هیچ دینی مانند اسلام حامی علم و فرهنگ نبوده است

به گزارش خبرنگار دانشگاهممتازنیوز، علی اکبر ولایتی دبیرکل مجمع بیداری اسلامی در دومین سلسله نشست‌های الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت که با عنوان مولفه‌های تاریخی و تمدنی ایران و اسلام در توسعه و پیشرفت به همت گروه مطالعات توسعه اسلامی دانشگاه تهران در دانشکده اقتصاد این دانشگاه برگزار شد، با اشاره به دوران اوج تمدن ایرانی و اسلامی و مقایسه آن با سایر دوره ها در طول تاریخ و ارز جغرافیایی اظهار داشت: براساس یک منحنی که نتیجه مطالعات خودمان است فرهنگ و تمدمن اسلامی از اواخر قرن دوم به تدریج رو به سقوط داشته و در بند سوم و چهارم و پنجم هجری به اوج می رسد و از نیمه قرن پنجم و نیمه قرن شش تا قرن نهم، رو به نزول دارد اما در قرن های نهم و دهم مجدد رو به صعود دارد تا قرن یازدهم و نیمه قرن دوازدهم که از آنجا به یک سقوط می رسد و در قرن ۱۲ و ۱۳ هجری و از آن به بعد رشد بالایی دارد.

وی افزود: مشابه این منحنی را که با محاسبات نسبتا دقیق و یک سال روی آن کار کرده ایم که به نتیجه رسیده‌ایم در جایی ندیدیم فقط مالک‌بن‌نبی الجزایری که کتابی راجع به تمدن اسلامی نوشته و این منحنی را به شکل ذوزنقه ترسیم کرده اما منحنی او به هیچ وجه گویای فراز و فرودهای تمدن اسلامی نیست.

ولایتی با بیان اینکه در هر حوزه علمی دانشمندان درجه اول آن را با مشورت و مطالعه پیدا کرده ایم تصریح کرد: به طور مثال در فلسفه به ابونصر فارابی، شیخ الرئیس ابن سینا، ملاصدرا، و شیخ شهید یحیی سهروردی، و در پزشکی به علی بن رب طبری، علی بن عباس اهوازی، محمدبن زکریای رازی، ابن سینا، ابن نفیس دمشقی، و ابوالقاسم زهرابی اندلسی، و در ریاضی به محمد بن موسی خوارزمی، ابوریحان، و خیام نمره ۱۰۰ داده ایم و بقیه را با‌آنها مقایسه کردیم و با ترکیب این حوزه ها مشخص شد که اوج دوران فرهنگ و تمدن اسلامی در آن قرون بوده است.

دبیرکل مجمع جهانی بیداری اسلامی دربارهٔ اینکه آیا دوران اوج تمدن اسلامی به محوریت مکان ها یا حوزه های جغرافیایی خاصی بوده و آیا ایران در حوزه تمدنی اسلام پررنگ تر بوده گفت: قطعا ایران نسبت به جاهای دیگر نقش پررنگ تری داشته براساس این تحلیل که در حوزه های مختلف فرهنگ و تمدن باید دید که دانشمندان درجه اول آن چه کسانی می باشند و اهل کجا بودند. با همین محاسبه ساده به طور مثال صد نفر از علما و دانشمندان در رشته های مختلف را می توان مشخص کرد که موطن آن کجا بوده و در این حال می بینیم که ایران از همه سرزمین های دیگر جلوتر بوده البته ممکن است کسانی بگویند این نظریه سوپرناسیونالیستی است اما این موضوع یک واقعیت است اگرچه ممکن است کسانی بگویند حوزه تمدنی فرهنگی و جغرافیایی ایران کجاست که باید در جواب گفت از کاشمر تا بالکان و از جنوب سیبری تا جزیره العرب حوزه تمدنی ایران بوده و همچنین ملاک هویت ملی نیز محل تولد و زبان آنها بوده که البته تقریبا همه بزرگان ما اغلب تألیفاتشان عربی بوده و تعدادی هم فارسی بوده است.

ولایتی افزود: اگر در بین همه دانشمندان اسلامی بگردیم بالاتر از همه شیخ الرئیس ابن سینا است که حضرت امام خمینی (ره) درمورد او فرمودند هر چند به شیخ الرئیس اشکالاتی هست اما بعد از معصوم و لم یکن لهو کفوا اهد که امام خمینی ره این جمله را در مجموعه آثار خود در صحیفه و همین طور نقل قول مستقیم داشته اند لذا ابن سینا واقعا از نظر سطح شخصیت، علم، تسلط به مبانی فکری، علمی، و عقلی فاصله زیادی با دیگران دارد و امام خمینی (ره) بعنوان فقیه، مجتهد، فیلسوف، عارف، و ادیب این جمله را گفته است.

وی تصریح کرد: ابن سینا در فلسفه بالاترین، عمیق ترین، و اساسی ترین کتاب را به نام شفا نوشته که در چارچوب پزشکی و تاریخ پزشکی جهان نیز بی نظیر است همچنین کتاب قانون او ۶۰۰ سال است که در دانشگاه های شرق و غرب بعنوان اولین کتاب پذیرفته شده بعد از تورات و انجیل پس از اختراع ماشین چاپ در جهان به چاپ رسیده است و همین امروز نیز بیش از ۷۰ درصد این کتاب همچنان معتبر است و بنده بعنوان یک پزشکی که نگاهی به پزشکی سنتی دارد عرض می کنم که هیچ کتابی به این عظمت نیست و کتاب شفا هم همینطور است و همه دانشمندان ریزخوار آن می باشند در همین زمینه خواجه نصیر از قول شیخ الرئیس ابن سینا می گوید که من ستاره زهره را بر خورشید رصد کردم و این یکی از بزرگترین ضربه ها به نجوم بطلمیوسی بود زیرا بطلمیوس معتقد بود زمین مرکز عالم است و کل عالم بصورت نه فلک است و خورشید و ستاره ها مانند کره ایشیشه ای به دور زمین می گردند اما این سینا ثابت کرد که خورشید بر فلک چهارم زهره برفلک سوم، عطارت در فلک دوم، و ماه در فلک اول بوده که به همین خاطر به آنها قبله قمر می گویند و اینها دور زمین می گردندو همه با هم می چرخند لذا این ستاره ها از خورشید عبور می کند.

ولایتی با اشاره به ایرانی بودن اغلب دانشمندان تصریح کرد: مادر شیخ الرئیس ابن سینا اهل بخارا پدرش اهل بلخ زبان محاوره ای او به فارسی، و رساله نبض و دانش نامه جامع علایی به زبان فارسی بوده همچنین ابوریحان ۱۸۰ کتاب و رساله مانند رساله مشهور التفهیم به فارسی داشته است و همین طور کتاب های رازی فهرست کرده که حدود ده تای آن به زبان فارسی بوده که البته الآن دیگر نیست. همچنین کتاب درت التاج به زبان فارسی بوده و کسانی مانند خواجه نصیر و شیخ اشراق نیز رساله های فارسی دارد.

دبیرکل مجمع بیداری اسلامی درپاسخ به این سوال که آیا اوج گیری پیشرفت تمدن اسلامی تابع سیاست گذاری حکومت ها بوده یا در متن اجتماعی و مردمی قرار داشته و همچنین نقش حقایق قرآنی و اسلامی در آن چه بوده اظهار داشت: طبیعت خود اسلام در فرهنگ زایی است اسلام از علم تعاریف مختلفی دارد و دامنه آن وسیع است که بخشی از آن معلوم و بخش عمده آن معلوم نیست. خداوند در قرآن می فرماید که علم را ما عطا می کنیم وحتی در سوره بقره می فرماید که همان نوشتن را خداوند به شما داده یعنی یک مقداری از علم را به شما داده ایم. اثبات این موضوع این است که به طور مثال علم امروزی بعد از هزاران سال تعریف کاملی از روح ندارد و یا خداوند در جای دیگری می فرماید علم نور است و خدا به قلب هرکسی که بخواهد آن را الهام می کند. همچنین در احادیث آمده که به دنبال علم بروید حتی اگر در دورافتاده ترین نقطه مانند چین باشد و از گهواره تا گور طلب علم کنیم.

ولایتی افزود: این درحالی است که تحلیل دقیقی از علم ندارند و به تجربه استناد می کنند.اما اگر واقعا تجربه ما را به علم واقعی می رساند تا به حال خیلی از مسائل اثبات شده بود.ازسوی دیگر هیچ دینی نیست که مانند اسلام انگیزه های حکومتی را در علم زایی و فرهنگ زایی در جوهره داخلی خود داشته باشد و همه را تشویق کند که به دنبال علم بروند.ادیانی مانند مسیحیت، یهود، بودا، کنفسیوس و مذهب شینتو هیچ کدام مانند اسالم در این قضیه نبودند.

 وی تصریح کرد: این پیشرفت های تمدن اسلامی یک مقدار تابع تدبیرو سیاست گذاری بوده اما وقایع تاریخی نیز در این قضیه تأثیرگذار است. به طور مثال از نیمه دوم قرن پنج هجری که دقیقا در سال ۴۸۸هجری قمری جهان اسلام ازسوی غرب مورد تهاجم صلیبی ها قرار گرفت و این جنگ ۱۷۹سال طول کشید تمدن اسلامی رو به افول رفت و در آن زمان که در جنگ مجال علم آموزی نیست و همه مدارس تحت هجوم می باشند و حتی یکی از فرماندهان صلیبی به پادشاه انگلیس نوشت که تا معبد سلیمان تا زانوهای ما در خون مسلمانان بود بعد از آن هم در اواسط جنگ های صلیبی در سال ۶۱۶ هجری قمری مغول ها حمله کردند و نیشابور که دران زمان دو کرور یعنی حدود یک میلیون جمعیت داشت و اولین مدرسه نظامیه توسط امام جبینی و با حضور شاگردانی مانند احمد و محمد غزالی را داشت مورد هجوم قرار گرفت و یکی از اهالی مرو در این رابطه گفت که مغول ها آمدند و کشتند و سوختند و بردند و حتی به سگ و گربه هم رحم نکردند و در روایتی آمده که شیخ عطار را با همان کتاب های خودش در حمله مغول ها کشتند. لذا فراز و فرود تمدن اسلامی با قوت و ضعف حکومت ها در سرزمین های اسلامی نیز به طور مستقیم ارتباط داشت هرگاه حکومتی مقتدر بود خطر دشمن را دفع می کرد و همچنین عدل و انصاف هم مهم بود و البته تا تدبیرو  سیاست گذاری صحیحی نباشد قدرت هم ایجاد نمی شود.

دبیرکل مجمع بیداری اسلامی با اشاره به نقش بسیار مهم سابقه فرهنگی چند هزارساله ایران در پذیرش اسلام ناب و تبعیت از اهل بیت (ع) گفت: به دلیل همان سوابق ایرانیانقدرت گزینش و ایستادگی در مقابل خلفای ناحق و قاصب را داشتند و این سبب شد که ایران نقش بسیار مهمی در رشد تمدن اسلامی داشته باشد. وی افزود: یک خصوصیت بسیار مهم در اسلام آن است که آموزش علم را ارزان کرد و در ایران علم آموزی را از حالت طبقاتی درآورد.

مثلا طبق داستانی که حکیم ابوالقاسم فردوسی در شاهنامه نقل می کند که داستان کفش گر معروف است انوشیروان می خواست که از یک کفشگر برای جنگ قرض بگیرد کفش گر حاضر به این کار شد به شرط اینکه اجازه بدهد فرزندش درس بخواند اما انوشیروان زیربار این حرف نرفت و گفت که طبقه کاسبکار اجازه درس خواندن ندارد این وضع ایران قبل از اسلام در دوران ساسانیان بود که فقط اشراف و روحانیون و نظامیان حق حضور در مدارس را داشتند.

که فقط یک درصد از مردم را تشکیل می داد و بقیه مردم جزو بی طبقه ها بودند. لذا احتمال رشد نخبگی و اینکه تعداد بیشتری از مردم اجازه درس خواندن نداشته باشند در ایران بعد از اسلام بیشتر بوده و اصلا با ایران قبل از اسلام قابل مقایسه نیست.

ولایتی افزود: در میان دانشمندان اسلامی به ندرت کسانی را پیدا می کنید که متعلق به طبقه مرفه اشراف زاده یا امیرزاده باشد پدر ابن سینا کار دیوانی می کرد و مادرش یک دهاتی از روستاهای اطراف بخارا بود. ابوریحان، رازی، و خواجه نصیر نیز همین طور بودند. دربین دانشمندان معروف تنها یک طبیب به نام ابن جرار قیروانی متمکن بوده که از مریضان پول نمی گرفته و داروهای آنها را نیز تهیه می کرده و در کتابی به نام طب الفقرا و المساکین راه درمان ارزان قیمت را به دانشجویان نشان می داده است.

ولایتی تصریح کرد: شرایط اجتماعی با شرایط وضع شده در اسلام منطبق شده و فضای نخبگی تغییر کرده است.فضای نخبه گری در اسلام فضای مساعدی بوده و علاوه برآن علم آموختن بسیار آسان شده بود اولین مدارس، مساجد بودند که بعد از نماز در هر گوشه مسجد درس می دادند. مانند سنتی که امروز در مسجد اعظم قم نیز وجود دارد که این سنت از ابتدای اسلام بوده و در هیچ جا چنین محیط علم آموزی به صورت آسان و ارزان که در اسلام است وجود ندارد.همچنین هر کس استاد خودش را خودش انتخاب می کند و تسهیلات آموزشی در نقاط مختلف جهان اسلام و وقف کردن وسایل تحصیلی مانند وقف کاغذ در مدارس بغداد از جمله آنها بوده است.

وی درپاسخ به این سوال که آیا پیشرفت های پزشکی و تحصیلی در زمینه اقتصادی و رفاهی تمدن اسلامی نیز امتداد پیدا کرده بود گفت: آبادانی فوق العاده و رفاه مردم رونق بازارها و بلاد اسلامی یکی از انگیزه های صلیبی ها در برپایی جنگ علیه مسلمانان بود و حتی سیاحان آنها درسفر به شهرهای اسلامی با اعجاب و شگفتی سفرنامه هایشان را نوشته اند و این در اروپای بشدت عقب افتاده و فقر زده عجیب بود.

پاپ بعنوان یک کشیش در خیابان ها به راه افتاد و گفت که خواب دیدم حضرت عیسی خطاب به مسیحیان گفته که بیت المقدس را از دست مسلمانان نجات دهیم و پاپ در آن زمان فتوای جهاد داد که تعداد زیادی از الوات و اوباش که وضعیت مادی خوبی نداشتند نیز به طمع غارت کردن شهرهای آباد و مرفه اسلامی به شهرهای اسلامی حمله کردند لذا فقط پیشرفت های مسلمانان در فلسفه و پزشکی نبود بلکه از علم الحیل یعنی مکانیک گرفته تا ملازم و مرایا که فیزیک نور است و تا ریاضیات مسلمانان در ابداع و اختراع وسایلی که برای ایجاد رفاه لازم بود کوشیدند بنابراین نقش علوم در رشته های مختلف برای توسعه اجتماعی رفاه آسایش مردم که از مظاهر تمدن و پیشرفت است در شهرهای اسلامی موثر بود.

انتهای پیام/