پیوند “دیرهنگام” اما “قابل‌تقدیر” صنعت نفت با دانشگاه‌

بولتن نیوز:جهان امروز ارتباط ناگسستنی و غیرقابل تردیدی با نفت دارد چراکه این ماده حیاتی در طی چند قرن اخیر نقش محرک اقتصاد را ایفا کرده است.

اهمیت غیرقابل چشم پوشی این ماده حیاتی سال‌ها سایه استعمار را بر کشورهای نفت‌خیز علم کرد و اکنون نیز همان مسیر با روش پیشرفته‌تر فروش تجهیزات و تکنولوژی با قیمت‌های بسیار بالا، تداوم دارد.

این نیاز روزافزون صنعت برای بهبود استاندارد زندگی مردم در دنیا باعث افزایش تقاضای عرضه نفت شده است.

براساس برآورد مؤسسات معتبر انرژی، نیاز جهانی به نفت در طول ۲۰ سال آینده به ۱۲۰ میلیون بشکه در روز می‌رسد که یک ونیم برابر مصرف امروز جهانی است، از همین‌رو کشورهای نفت‌خیز که اقتصادی مبتنی بر نفت دارند، از این فرصت استفاده خواهند کرد و درآمدزایی خود را افزایش خواهند داد.

این درحالی است که با توجه به گذشت نزدیک به ۱۶۰ سال از عمر صنعت استخراج نفت در دنیا و با توجه به کاهش بهره‌وری از مخازن مختلف بزرگ بر اثر استخراج‌های متوالی، تولید نفت کاهش یافته تا حدی که اکتشافات نفتی در سال‌های اخیر تنها به پیدا شدن مخازن متوسط و کوچک محدود شده است.

از این‌روست که روی آوردن به استفاده از روش‌هائی که به ازدیاد برداشت از مخازن نفتی می‌انجامد، یک اجبار بوده که در راس برنامه‌های شرکت‌های بزرگ مختلف نفتی دنیا قرار داشته و اخیرا نیز به عنوان برنامه اصلی شرکت ملی نفت ایران مطرح گردیده است.

غفلت در به‌کارگیری استفاده از روش‌های ازدیاد برداشت بستر مناسبی برای استعمارگران به وجود خواهد آورد تا منابع مالی کشور را در سال‌های آینده با تمایل و خواهش کشورها برای ارائه تکنولوژی‌های افزایش برداشت به تاراج ببرند.

* اهمیت اقتصادی ازدیاد برداشت

با توجه به اینکه متوسط برداشت جهانی از ذخایر زیرزمینی نفتی در حدود ۳۷ درصد است، تکنولوژی به کار گرفته شده در صنعت نفت ایران به طور میانگین تنها می‌تواند ۲۵ درصد از ذخایر نفتی کشور را استخراج کند البته در برخی میادین نفتی (فردوسی) که با ۳۴ میلیارد بشکه نفت بیشترین حجم نفت سنگین درجای جهان را دارند، به دلیل نبود روش‌های مناسب، تنها ۷ تا ۸ درصد از ذخایر برداشت می‌شود.

این درحالی است که به ازای هر یک درصد افزایش برداشت از میدان‌های نفتی ایران در طول برنامه پنجم توسعه، ۶ میلیارد بشکه افزایش برداشت در کشور خواهیم داشت که این رقم معادل ۶ سال بودجه کشور است.

با توجه به وابستگی اقتصاد ایران به نفت و اینکه نسبت صادرات نفت خام به کل صادرات کشور حدود ۸۳٫۸ درصد است، به کارگیری روش‌های ازدیاد برداشت اهمیت بسزایی در اقتصاد کشوری ایفا می‌کند چراکه از ۷۰۰ میلیارد بشکه نفت خام و هیدرو‌کربورهای مایع تنها حدود ۱۵۵ میلیارد بشکه نفت آن قابل برداشت است.

مطالعات انجام شده در شرکت ملی نفت حاکی از آن است که در صورت افزایش ۵ درصدی ضریب بازیافت مخازن ۳۰۰۰ میلیارد دلار به ارزش ذخایر نفت کشور افزوده خواهد شد.

هرچند که به کارگیری روش‌های ازدیاد برداشت افزایش سرمایه‌ای حداقل برابر با ۶ سال بودجه کشور را به همراه دارد ولیکن اگر در برداشت از مخازن بصورت صیانتی، اشتباه برداشت صورت گیرد و براساس اصول نفت استخراج نشود، دیگر، روش‌های ازدیاد برداشت جوابگو نخواهند بود و لطمات جبران‌ناپذیری را به سرمایه ملی کشور وارد خواهد ساخت.

* دستورالعمل‌ها و قانون‌ها

حرکت صنعت نفت ایران به سوی بهره‌برداری بیشتر از میادین نفتی امری است که در برنامه‌های ملی کشور نیز بدان اشاره شده است. در ماده ۱۳۰ برنامه پنجم توسعه وزارت نفت موظف شده است به منظور افزایش ضریب بازیافت مخازن کشور در طول برنامه به میزان یک‌درصد، طی سال اول برنامه، برنامه جامع صیانتی و ازدیاد برداشت از مخازن هیدروکربوری را با رعایت اولویت‌بندی مخازن به تفکیک نواحی خشکی و مناطق دریایی تهیه و برای حسن اجرای آن اقدامات لازم را به عمل آورد.

همچنین در ماده ۲۲۹ این سند بار دیگر وزارت نفت موظف شده است تا نسبت به تولید صیانتی میدان‌های نفتی و گازی در طی سال‌های برنامه به توالی با حداقل ۱۰درصد، ۲۰ درصد، ۵۰ درصد، ۷۵ درصد و ۱۰۰درصد از میادین اقدام کند و سالانه ۱۰ درصد از ارزش نفت خام و میعانات و مایعات گازی تولیدی پس از واریز به خزانه برای عملیات: “برداشت صیانتی از مخازن نفتی موجود با تزریق گاز، آب و سایر روش‌ها، تا که در طول برنامه پنجم، متوسط تولید نفت خام مخازن مذکور، حداقل معادل متوسط برداشت در سال ۱۳۸۸ باشد؛ همچنین افزایش تولید گاز طبیعی به خصوص با اجرای فازهای برنامه‌ریزی شده میدان گازی پارس جنوبی و سایر میادین مشترک گازی و جمع‌آوری گازهای در حال سوختن میادین درحال بهره‌برداری، به نحوی که علاوه بر تأمین گاز کافی برای تزریق به میادین نفتی، مصارف داخلی کشور و صادرات تعهدشده، تضمین شود” به شرکت‌های تابعه وزارت نفت تخصیص یابد.

علاوه بر این براساس مواد ۳ و ۴ قانون برنامه سوم توسعه فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی کشور، شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری با هدف ایجاد هماهنگی و یکپارچگی در سیاست‌گذاری کلان اجرایی در حوزه علوم، تحقیقات و فناوری پیش‌بینی شد که مصوبات آن پس از ابلاغ ریاست جمهور برای کلیه دستگاه‌های اجرایی کشور لازم الاجراست.

همچنین در جز ۱ بند م ماده ۲۲۴ برنامه پنجم توسعه کلیه دستگاه‌های اجرائی و مراکز تحقیقاتی وابسته به آنها و شرکت‌های دولتی که از اعتبارات بخش تحقیقات کشور (توسعه علوم و فناوری و یا اعتبارات پژوهشی) استفاده می‌کنند، موظف‌اند که این اعتبارات را براساس سیاست‌گذاری‌ها و اولویت‌های تحقیقاتی تعیین شده توسط شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری هزینه نمایند.

این شورا از بین ۶ کمیسیون، اولویت اول کمیسیون‌های “انرژی” و “نفت و گاز” را توسعه فناوری‌های بهبود و ازدیاد برداشت از مخازن نفت تعیین کرده است تا عقب‌ماندگی کشور در برداشت از حوزه‌های نفتی مرتفع شود.

* میزان ازدیاد برداشت دیگر کشورها

کشور عمان یکی از کشورهای نفت‌خیز حاشیه خلیج‌فارس است که به جهت افت تولید نفت به استفاده از روش‌های ازدیاد برداشت برای بهره‌برداری بیشتر از مخازن نفتی روی آورده است.

پس از اقدامات تخصصی عمان در این زمینه، امارات و عربستان سعودی نیز توجه ویژه‌ای بر به‌کارگیری ازدیاد برداشت به عنوان یک سرمایه‌گذاری جدید داشته‌اند، این درحالی است که کلیه شرکت‌های بزرگ نفتی هم‌اکنون برای کسب درآمد و تجربه بیشتر برای بازار رو به گسترش ازدیاد برداشت در خاورمیانه رقابتی تنگاتنگ را آغاز کرده‌اند.

اگرچه ازدیاد برداشت از موثرترین روش‌ها برای استخراج بیشتر نفت به حساب می‌آید ولی بسته به نوع مخازن و شرایط خاص و پیچیدگی‌های هر مخزن راندمان برداشت از مخازن در مراحل اولیه تولید با استفاده از انرژی طبیعی مخزن تنها بین ۲۰ تا ۳۰ درصد محدود می‌شود و بیش از ۷۰ تا ۸۰ درصد ذخایر نفتی برای همیشه در مخازن باقی می‌ماند.

اهمیت ملی ازدیاد برداشت

میزان استخراج نفت کشورهای حوزه خلیج‌فارس و تلاش روز‌افزون برای پیشی گرفتن از یکدیگر در کسب بازارهای جهانی، درحالی است که کشور ما علاوه بر عقب‌ماندگی برداشت از برخی مخازن مشترک، از کاهش ۲۳ هزار بشکه نفت در روز، ده‌ها چاه مرده و همچنین کاهش فشار مخازن نفت و گاز رنج می‌برد.

در کنار این عقب‌ماندگی برخی کشورهای همسایه همچون عربستان سعودی قراردادهای سنگینی با شرکت‌های خصوصی در زمینه ازدیاد برداشت منعقد کرده‌اند تا در آینده نه چندان دور برخی از همین کشورهای کوچک و شبه استانی حوزه خلیج فارس در صادرات نفت از ایران که سال‌ها سهمیه خود را با چنگ و دندان حفظ کرده پیشی بگیرند که این واقعه از منظر ملی امری مذموم به شمار می‌آید.

البته این نکته شاید با تاکید بر ذخایر عظیم نفت و گاز کشورمان چندان قابل توجه نباشد؛ موضوع زمانی بیشتر نگران‌کننده خواهد شد که بدانیم تحرکات این کشورها در زمینه ازدیاد برداشت نفت باعث خواهد شد که آنها دانش فنی اجرای روش‌های ازدیاد برداشت را کسب کنند و هنگامی که کشور به دلیل نیاز از خواب غفلت برخیزد آن را به قیمت چندین برابری به ایران که جزو برترین کشورها در تولید علم است، بفروشند.

* تأکید مقام معظم رهبری بر دستگاه‌های تولید داخل

براساس این گزارش، اردیبشهت‌ماه سال ۸۷ مقام معظم رهبری در بازید اختصاصی از اولین نمایشگاه نوآوری، ابداعات و اختراعات استان فارس با مشاهده توانمندی مرکز پیشرفته تحقیقات ازدیاد برداشت از مخازن نفتی دانشگاه شیراز خطاب به استاندار، امام جمعه و رئیس دانشگاه شیراز فرمودند که این محصول برای کشور بسیار مهم است.

تاکید مقام معظم رهبری مجموعه کاملا علمی دانشگاه شیراز را از حیطه تئوری به وادی عمل کشاند تا تجهیزات آزمایشگاهی و پژوهشی ازدیاد برداشت نفت را براساس نیاز‌های کشور تولید کند و به متقاضیان ارائه دهد.

وزارت نفت طی چند سال گذشته ده‌ها میلیون دلار تجهیزات آزمایشگاهی ازدیاد برداشت برای تجهیز مراکز دانشگاهی خریداری کرده است که با توجه به تحریم کشورهای غربی در موارد بسیاری این خریدها با تحریم‌های طرف غربی علیه کشورمان و مشکلات انتقال مستقیم به داخل کشور، نصب، تعمیر و خدمات پس از فروش رو به رو شده‌اند.

بسته بودن مسیر، عدم دسترسی به قطعات یدکی و ناتوانی در پشتیبانی از این دستگاه‌ها باعث شده است که از عمر مفید دستگاه‌ها کاسته شده و با بروز کوچکترین مشکل سخت‌افزاری دستگاه‌ها از رده خارج شود و سرمایه‌های چند ده میلیارد تومانی کشور پس از مدت کوتاهی به هدر رود.

وجود همین تحریم‌ها و تاکید مقام معظم رهبری باعث شد تا جوانان نخبه دانشگاهی در برخی دانشگاه‌ها بسیاری از دستگاه‌های مورد نیاز صنعت نفت کشور را ساخته و وابستگی کشور در این زمینه را مرتفع سازد تا علاوه بر اینکه جمهوری اسلامی ایران گامی دیگر در راستای خودکفایی صنعت نفت بردارد، به عنوان اولین کشور تولید کننده تمام تجهیزات آزمایشگاهی بالادستی و ازدیاد برداشت از مخازن نفتی در خاورمیانه، این محصولات را به دیگر کشورهای منطقه که حتی محدودیت تحریم و منابع مالی برای خرید دستگاه‌های به روز دنیا از منابع غربی را ندارند، صادر کند.

* تلاش دانشگاه‌ها برای رفع وابستگی

در چند سال اخیر دانشگاه‌ها و شرکت‌های داخلی گام‌های موثری را در رفع نیاز کشور برداشته و موفق شده‌اند که محصولات ازدیاد برداشت را به کشور‌های همسایه همچون عمان که محدودیت خرید تجهیزات پیشرفته روز را ندارد، صادر کنند.

صادرات دستگاه‌های ازدیاد برداشت در شرایطی صورت می‌گیرد که طی سال‌های گذشته عدم ارتباط دانشگاه‌ها با صنعت نفت برای کاربردی کردن علوم مانع از به کارگیری دستگاه‌های ساخته شده توسط نخبگان دانشگاهی شده بود.

همین امر نیز باعث شد تا حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای در ابتدای سال در اجتماع باشکوه زایران، مجاوران و مردم مشهد مقدس بر لزوم همکاری صنعت و دانشگاه تاکید فرمایند.

ایشان با تاکید بر جوانگرایی و اینکه جوان مرکز نوآوری و خلاقیت و ابتکار است، فرمودند: ارتباط صنعت با دانشگاه از خواسته‌های دیرینه بنده است؛ همیشه سفارش می‌کردم به مسئولان بخش‌های گوناگون دولت‌های گذشته که میان صنعت و دانشگاه ارتباط برقرار کنید؛ خوشبختانه در آنجا دیدم که این ارتباط برقرار شده است.

رهبر معظم انقلاب اسلامی افزودند: این ارتباط باید عمومیت پیدا کند و همه صنایع ما باید با دانشگاه‌ها مرتبط شوند و دانشگاه‌ها متصل شوند. (در اثر این ارتباط) هم دانشگاه و هم صنعت رشد پیدا می‌کند.

برهمین اساس و با توجه به نیاز صنعت نفت به روش‌های ازدیاد برداشت، در ۸ خردادماه سال جاری سند همکاری و آغاز به کار کنسرسیوم دانشگاهی ازدیاد برداشت از مخازن نفت و گاز کشور توسط وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و نفت و انرژی با همکاری ۶ دانشگاه تهران، صنعتی شریف، صنعتی سهند، شیراز، صنعتی امیرکبیر و صنعت نفت، امضا شد که هدف آن تقویت ارتباط دانشگاه و صنعت به منظور حل مشکلات این حوزه کاربردی در کشور بود.

کنسرسیوم دانشگاهی ازدیاد برداشت که ایده اولیه آن در مراسم رونمایی از دستاوردهای وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در آذر ماه سال ۱۳۹۰ همزمان با رونمایی از دستگاه ازدیاد برداشت میکروبی که یکی از دستاوردهای دانشگاه شیراز بود، مطرح شد، می‌تواند در صورت اجرای صحیح و کاربردی شدن، آینده پر‌برکتی را برای صنعت نفت کشور به ارمغان خواهد آورد.

* نگاه به آینده

اگرچه یکی از مهمترین موانع موجود در همکاری دانشگاه و صنعت نفت با تشکیل کنسرسیوم دانشگاهی ازدیاد برداشت مرتفع شده است اما این اقدام به تنهایی نمی‌تواند مثمر ثمر باشد چراکه به گفته فعالین حوزه نفت، اگر همچنان گفتمان حاکم بر وزارت نفت خرید دستگاه‌های خارجی با قیمت‌های غیرقابل مقایسه با محصولات داخلی و اعتماد به دانش و فناوری خارجی باشد، این همکاری مشترک راه به جایی نخواهد برد، بنابراین لازم است زمینه‌سازی‌های لازم برای عدم خرید محصولات خارجی و متعاقب آن اعتماد به محصولات داخلی صورت پذیرد تا در آینده نزدیک همانند بسیاری از بخش‌هایی که با تکیه بر دانش بومی رشد داشته است، صنعت نفت ایران اسلامی نیز به خودکفایی کامل برسد.

در کنار این خودکفایی به جهت وابستگی شدید کشورهای منطقه به تکنولوژی‌های نفتی غربی این پتانسیل وجود دارد که این کشورها از خدمات فنی و مهندسی، دانش، فناوری و تجهیزات ایرانی استفاده کنند و از این حیث به یکی دیگر از اهداف سندچشم‌انداز توسعه ۲۰ ساله کشور و برنامه دست یابیم و در این زمینه، الهام‌بخش کشورهای منطقه باشیم.

 


بولتن نیوز

نظرتان را در مورد مطلب فوق بنویسید. نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد.