ها و ظرفیت های کشورهای عضو و ناظر بیشتر توجه نشان دهد می تواند در حل مسایل منطقه ای و فرامنطقه ای بیش از پیش تاثیر گذار باشد.

اجلاس جدید شانگهای قرار است نیمه دوم خرداد ماه جاری در چین بر

برگزار شود .

گزارش از علی حبیبی

اجتمام ** ۱۵۶۹