شوخی پر سود با هیتلر

به گزارش هنرآنلاین، در رمان “او دوباره این‌جاست”، آدولف هیتلر، رهبر فاشیست حزب نازی آلمان که در پایان جنگ جهانی دوم در پناهگاه زیرزمینی‌اش در برلین با همسرش خودکشی کرد، دوباره ظهور می‌کند اما تفاوت‌های این هیتلر با آن هیتلر، زمین تا آسمان است چراکه این هیتلر تازه و به طور ناگهانی سر و کله‌‌اش پیدا شده، بدون شریک زندگی‌اش (اوا براون)، بدون حزب ناسیونال سوسیالیسم و بدون روحیه‌ جنگ‌طلبانه، سودای دستیابی به قدرت سیاسی را در سر ندارد و می‌خواهد یک زندگی عادی و بی‌سروصدا را برای خود دست و پا کند.

یک روز تابستانی سال ۲۰۱۱ میلادی، مزرعه‌ای دورافتاده در حاشیه‌ شهر بزرگ برلین، پایتخت آلمان. پسری سراسیمه خود را به جمع دوستانش می‌رساند و از دیدن موجودی عجیب با سبیلی عجیب‌تر خبر می‌دهد: آدولف هیتلر!

و همین مقدمه کوتاه خط اصلی رمان “او دوباره این‌جاست” (Er ist wieder da) نوشته تیمور ورمس ۴۶ ساله‌ است. این فکاهی‌نویس روزنامه‌ اکسپرس می‌کوشد در ۳۹۶ صفحه‌ کتاب خود، حدود ۶۶ سال پس از خودکشی هیتلر در پناهگاهی زیرزمینی، رهبر نازی‌ها را دوباره زنده کند و مدارج ترقی تصادفی او را به عنوان یک ستاره‌ تلویزیونی صاحب قلب‌های مردم شرح دهد.

هیتلر تازه در کتاب ورمس، به جای جنگ‌افروزی و طرح‌ریزی قتل‌عام، با آخرین مدل‌ تلفن‌های همراه ‌این و آن شرکت کلنجار می‌رود و عاشق دیدن شوهای تلویزیونی است. آشنایی با یکی از تهیه‌کنندگان واریته‌‌ای سراسری، زندگی او را به‌کلی دگرگون می‌سازد. این تهیه‌کننده، هیتلر را به عنوان هنرمندی ضدِ نازی به برنامه‌ خود دعوت می‌کند و کارهای او را به نمایش می‌گذارد. همین امر خشم گروه‌های راست‌گرای افراطی را برمی‌انگیزد. این گروه‌ها فعالیت‌های هنری او را، خیانت به آرمان‌های هیتلری تلقی می‌کنند، روزی او را به دام می‌اندازند و به قصد کشت می‌زنند و در حال مرگ او را به حال خود رها می‌کنند.

از آن‌جا که این فاجعه‌ غیردموکراتیک و اسف‌بار، سرآغاز ابراز همبستگی همگانی با این قربانی راست‌گرایان افراطی می‌شود، هیتلر به تدریج به این فکر می‌افتد که حزبی تشکیل دهد و وارد سیاست شود. در پایان رمان، او دوباره این‌جاست و یکی از همکاران هیتلر در حال نوشتن شعاری روی پلاکاردی است که گویای رویکردهای گروه‌های نئونازی آلمان هم هست: “در قبل، همه چیز بد نبود.”

سابقه شوخی با هیتلر در تاریخ ادبیات آلمان

این بحث که آیا می‌توان دربارهٔ هیتلر و همد‌ستان او و دوره پربلای جنگ جهانی دوم در آلمان هزل و هجو نوشت، رهبر نازی‌ها را دست انداخت و مسخره کرد، در تاریخ ادبیات این کشور موضوع تازهی نیست.

با انتشار یافتن کتاب هجوآمیز “او دوباره این‌جاست”، این بحث مجددا در رسانه‌های آلمان مطرح شده که آیا می‌توان با نگاهی طنزآلود به جنایات هیتلری پرداخت؟ آیا نمایش این تبهکار تاریخ و جنایتکار در قالب کاریکاتور، قبح شرارت‌های او را از بین نمی‌برد؟ آیا استهزای اتفاقهای تاریخی‌ که میلیون‌ها قربانی برجای گذاشته، پیامدهای عبرت‌انگیز آن را بی‌اثر نمی‌‌سازد؟

دیگر اینکه در ادبیات آلمان، فکر نوشتن رمانی طنزآلود دربارهٔ‌ هیتلر کار تازه‌ای محسوب نمی‌شود، پیش از این نویسندگان برجسته‌ای در آثار خود به این کار دست زده‌اند که کتاب “یعقوب دروغگو” نوشته یورک بکر، کتاب “نازی و سلمانی” نوشته ادگار هیلزنراث، کتاب “آدولف، من دوباره آمدم” نوشته والتر مورس و کتاب “طبل حلبی” اثر مشهور گونتر گراس از نمونه‌های برجسته‌ای می باشند که می‌توان از آنها نام برد.

نگاه منتقدان آلمانی به “او دربارهٔ این‌جاست”

برخی از منتقدان ادبی آلمان در رابطه با کتاب “او دوباره این‌جاست” به این پرسش‌ها پاسخ منفی دادند و حاصل کار فکاهی‌نویس روزنامه‌ اکسپرس را طنزی موفق دربارهٔ‌ یک قاتل تاریخی و نقش رسانه‌‌ها در جامعه کنونی آلمان ارزیابی کرده‌اند. یکی از منتقدان ادبی، حتی جسارت نویسنده ‌را به خاطر آنکه سرانجام به هیتلر چهره‌ای انسانی بخشیده، ستوده است.

اما بعضی دیگر کتاب را مجموعه‌ای از شوخی‌های کسالت‌بار توصیف کردند. به طور مثال منتقد اشپیگل‌‌آنلاین نوشته: “ناشر می‌تواند با استفاده از صفت‌های اغراق‌آمیزی چون بدخواهانه و مکارانه، این‌طور وانمود کند که گویا نویسنده قصد تابوشکنی داشته است. با این حال، ناشر و نویسنده هیچ‌کدام، نمی‌توانند یک چیز را کتمان کنند، اینکه پشت شوخی دربارهٔ‌ هیتلر، همیشه یک سبیل هیتلری پیداست.”

منتقد روزنامه‌ زددویچه تسایتونگ نیز شیوه‌ نویسنده را مورد انتقاد قرار داده و نوشته: “نویسنده چنان مسحور نمایش هیتلر به عنوان شوخ‌طبعی دست‌آموز است که دست آخر طرف، آدمی بی‌‌آزار جلوه می‌کند.”

منفعت هیتلر برای ناشر

این‌که هیتلر در رمان “او دوباره این‌جاست” ناگهان در برلین امروز ظاهر می‌شود و اینکه به طور کلی شوخی دربارهٔ‌ هیتلر و این بحث که آیا خندیدن به ریش و سبیل هیتلر از نظر اخلاقی درست است یا نه، هر چه بیشتر به درازا بکشد، به سود بنگاه انتشار یافتناتی آیشبورن، ناشر کتاب “او دوباره این‌جاست” به قلم تیمور ورمس است. زیرا بنگاه نشر آیشبورن که در سال ۲۰۱۱ میلادی در سراشیبی ورشکستگی قرار داشت، توانسته تاکنون ۴۰۰ هزار نسخه از این کتاب را به فروش رسانده و قرارداد ترجمه و چاپ آن را به ۱۸ زبان نیز امضاء کرده است.

انتهای پیام/