آذرخشی از میان ابر و دود

به گزارش خبرنگار موسیقی خبرگزاری هنر ایران، ۲۵ خرداد امسال مصادف با اولین سال درگذشت حسن کسایی استاد موسیقی ایرانی است.

حسن کسایی سوم مهر ۱۳۰۷ در خانواده‌ای تاجرپیشه دیده به جهان گشود و پدرش «حاج سید جواد کسائی» که از تاجران به نام آن زمان اصفهان بود، به سبب علاقه‌ای که با موسیقی داشت او با اساتید و بزرگان آن زمان مانند سید حسین طاهرزاده، جلال‌الدین تاج اصفهانی، اکبر خان نوروزی، خاندان شهناز (شعبان خان، حسین آقا، علی آقا و جلیل شهناز)، غلامحسین سارنج و ادیب خوانساری آشنا کرد.

وی مدتی آواز و گوشه‌های موسیقی ایران را نزد تاج اصفهانی و ادیب خوانساری و نواختن نِی را از مهدی نوایی فرا گرفت.

بی‌شک یکی از بزرگ‌ترین اساتید او ابوالحسن صبا بود که هر زمان که به تهران می‌رفت از محضر او بهره می‌برد.
به عقیده بسیاری سه‌تار نوازی کسائی تلفیقی زیبا از ترکیب نوازندگی تار جلیل شهناز و سه‌تار ابوالحسن صبا است.

پس از فوت مهدی نوایی، کسایی همچنان از هم نشینی با نوازندگان اصفهانی در جهت تسلط بر نوازندگی نِی استفاده کرد؛ مخصوصاً از هم نوازی با جلیل شهناز که به نوعی حق استادی بر گردن او داشت.

هم نوازی حسن کسایی با تار و سه‌تار او را بیش از پیش با گام‌های مختلف موسیقی ایرانی آشنا کرد، به صورتی که برای اولین بار دستگاه‌های چهارگاه، اصفهان، نوا و راست پنجگاه را با کوک دقیق و به صورت کامل اجرا کرد.

هر چند کسائی نتوانست به طور مستقیم از محضر نایب‌اسدالله استفاده کند، ولی در دوره‌ای بسیار کوتاه نزد یکی از شاگردان وی مهدی نوایی، تمام اندوخته‌های او را فراگرفت. این موضوع از جهتی سبب بر استعداد فراوان کسائی و از جهتی دیگر، نشان از محدودیت و سادگی تکنیک نوازندگی نی در آن زمان بود.

کسائی، در سن ۲۰ سالگی اولین اجرای تکنوازی نی خود را در دستگاه همایون در تئا‌تر اصفهان به صحنه برد و یک سال بعد قطعه معروف سلام را که از معروف‌ترین قطعات موسیقی ایرانی به شمار می‌رود در دستگاه چهارگاه ساخت.

این قطعه بعد‌ها توسط حسین علیزاده در آلبوم صبحگاهی با سازبندی و ارکستراسیونی حجیم بازسازی شد.

کسائی، در سال ۱۳۲۹ برای اولین بار نی را به ارکس‌تر برد و همکاری خود را با رادیو اصفهان آغاز کرد. در سال‌های بعد با ارکسترهای متعدد رادیو به سرپرستی هنرمندانی چون ابوالحسن صبا، حسین یاحقی، حبیب‌الله بدیعی، محمد می‌رنقیبی، همایون خرم و دیگران به فعالیت خود در این زمینه ادامه داد.

وی در سال ۱۳۳۵ به دعوت داوود پیرنیا به برنامه گل‌ها راه یافت و تا سال ۱۳۵۷ که در گلچین هفته شرکت کرد و با این برنامه همکاری داشت.

حسن کسایی مانند تهرانی در تنبک، احمد عبادی در سه‌تار، علی‌اصغر بهاری در کمانچه و فرامرز پایور در سنتور به نوعی از ابتدا آغاز به ابداع تکنیک و پیاده کردن تمام دستگاه‌ها در ساز نِی کرد.

در قبل صدای نِی، همراه با ناخالصی بسیار بود؛ یعنی نواختن آن به صورتی بود که تفاوت محسوسی بین صداهای اوج، بم و بم نرم نبود، ولی حسن کسایی توانست با تغییر حالت در زبان، در محل استقرار زبان، حالت لب و فرم سر نی، صدایی بسیار شفاف و بدون ناخالصی از نی تولید کند.

پس از آن بیشتر ارکسترهای ایرانی آغاز به استفاده از این ساز کردند و این احساس نیاز سبب رشد روزافزون نوازندگان نی شد که حتی امروزه به عنوان یک رشته تخصصی در دانشگاه تدریس می‌شود.

حسن کسایی با مجموعهٔ «ردیف نی» که در هشتاد سالگی ضبط کرده بود، اولین اثر آموزشی برای علاقمندان به نی نوازی را مدون کرده بود.

وی همچنین سال‌ها مکتب‌دار موسیقی اصفهان در رشته‌های نی، سه‌تار و آواز بوده‌است.

اگرچه بیشتر آثار حسن کسایی بداهه‌نوازی است تا موسیقی پیش ساخته، ولی امروز بخش بسیاری از ضربی‌ها و حتی آوازی‌های نوازندگان نی، بهره گرفته از نوازندگی‌های اوست.

همچنین شاگردان بسیاری از محضر او درس گرفته‌اند که امروز از چهره‌های برجسته موسیقی ایران به شمار می‌آیند، از جمله حسین عمومی، حسن ناهید، محمد موسوی، منوچهر غیوری و عباس نوروزی.

این استاد بزرگ موسیقی ایرانی سرانجام در ۲۵ خرداد درگذشت.

مراسم خاکسپاری وی در سکوت خبری و به صورت شبانگاهی با حضور جمعی از اعضای خانواده و شاگردان استاد برگزار شد و طبق وصیت زنده‌یاد کسایی مبنی بر خاکسپاری در کنار مقبره استاد تاج اصفهانی، پیکرش در تخت فولاد اصفهان و در فاصله کمی از مقبره این استاد موسیقی به خاک سپرده شد.

انتهای پیام