زمانی که خبر ساخت فیلم «خرمشهر» به عنوان دومین ساخته بلند مسعود بخشی که بعدها به «یک خانواده محترم» تغییر نام داد مطرح شد، کسی گمان نمی کرد این فیلم به یکی از آثار پر حاشیه سینمای ایران تبدیل شود و نمایش آن در کشور در هاله ای از ابهام قرار گیرد.
به گزارش سه نسل به نقل از ایسنا، مسعود بخشی که با ساخت مستند بلند «تهران انار ندارد» مورد توجه جامعه سینمایی و مخاطبان خاص قرار گرفت، اولین فیلم بلند داستانی اش را به تهیه کنندگی محمد آفریده که پیش از آن در مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی با هم همکاری داشتند، مقابل دوربین برد.
همزمان با شروع فیلمبرداری خلاصه داستانی با این مضمون از فیلم منتشر شد: «فیلم روایتگر داستانی جذاب و درامی خانوادگی است که با نگاهی به داستان هابیل و قابیل، در بستر اتفاقات و حوادث بعد از انقلاب مخصوصاً آزادی خرمشهر، به تصویر شرایط و دیدگاه های شخصیت های داستان، در حال حاضر می پردازد».
فیلم دیده نشده بود و طبعا نسبت به آن واکنشی هم وجود نداشت تا آن که چندی پیش «یک خانواده محترم» برای حضور در بخش دو هفته کارگردانان جشنواره ی کن به عنوان تنها نماینده سینمای ایران انتخاب شد و مسعود بخشی در اولین اظهار نظر درباره فیلمش نوشت: «فیلم سینمایی «یک خانواده محترم»، فیلمی قصه گو و روایتگر رنج و امید مردم ماست و آن را بیش از همه برای مخاطب ایرانی ساخته ام که این قصه را زندگی کرده است. خوشحالم که فیلمم در سی امین سالگرد آزادی خرمشهر به نمایش در می آید و آن را به تمامی نوجوانانی که در آن سال ها، یک شبه مرد شدند و جانشان را فدا کردند، تقدیم می کنم. امیدوارم کسانی که سودای ثروت و قدرت، کور و کرشان کرده، نیز آنها را از یاد نبرند.
در آن سال ها، دنیا که از این جنگ سود می برد به روی این تجاوز چشم بست و جنگی را که سرنوشت میلیونها ایرانی و عراقی را تغییر داد؛ نادیده گرفت. این روزها هم باز صحبت جنگ و تهدید است. اما برای ما ایرانی ها که هزاران سال است مورد تهدید و در حال دفاع دائمی از خودمان بوده و هستیم، این حرفها مضحک به نظر می رسد. به گمانم کشور ما را بایستی نخست با فرهنگش شناخت و سینما ی ایران، امروز نقطه اوج این فرهنگ است.»
اما در آستانه حضور این فیلم در کن رحیم زاده مدیر گروه دفاع مقدس و انقلاب اسلامی سیمافیلم از لغو مشارکت سیمافیلم در تولید این فیلم خبر داد و دلیل انصراف را مطابق نبودن فیلمنامه اولیه با فیلم تولید شده اعلام و به این مسئله اشاره کرد که طرح اولیه فیلمنامه خانواده ای بود که یکی از فرزندان شان در دفاع مقدس به شهادت می رسید. شرایطی که خانواده داشتند و تغییر و تحولاتی که در خانواده اتفاق می افتاد، طرح اولیه فیلمنامه بود و تهیه کننده از سیمافیلم درخواست مشارکت داشت.
محمد آفریده تهیه کننده اثر هم در این خصوص اظهار کرد: مشکل از جایی آغاز شد که فیلم در کن پذیرفته شد و معادلات کمی تغییر کرد و دوستان حساس شدند. ما فکر کردیم همه موارد را رعایت کرده ایم. در نسخه نهایی آن چیزی که مورد نظر تلویزیون است، با حضور کارگردان در یک نمایش خصوصی به انجام می رسانیم . ممکن است فیلم نکاتی داشته باشد یا من به عنوان تهیه کننده نظراتی نسبت به آن داشته باشم، اما ما همه باید نگاهی مصلحانه و پدرانه به فیلم داشته باشیم.»
سرانجام ۳۱ اردیبهشت ماه از این فیلم رونمایی شد و «یک خانواده محترم» در جشنواره فیلم کن به نمایش درآمد که همزمانی آن با مراسم تقدیر از اصغر فرهادی، باعث شد در سانس اول نمایش این فیلم ایرانی ها حضور کمرنگی در سالن داشته باشند.
پس از نمایش فیلم، مسعود بخشی در پاسخ به پرسش های حضار، ضمن اشاره به هشت سال جنگ تحمیلی عراق علیه ایران و خسارت های وارده به مردم ایران گفت: «می خواستم با این فیلم، از جنگی حرف بزنم که در غرب ندیده گرفته شد؛ چرا که منافع غرب با این جنگ تامین شد.»
بابک حمیدیان بازیگر فیلم نیز در پاسخ به سوالی درباره ی بازی اش در «یک خانواده محترم» توضیح داد: « من بازیگر کاملا حرفه ای تئاتر و سینما در ایران هستم و متولد ۱۳۵۹، سالی که عراق به ایران حمله کرد. من هم مانند بسیاری از هم نسلانم با خاطرات جنگ بزرگ شدم و برای من رسیدن به شخصیت فیلم، ترکیبی از فن بازیگری و خاطرات کودکی ام بود.»
بخشی هم در پاسخ به سوال دیگری در مورد خانواده فیلم گفت: « این فیلم داستان یک خانواده و از زاویه دید من است. در جامعه ایران خانواده های مختلفی با قصه های مختلف وجود دارند، همانطور که در سینمای ایران، گونه های مختلف با کارگردان ها و ایده ها ی مختلف وجود دارد.»
همچنین یکی از منتقدین حاضر در جلسه با تاکید بر قدرتمندی و لایه لایه بودن نقش زنان در فیلم، در مورد حضور زن در جامعه ایران سوال کرد و بخشی در پاسخ گفت: «این مادر فیلم است که در مقابل خلاف عضوی از خانواده مقاومت می کند و نگهدار ارزشها و پاکی و درستی است.»
بخشی درباره تولید و نمایش فیلم در ایران اضافه کرد:« فیلم در شرایطی حرفه ای با اکیپ و بازیگران حرفه ای ایرانی تولید شده و تمام سعی ما این است که آن را برای مخاطب ایرانی نمایش دهیم.»
اما حاشیه های اصلی فیلم «یک خانواده محترم» بعد از سئانس دوم نمایش آن در سالن «پله استفنی» و حضور گسترده ایرانی های حاضر در کن به وجود آمد که اکثر آن ها نسبت به تصویر ارایه شده از ایران در این فیلم انتقاد داشتند.
مسعود نجفی خبرنگار سینمایی ایسنا به عنوان تنها خبرنگار ایرانی حاضر در سالن در این خصوص گفت: «تماشاگران خارجی حاضر در سالن از فیلم استقبال و حتی دقایق زیادی عوامل کار را تشویق کردند اما ایرانی های حاضر به شدت گله داشتند و معتقد بودند از ایران و ایرانی تصویر درستی ارایه نشده است.»
محمد آفریده اما با اشاره به تفاوت نگاه خارجی ها با ایرانی ها به این فیلم اظهار کرد: « نگاه مخاطبان خارجی به این فیلم با نگاه مخاطبان ایرانی تفاوت داشت؛ آن ها خیلی به اصالت های فیلم توجه داشتند و بحث شهید و کسی که در موقعیت های مختلف تلاش می کرد، برای آن ها جالب بود. حتی تصاویر آرشیوی که از خرمشهر در فیلم داشتیم، برای مخاطبان جذاب بود. دوستان ایرانی ما بیشتر نگران بازتاب فیلم در میان مخاطبان خارجی بودند، الحمدالله دیدگاه مخاطب خارجی نسبت به فیلم مثبت بود. باید اشاره کنم که مخاطب خارجی فقط به «فیلم» نگاه می کند، برخلاف دوستان ایرانی که به کلیت های مبهمی که معمولا به خاطر سیاست زدگی دچار آن ها هستیم، توجه دارند.»
وی ادامه داد:« در فیلم «یک خانواده ی محترم» نکاتی وجود داشت که ممکن است من هم آن ها را قبول نداشته باشم، اما برای من هم جالب بود که آن نکات در نگاه مخاطبان خارجی مورد توجه نبود. نگاه آن ها نوع دیگری است و با توجه به فرهنگ، شرایط اجتماعی و تاریخچه ای که دارند، به نکات دیگری با ظرایف دیگری توجه می کنند. در مجموع، بازتابی که مخاطب خارجی در جشنواره داشتند و نقدهایی که در آنجا مطرح شد، خیلی مثبت بود. بنای ما این بود که این نگاه و تصویر را بررسی کنیم و دستاورد خوبی هم داشتیم.»
با بازگشت ایرانی های حاضر در کن، محمدرضا عباسیان اولین نفری بود که به این فیلم واکنش نشان داد و در نشست جشنواره فیلم های ویدئویی گفت: « فیلم سینمایی «یک خانواده محترم» توهین به همه باورها، ارزش ها و در کل همه آن چیزی است که مردم کشورمان اعتقاد دارند. من سال ها در جشنواره های بین المللی حاضر بودم و همه فیلم هایی که علیه کشور ما توسط فیلمسازان ایرانی و غیرایرانی ساخته شده بود را رصد کردم. با کمال تاسف اعلام می کنم که در تمام آنها و در تمام این مدت فیلمی به بدی «یک خانواده محترم» ندیدم، چرا که این فیلم از لحاظ ملی و مذهبی سراسر توهین به مردم کشورمان است.»
مدیرعامل موسسه رسانه های تصویری ادامه داد: « پلان به پلان این فیلم توهین به هر آن چیزی است که مردم کشورمان اعتقاد دارند، در اینجا منظورم اصلا بحث نظام یا انقلاب نیست، بلکه این فیلم از این خط نیز عبور کرده و اعتقادات و آبروی ایرانیان را زیر سوال برده است. امیدوارم با پیگیری رسانه ها هرچه زودتر نمایشی خصوصی برای نسخه جشنواره کن این فیلم ترتیب داده شود تا همه بتوانند درباره این اثر تصمیم گیری کنند، البته من برای تهیه کننده این فیلم که سالها سابقه مدیریتی دارند، متاسف هستم و تعجب می کنم که ایشان مصاحبه کرده و از این فیلم دفاع می کند.»
عباسیان چند روز بعد از این اظهارات به سمت دبیری جشنواره فیلم فجر منصوب شد و درحالی که یک ماه از پایان جشنواره کن می گذشت، اعتراض مشابهی توسط هاشم میرزاخانی مدیر عامل انجمن سینمای جوان در نشست جشنواره فیلم دنا ادامه پیداکرد و او گفت: « از مردم کشورمان و خانواده شهدا برای نمایش فیلم سینمایی «یک خانواده محترم» در جشنواره کن که سراسر توهین و تمسخر …(ارزش های مقدس) بود، عذرخواهی می کنم. زمانی که این فیلم در جشنواره کن به نمایش درآمد، من از شدت خجالت هر دقیقه بیشتر در صندلی فرو می رفتم و به عنوان یک ایرانی پیش از آن که چراغ ها روشن شود، از سالن خارج شدم تا بیش از این مورد توهین قرار نگیرم. متعجبم که سازندگان این فیلم چگونه از آن دفاع می کنند؟! »
او در پاسخ به این سوال که چرا مدیران حاضر در جشنواره در همان زمان موضع گیری نسبت به این فیلم نکردند؟ عنوان کرد: « من همان جا و پس از مشاهده این فیلم با خبرنگار ایسنا که در جشنواره حضور داشت، مصاحبه ای بسیار تند انجام دادم اما سپس تصمیم گرفتیم که این مصاحبه را منتشر نکنیم، چرا که ممکن بود نقد این اثر باعث می شد که به این فیلم جایزه می دادند. معتقدم هر ایرانی که یک مقدار معرفت داشته باشد با دیدن این فیلم خجالت زده می شود و متاسفم که بگویم در پی نمایش «یک خانواده محترم» در جشنواره ، کشور عزیزمان ایران هو شد.»
اما تهیه کننده اثر که همه چیز را به دیدن فیلم توسط مردم موکول کرده، معتقد است: «هدف کارگردان از ابتدا در این فیلم، تذکر و آگاهی جهت حفظ اصالت ها و هویت ها بوده و هست و انشاالله با نمایش فیلم، سوءتفاهم ها و سوءبرداشت ها، برطرف خواهد شد و مشخصاً قضاوت عادلانه برعهده مردم خواهد بود.»
مدیر پیشین مرکز گسترش سینمای مستند تصریح دارد:« من همیشه و همواره اعتقاد داشته و دارم که انقلاب اسلامی، انقلاب وصل بوده است، نه فسخ و قطع و جدایی، و هنر همه ما باید این باشد که به دوستانمان بیافزاییم تا به دشمنانمان. یک جوان که عضوی از این مرزوبوم است، به پشتوانه تجربه های خلاق و دانش و آگاهی خود به عنوان قطره ای از دریای بیکران استعدادهای جوان ایران اسلامی، دست به تجربه ای در عرصه جدی اجتماعی زده است. پیش از اینکه همه چیز را بر سرش خراب کنیم، شایسته است مدیریت فرهنگی ما به جای عقب نشینی یا افزایش نگرانی ها، مشفقانه و دلسوزانه، مسیر حرکت تجربه های جدید را مهیا نماید. اگر این مدیریت صورت نپذیرد، بی تردید وضع سینمای ما هیچ وقت، بهتر از وضع کنونی نمی شود.»
محمد آفریده به هفته نامه مثلث گفته است: « امام راحل (ره) در خصوص مقام شهدا می فرمایند؛ “شهدا ذخایر عالم بقا هستند.” برای بهره بردن از برکات این ذخایر، راهی جز کار و تلاش مضاعف و ایجاد فضای تجربه در عرصه های گوناگون وجود ندارد و نباید از ترس خطا و یا اشتباه احتمالی، از قدم نهادن در میادین گسترده و عرصه های پر خطر، پرهیز کرد چراکه نفس این تلاش و حرکت، به نشاط و پویایی فرهنگی جامعه جوان ایران اسلامی می افزاید.»
همچنین یکی از فیلمسازان حاضر در جشنواره کن که سال هاست در این جشنواره حضور می یابد، دیدگاهی متفاوت از منتقدان سرسخت فیلم «یک خانواده محترم» دارد. او می گوید: «هرچند جنس این فیلم با سلیقه من منطبق نبود، اما معتقدم حرف هایی که درباره آن می زنند و توصیف هایی که می شود، غیرواقعی است. اتفاقا معتقدم در این فیلم چند واقعیت نشان داده شده؛ یکی این که عراق اشغالگر کشور ما بوده، دیگر نکته ی قابل توجه، صلابت و سلامت نفس مادری است که فرزندش برای دفاع از کشور شهید شده اما تحت هیچ شرایطی حاضر نیست از کنار آن، مال حرام یا امتیازی به زندگی اش وارد شود، ولی این واقعیت هم در فیلم مورد اشاره قرار گرفته که کسانی وجود داشتند که در همان زمان که فرزندان ما جانشان را در جبهه ها فدا می کردند، به سوء استفاده های ریز و کلان مشغول بودند. این همان واقعیتی است که مسعود ده نمکی هم در فیلمش از آن سخن می گوید و اعتراضی از این منظر به آن صورت نمی گیرد اما وقتی مسعود بخشی از آن حرف می زند، به شدت مورد انتقاد قرار می گیرد.»
در فیلم سینمایی «یک خانواده محترم» که تولید مشترک ایران و فرانسه است، بازیگرانی چون بابک حمیدیان، مهرداد صدیقیان، آهو خردمند، مهران احمدی، پریوش نظریه، مهرداد ضیایی، بهناز جعفری و داود فتحعلی بیگی نقش ایفا کرده اند.
برخی معتقدند این فیلم با توجه به حواشی پیش آمده فرصت اکران در سینماهای کشور را به دست نخواهد آورد اما گروهی هم معتقدند که این فیلم با تغییر و تعدیل برخی از سکانس ها امکان نمایش را خواهد یافت.
جدیدترین مطالب تفریح و سرگرمی