شک مثل خوره روح انسان را می خورد. افراد شکاک معمولا در حال کنترل رفتارهای دیگران هستند و در این باره کنجکاوی زیادی می کنند. آنها تمام رفتارهای دیگران را به خود ربط می دهند و با توجه به رابطه شان با دیگران فکرهای منفی زیادی به ذهنشان خطور می کند، مثلا در محیط کار مدام در این فکرند که دیگران درباره آنها صحبت می کنند و در محیط خانه روی همسر و فرزندانشان کنترل بیش از اندازه ای دارند.
اما روان شناسان بر این باورند که شکاک بودن، بیماری بخصوصی است که بیشتر در محیط خانه و در قالب روابط همسران بروز پیدا می کند و ریشه از هم پاشیدگی روابط عاطفی مبتنی بر نبود اعتماد متقابل است.
دکتر پرویز رزاقی، روان شناس در گفت و گو با جام جم ضمن تاکید بر این که شکاک بودن درمان دارد، می گوید: نزدیک ترین فرد به شخص شکاک بخصوص همسر وی، پس از شناختن علت شکاک بودن شریک زندگی اش، باید سعی کند آن را از بین ببرد؛ یعنی باید حساسیت ها را بشناسد و آنها را تحریک نکند و در ادامه اگر رفتار همسرش را بیمارگونه می بیند، از یک روان درمانگر کمک بخواهد.
● چرا شک؟
دکتر رزاقی معتقد است: افرادی که به همسرشان شک دارند، ذهنیت بدی را از روابط زناشویی ناموفق دیگران که در آن اعتماد متقابل از بین رفته است، مدنظر دارند؛ یعنی عملکرد اشتباه برخی از زوج ها را مشاهده کرده اند و این باعث بدبینی شان شده است. گاهی هم تربیت، اعتقادهای خانوادگی، شخصی و باورهای غلط باعث می شود بدبین باشند. گاهی علت رفتارهای افراد شکاک، مشکلات روان شناختی است و فرد دچار اختلال وسواس یا حتی پارانویاست. (نوعی اختلال روانی که فرد دچار بدبینی بیمارگونه است) .
دکتر رزاقی تاکید می کند: در برخی موارد حاد، اشخاص دچار شک شدید، از ترس آسیب دیدن، حتی چاقو زیر بالش خود می گذارند که چنین رفتارهایی باید از نظر روان شناختی بررسی شود. البته گاهی نه ساختار ذهنی مقصر است و نه تربیت و تجربه، بلکه رفتارهای اطرافیان و مخصوصا همسر، باعث ایجاد شک در فرد می شود.
● واکنش زنان و مردان شکاک در زندگی مشترک
خانم هایی که به وفاداری همسرشان شک می کنند، معمولا سعی می کنند با رسیدگی بیشتر به ظاهر خود، رفتار آرام، آماده کردن غذاهای دلخواه مرد و در نهایت کمی پرخاش و گلایه دل همسر خود را به دست بیاورند و او را از بیراهه برگردانند، ولی عکس العمل مردان معمولا پرخاشگری، دعوا، کنترل شدید، ضبط تلفن همراه، قفل کردن در و رفتارهایی مشابه است. مردان شکاک حتی احتمال دارد به همسرشان آسیب جسمانی نیز بزنند.
● اختلال حواس و شک های غیرعادی
گاهی شک بسیار شدید است به طوری که مثلا فرد در زندگی خانوادگی حتی به ارتباط همسرش با محارم خود هم شک می کند و به این رابطه های معمول هم به دیده تردید می نگرد. در محیط کار هم دچار این وضع ذهنی می شود که دیگران علیه او توطئه می کنند.
دکتر رزاقی ریشه این رفتارها را بیمارگونه دانسته و می گوید: چنین رفتارهایی اگر در همه زمان ها وجود داشته باشد، ممکن است ناشی از ابتلا به اختلال وسواس باشد که حتما باید درمان شود، ولی اگر شخص دچار خود بزرگ بینی است، فکر می کند در معرض خطر است و دیگران می خواهند به او آسیب برسانند، احتمالا دچار پارانویاست.
وی می افزاید: این مشکل نیز راه حل هایی دارد؛ از جمله آن که همسر یک فرد شکاک باید بتواند علت شک همسرش را پیدا کند و بفهمد ریشه این شک چیست تا بتواند ارزیابی خوبی داشته باشد. پس از شناختن علت، باید سعی کند آن را از بین ببرد، مثلا حساسیت ها را بشناسد و آنها را تحریک نکند یا اگر رفتار را بیمارگونه می داند، از یک روان درمانگر کمک بخواهد. البته تحریک نکردن حساسیت ها باید با دقت انجام شود، زیرا در صورت زیاده روی و هوشمندانه عمل نکردن، باعث تقویت رفتار منفی می شود. این کار باید در حدی باشد که تنش ها را کمتر و خاطر طرف مقابل را آرام تر کند تا تفاهم بیشتر شود؛ یعنی باید به او فهماند اگر کاری را انجام می دهد، فقط به خاطر اوست و به میل خودش نیست. مثلا می تواند بگوید «اگرچه در این مورد با نظرت مخالفم، ولی به احترام تو این کار را انجام می دهم.» البته راضی کردن فرد شکاک برای مراجعه به مشاور می تواند نگاه های منفی او را تغییر دهد، مخصوصا اگر زمینه اش را داشته باشد.
دکتر رزاقی تاکید می کند: گزارش کارهای روزانه هم کمک کننده است، البته اگر کاملا هوشمندانه صورت بگیرد. یعنی زن یا مرد باید با همسر شکاکشان با جمله های خبری و اطلاع رسانی صحبت کنند. شخصیت دادن به این افراد نیز بسیار اهمیت دارد. فراموش نکنید که کاملا مطیع بودن فقط واکنش وارونه ایجاد می کند و برای شخص شکاک مسلم می شود که حق با اوست و حتما مشکلی وجود دارد که اطرافیانش با تمام خواسته ها و حتی اوامر او موافقت می کنند.
● با آدم شکاک چه کنیم؟
دکتر رزاقی به این سوال این گونه پاسخ می دهد: اگر در دوره نامزدی یا حتی آشنایی پیش از ازدواج می بینیم طرف مقابلمان در بعضی موارد حساسیت غیرعادی نشان می دهد و همه چیز را کنترل می کند، نشانه مشکلی است که باید به آن دقیق شد. چون بعد از ازدواج، چنین فردی خود را محق تر می داند و رفتارهای شکاکانه اش بیشتر خواهد شد. حتی این شک و کنترل آزاردهنده در مورد فرزندان نیز وجود خواهد داشت، پس بهتر است از یک شخص آگاه کمک بگیرید.
گاهی شک و تردید عمق زیادی ندارد. مثلا در محیط کار فرد به رفتارهای همکارانش با دیده تردید می نگرد یا به نامزد یا خواستگار قبلی همسرش حسادت می کند، ولی گاهی شک شدید است و فرد تمام حقوق انسانی دیگران را به دلیل این احساس واهی پایمال می کند.
دکتر رزاقی توصیه می کند: در این مواقع چون طرف های مقابل چنین افرادی ذی نفع هستند، اگر بخواهند از خود دفاع کنند، شخص شکاک آن را نمی پذیرد، ولی صحبت یک روان شناس یا در صورتی که امکان مراجعه وجود ندارد، حرف های یک بزرگ تر موثرتر خواهدبود.
زهراسادات صفوی سهی
روزنامه جام جم