ژئوپلیتیک و چشم‌انداز راهبرد دفاعی و امنیتی عراق

به گزارش حوزه پالمانی باشگاه خبرنگاران، به نقل از روابط عمومی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، دفتر مطالعات سیاسی این مرکز اعلام کرد: عنصر ژئوپلیتیک، یکی از مهم‌ترین و پایدارترین عوامل تعیین‌کننده سیاست خارجی و راهبردهای دفاعی– امنیتی کشورها به شمار می‌رود.

جمهوری عراق نیز به علت قرار گرفتن در مرکز منطقه خاورمیانه و برخورداری از منابع عظیم نفتی از موقعیت ژئوپلیتیکی و ژئواستراتژیکی ویژه‌ای بهره‌مند است.

همین اهمیت ژئوپلیتیکی و راهبردی موجب شد که روسای جمهور ایالات متحده برای اقدام به مداخله نظامی در عراق مصمم شوند. با این حال، نواقص و ضعف‌های ژئوپلیتیکی، نظیر فقدان تشخیص سرزمینی، بن بست جغرافیایی و محدودیت دسترسی به آب‌های آزاد دولت بغداد را به سمت راهبرد دفاعی – امنیتی مشخص سوق می‌دهد که از نمودهای آن می‌توان به تشکیل ارتش قدرتمند و همکاری نزدیک با قدرت‌های جهانی اشاره کرد.

این امر باتوجه به سابقه اختلافات مرزی عراق با همسایگانش و مخالفت جمهوری اسلامی ایران با حضور نیروهای خارجی در منطقه خلیج فارس می‌تواند تهدیداتی را متوجه امنیت ملی کشورمان کند.

ژئوپلیتیک عراق به رغم بهره‌مندی از مزایای عمده، از نواقصی همچون عدم تشخص سرزمینی، محدودیت دسترسی به آب‌های آزاد و بن بست جغرافیایی رنج می‌برد.

این گزارش می‌افزاید: منظور از فقدان تشخص سرزمینی، همان شکل جغرافیایی و وضعیت مرزهای این کشور است. به علت سابقه تاریخی عراق، مرزهای این کشور مصنوعی بوده و محصول روابط و معاملات قدرت‌های استعماری بریتانیا و فرانسه پس از پایان جنگ جهانی اول است. اختلافات مرزی عراق با همسایگان خویش را نیز باید از این منظر جستجو کرد.

از طرف دیگر ، بن‌بست جغرافیایی عراق بر این واقعیت اشارت دارد که این کشور در مرکز سه قدرت اصلی خاورمیانه (جمهوری اسلامی ایران ، ترکیه و عربستان سعودی) قرار گرفته است.

وجود این سه قدرت منطقه‌ای در همسایگی عراق نه تنها مانعی جدی در برابر امیال و خواسته‌های بغداد به شمار می‌رود، بلکه، این کشور را به محلی برای رقابت و کشمکش منطقه‌ای مبدل ساخته است.

ریشه بسیاری از بی‌ثباتی‌های داخلی عراق را نیز باید در همین رقابت به منظور کسب نفوذ و تاثیرگذاری بیشتر بر احزاب سیاسی و فرقه‌های مذهبی این کشور دانست.

در نهایت می‌توان به محدودیت عراق در دسترسی به آب‌های خلیج فارس و متعاقبا دریاهای آزاد توجه کرد. از آنجا که همین خط ساحلی محدود نیز به علت نهشته گذاری تدریجی اروند رود، در معرض انسداد طبیعی است، اهمیت ارتباطات فرامنطقه‌ای برای حاکمان بغداد، افزایش می‌یابد.

تاریخ سیاست خارجی عراق نیز گواه است که این کشور همواره به دنبال یافتن مفری برای برون رفت از این بن بست ژئوپلیتیکی بوده است.
 
علی‌رغم مناسبات رو به رشد و وجود علایق مشترک و متعدد در روابط عراق جدید با جمهوری اسلامی ایران، خریدهای تسلیحاتی قابل توجه و تداوم راهبرد دفاعی پیشین مبتنی بر اولویت جنگ زمینی، موید این واقعیت است که فارغ از نوع حکومت مرکزی، ژئوپلیتیک این کشور، محدودیت‌ها و راهبردهای امنیتی ویژه‌ای را بر رهبران عراق تحمیل می‌کند.

از آنجا که بسیاری از خریدهای نظامی جدید عراق از شرکت‌های آمریکایی بوده است، می‌توان از نفوذ نظامی و سیاسی ایالات متحده در عراق آینده نگران بود. به عبارت دیگر تلاقی احتمالی نیازهای فرامنطقه‌ای عراق با حفظ حضور نظامی آمریکا در منطقه خلیج فارس می‌تواند تهدیدی برای منافع و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران باشد. با این حال و با نگاهی به تجربه کشورهای مصنوعی و بی‌ثبات، می‌توان گفت که این کشور نیز همانند بسیاری از کشورهای هم ردیف خود، دارای مجموعه‌ای از عوامل تسهیل‌کننده برای نیل به ثبات داخلی و متعاقبا منطقه‌ای است.

پس در صورت سوق دادن عراق به آرامش سیاسی – امنیتی، هدایت منازعات قومی و مذهبی این کشور به سمت ظرفیت‌های رقابت اقتصادی سالم و مکمل‌سازی ژئوپلیتیک این کشور با ژئوپلیتیک منحصر به فرد جمهوری اسلامی ایران می‌توان به نهادینه شدن روابط دو جانبه سازنده و پایدار میان دو کشور همسایه و شیعی ایران و عراق امیدوار بود.

انتهای پیام/