سفارت آمریکا در منطقه مرکزی تهران واقع شده است. جایی که الان تقاطع خیابان طالقانی و مفتح است اما در زمان تسخیر نام این دو خیابان تختجمشید و دروازه دولت بود.
سفارت آمریکا در منطقه مرکزی تهران واقع شده است. جایی که الان تقاطع خیابان طالقانی و مفتح است اما در زمان تسخیر نام این دو خیابان تختجمشید و دروازه دولت بود. سفارت تا منطقه بازار حدود ۱۰ دقیقه و تا سفارتخانههای روسیه و بریتانیا و فرانسه حدود ۵ دقیقه فاصله دارد. روشن است که مکانیابی سفارت هوشمندانه بوده تا بتوان درک دقیقی از ساختار اجتماعی و مردم، فارغ از تبلیغات حکومت پیدا کرد. آمریکاییها هم میتوانستند مانند خیلی از کشورها در بهترین مناطق تهران سفارتخانه داشته باشند اما آن هنگام کارکرد اصلی سفارت، یعنی به دست آوردن تصویر دقیق از کشور میزبان را فدا میکردند.
بافت خیابان طالقانی و مفتح تقریبا هنوز مانند آن روزها باقی مانده است. هنوز روبهروی ساختمان سفارت در خیابان طالقانی بورس صنایع دستی است و هتل مشهد و هتل صحرا سر جای خود می باشند. هتل صحرا جایی است که به آن هتل آمریکایی هم میگفتند. گفته میشود آمریکاییها قبل از حمله نافرجام طبس از اتاقهای این هتل به جاسوسی و دیدزنی و مراقبت سفارت ـ محل نگهداری دیپلماتها ـ میپرداختند.
سفارتخانه حدود ۱۰۰۰ متر در خیابان طالقانی امتداد دارد و در این ۱۰۰۰ متر، ۴ در تعبیه شده است. در اصلی در میانه قرار گرفته است و در کنار آن، هنوز هم نشان ایالات متحده دیده میشود. البته رنگورو رفته و کمی هم تخریب شده.
سفارت آمریکا در تهران را معماری به نام ایدس وان در گراکت بنا میکند. متولد ۱۹۰۲ در اتریش و تحصیلکرده در نیویورک. او سفارت آمریکا در آنکارا و کپنهاگ و مهمتر از این دو، ساختمان پنتاگون را هم ساخته است. گفته میشود طرح ساختمان به دلیل شباهت به طرح دبیرستانهای آمریکایی در دهه ۱۹۳۰ و ۱۹۴۰ آمریکا، توسط کارکنان آن «هندرسون های» (به انگلیسی: Henderson High) لقب گرفت. «هندرسون های» در انگلیسی آمریکایی عامیانه به معنای «دبیرستان هندرسون»، و لوی هندرسون (به انگلیسی: Loy Henderson) نام اولین سفیر آمریکا در ایران در زمان پس از ساخت این سفارتخانه است.
سفارتخانه از سال ۱۳۵۸ تغییرات بسیاری کرده است. بخشی از قسمت شمالی سفارت در حال حاضر تبدیل به باشگاه ورزشی شده است و در بخش جنوبی هم کتابفروشی تاسیس شده است. دیوارها البته فرق اساسی با قبل پیدا کرده و روی آنها شعارهای انقلابی و ضد آمریکایی نوشته شده است. این دیوارها اغلب سوژهای برای عکاسان و فیلمبرداران خارجی مستقر در تهران می باشند تا با نشان دادن آنها به موضوع رابطه ایران و آمریکا بپردازند. از این نمای بیرونی که بگذریم داخل سفارت تغییرات دارد. تعدادی سوله و ساختمان ساخته شده است که کاربری آنها از سالن اجتماعات گرفته تا رستوران و نمازخانه است. ساختمان اصلی از نظر معماری دست نخورده باقی مانده است، با فاصله از در اصلی اما همچنان نزدیک به خیابان، باغچه زیبایی با درختانی بلند این ساختمان را به دیوارهای کوتاه سفارت وصل میکند. محیط سفارت البته همین فضای سبز را ندارد. پر است از درختان بلند و بوتههای بلند و کوتاه. اگر این فضا را کنار جوی آبی که از میانه سفارت میگذرد قرار دهیم میفهمیم اینجا خود، یک باغ قلهک دیگر است.
یک ساختمان دو طبقه در میانه سفارت، خانه سفیر است. این خانه در حال حاضر متروکه و بسته است. البته ساختمان سفارت هم بسته است و فقط به صورت گروهی و با هماهنگی قبلی میتوان از آن بازدید کرد.
برخی شنیدهها حاکی از این است که از زیر سفارت تا میدان امام خمینی و موزه عبرت تونلی بوده است. از این تونل برای انتقال زندانیان سیاسی مهم به اینجا و بازجویی و… استفاده میشد و گفته میشود که سولیوان هم از همین راه فرار کرده است. هر چند نمیتوان این شنیدهها را تایید کرد اما باید گفت نمیتوان خیلی هم به آن بیاعتماد بود.
ساختمان اصلی سفارت ۳ طبقه دارد. ۲ طبقه اصلی و یک طبقه زیرزمین که البته خیلی هم نمیتوان به آن زیرزمین گفت. برای ورود به این ساختمان، هم میتوان از در مقابل خیابان اقدام کرد و هم از در پشتی. به نظر میرسد در پشتی صرفا برای استفاده کارکنان سفارت بوده و در جلویی برای مراجعه مردم.
درکنار درها مجسمههایی از نماد کاریکاتوری مجسمه آزادی و دیپلماتهای دستگیر شده آمریکایی دیده میشود.
با وصفی که از ساختمان اصلی کردیم بد نیست آخرین سند «لانه جاسوسی» را با هم بخوانیم:
سند شماره ۴ – ۶۱ تاریخ: ۴ نوامبر ۱۹۷۹ – ۱۳ آبان ۱۳۵۸
در ساعت ۱۱ پیش از ظهر گروهی از تظاهراتکنندگان وارد محوطه سفارت شدهاند و به طرف درب ورودی طبقه پایین دفترخانه پیشروی کردند. تمام پرسنل در طبقه بالا می باشند، تفنگداران دریایی در طبقه پایین برای متفرقساختن تظاهراتکنندگان از گاز اشکآور استفاده میکنند. (مجموعه اسناد لانه جاسوسی، جلد ۱، ص۴۷۲)
در روزهای ابتدایی پس از تسخیر سفارت، ماموران دیپلماتیک آمریکایی دستگیرشده در آن نگهداری میشدند. بعدها این مجموعه به سپاه پاسداران واگذار شد و یکی از مراکز آموزشی در زمان جنگ بود. بعدها سازمان دبیرستانها و هنرستانهای سپاه در آنجا مستقر شد که هنوز هم در آن می باشند. مدتی بنیاد قرآن و عترت و در حال حاضر هم بسیج دانشجویی در این مجموعه ساکن است و مجتمع دانشجویی و فرهنگی ۱۳ آبان در محل ساختمان اصلی سفارت تاسیس شده است.
۳۲ سال از تسخیر سفارت آمریکا میگذرد که من این وصف را دربارهٔ جایی نوشتم که قبلا سفارتخانه ایالات متحده آمریکا بود، بعدا به «لانه جاسوسی» تغییر نام داد و حالا روی سردر آن نوشتهاند: مرکز فرهنگی دانشجویی ۱۳ آبان.
باشگاه خبرنگاران
باز نشر: پورتال خبری ممتاز نیوز www.momtaznews.com