ایذه شهری که باید از نو شناخت

ایذه شهری باستانی در بخش زاگرس چین خورده یا میانه زاگرس، مردم آن لر و بختیاری و به جای مانده از هزاره های پیش از میلاد مسیح از ویژگی های مختلفی برخوردار است. استقرار و حاکمیت پادشاهان پارینه سنگی، ایلامی، هخامنشی و ایلیمایی در سرتاسر کوهستان و دشت ایذه، این شهر را در زمره مهم ترین شهرهای تاریخی با ده ها نقش برجسته و سنگ نوشته قرار داده است.

ایذه دارای سه منظر جاذبه های تالابی، دشتی و کوهستانی است و در کمتر شهری از جهان این سه جاذبه با هم تلاقی می کنند، وجود چنین پدیده ای در اکوتوریسم و ژئوتوریسم هم نقش قابل توجهی می تواند داشته باشد.

با این حال برخورداری از ویژگی های تاریخی بود که در مقاطعی ایذه به عنوان محلی برای دوره عالی آموزش باستان شناسی از سوی مرکز وقت باستان شناسی کشور انتخاب شده بود تا گروهی از بهترین باستا ن شناسان امروز کشور که در آن زمان می خواستند در مرکز وقت باستان شناسی استخدام شوند در دهه ۱۹۷۰ با «هنری رایت» به ایذه بیایند و کاوش های باستان شناسی خود را انجام دهند.

سیدمنصور سیدسجادی (سرپرست کاوش های باستان شناسی شهر سوخته)، اسماعیل یغمایی (از باستان شناسان پیشکسوت که تاکنون سرپرست چندین محوطه باستانی بوده است)، الهه شاهی، اسماعیل بنایی، شهین عاطفی و حاتمی از جمله این افراد بوده اند که بعدها جعفر مهرکیان که وی نیز دانش آموخته همین دوره ها بود اما در گنبدسلطانیه به سرپرستی سعید گنجوی تپه نور را مورد کاوش قرار داده بود به ایذه آمد و سال ها در این شهر کار کرد. وجود آثار و سنگ نوشته ها و سنگ نگاره های باستانی مربوط به همه دوران های تاریخی ایذه کنونی، آیاپیر، آنزان، مال میر قدیمی را به عنوان شهر نگارکنده های سنگی و صخره ای ایران برجسته کرده است.

مطالعات فعالیت های باستان شناسی که منجر به بررسی محدوده سدها شد حکایت از آن دارد که نخستین بررسی های محوطه های تاریخی به منظور نجات بخشی آثار که در محور دریاچه ها قرار دارند در دهه ۷۰ میلادی در ایذه و در محدوده سد شهیدعباسپور (سد رضاشاه قبل از انقلاب) آغاز شد که بعدها در سال ۱۳۸۳ خورشیدی در طرح نجات بخشی محوطه سد کارون ۳، هیاتی به سرپرستی جعفر مهرکیان این محوطه را مورد بررسی قرار دادند. مطالعات بعدی باستان شناسی به منظور نجات بخشی آثار در محدوده سدها در سال ۱۳۸۶ مربوط به نجات بخشی آثار محوطه سد کارون ۲ در دشت سوسن است که به سرپرستی سیدمحمود میراسکندری صورت گرفت. فارغ از همه خاصیت های مطالعات باستان شناسی در محور سدهای کارون ۲ و ۳ در ایذه باید اشاره کرد که آگاهی از قدمت دیرینه ایذه که به دوران فراپارینه سنگی و عصر سنگ هم می رسد بیشترین اهمیت را داشت چرا که در یک بررسی مشخص شد ۳۱ غار و اشکفت و محوطه باز با سنگ ابزارهایی که اکثرا متعلق به فراپارینه سنگی هستند، شناسایی شده اند. از آنجایی که آثار به دست آمده در ایذه به دو دوره «ایلام قدیم» و «ایلام نو» تقسیم می شود از دوره ایلام قدیم هم اکنون آثاری همچون نقش برجسته شاهسوار و نقش برجسته خنگ اژدر و از دوره ایلام نو نیز نقش برجسته و سنگ نوشته های به جای مانده در کول فره (کول فرح) و اشکفت سلمان برجسته و نمایان هستند.

همچنین از دوران اشکانی و ایلیمایی نیز می توان به آثار برجای مانده همچون سنگ نگاره خُنگ یارعلی وند، خنگ کمال وند و کتیبه ایلیمایی اش، نقش برجسته شاخص خنگ اژدر و قلعه کژدمک اشاره کرد. اکنون که بخشی از سابقه تاریخی ایذه در شمال شرقی خوزستان معرفی شد و اکنون به نظر می رسد بسیاری از علاقه مندان به تاریخ و فرهنگ در ایران و خارج از کشور با این بخش از سرزمین مان آشنایی ندارند این شرایط را باید محصول کدام عملکرد دانست؟ با اینکه ایذه بیش از آنکه یک شهر صنعتی و حتی متکی به دامپروری و کشاورزی باشد شهری تاریخی با برخورداری از جاذبه های فراوان گردشگری در دو حوزه تاریخی و طبیعی است اما تاکنون از این ظرفیت استفاده نکرده است و به حداقل درآمدهای دامپروری و کشاورزی بسنده کرده است. ایذه که در مسیر راه ارتباطی خوزستان – چهارمحال و بختیاری و اصفهان قرار دارد اما با توجه به اهمیت و موقعیت خود رشد نکرده و اگر تنها بخشی از پیشنهادات همایش های راهکارهای توسعه پایدار شهرستان ایذه عملیاتی و اجرایی می شد باید امیدوار بود که تحولی در این شهر در حوزه اشتغال زایی، تبدیل این شهرستان به یک پایگاه درجه اول باستان شناسی، رونق اقتصاد محلی، محرومیت زدایی، ارتقای سطح علمی و فرهنگی و… به وقوع بپیوندد.