جوابیه ای به شش ماه انتقاد دولتمردان دربارهٔ مسکن مهر

مسیر آن لاین:  «مسکن مهر» به عنوان بزرگترین پروژه عمرانی در تاریخ فعالیتهای زیرساختی کشور با ساخت ۴ میلیون واحد مسکونی شهری و روستایی و اعتبار ۸۰ هزار میلیارد تومان تسهیلات و آورده مردم و گستردگی جغرافیایی در سراسر کشور، در طول شش ماه قبل مورد انتقادات شدید دولتمردان یازدهم قرار داشته است

حسین عبده تبریزی می گوید: در حال حاضر در بازار مسکن با اضافه ساخت مسکن مواجه هستیم و پیش از ارقام برنامه‌ریزی شده ساخت و ساز صورت گرفته است.

حدود ۱،۵۰۰،۰۰۰ واحد کسری واحد مسکونی در سال ۸۵ در کنار میزان ازدواج سالانه حدود ۹۰۰ هزار زوج و همچنین وجود ۸،۰۰۰،۰۰۰ بافت فرسوده در کشور حکایت از یک بی توجهی کامل و تمام عیار عمدی یا سهوی در بخش مسکن داشت

در حالیکه ایران در دوران سازندگی با سیاست تعدیل اقتصادی زمان هاشمی رفسنجانی عملاً دست به انتحاری گسترده زد، کشورهایی شبیه ژاپن بعد از جنگ جهانی دوم به ساخت گسترده مسکن به عنوان لوکوموتیو اقتصادی برای صنایع پسین و پیشین این بخش کردند 

با احتساب ساخت ۴ میلیون واحد مسکن مهر در طول ۶ سال قبل، متوسط متراژ واحدها به میزان ۹۰ متر(به صورت ناخالص) به طور متوسط سالانه ۱،۲۰۰،۰۰۰ شغل در کشور ایجاد کرده است و سهم بسزایی در اشتغالزایی داشته است.

در طی شش ماه قبل بمیزان ۶ سال مسکن مهر نقدینگی تورم زا به اقتصاد کشور در قالب تسهیلات سوداگرانه تزریق شده است بنابراین تامین مالی مسکن مهر که در جهت تولید و اشتغالزایی بوده و تامین مالی آن از طریق خط اعتباری سابقه ای جهانی داشته و دارد را نمی توان عامل تورم در اقتصاد کشور دانست.

شکاف سنگین عرضه و تقاضا به میزان ۱،۵۰۰،۰۰۰ واحد مسکونی در سرشماری مسکن سال ۱۳۸۵ به مقدار بسیاری نشأت گرفته از سیاستها و عملکرد کاملاً ناکارامد عباس آخوندی در مسوولیتهای پیشین خود در این حوزه بوده است و رجزخوانی رسانه ای وی چیز بیشتری جز سرپوش گذاشتن به عملکر ۸ ساله قبل وی در این حوزه ندارد.

آخوندی در نامه ای که به بت شکن (مدیرعامل بانک مسکن) می نویسد، از کاهش پرداخت تسهیلات اظهار تعجب میکند و بت شکن نیز در پاسخ نامه می نویسد : بانک مسکن مشکلی از باب پرداخت تسهیلات ندارد، پروژه ها به درصد پیشرفتی نرسیده اند که تسهیلات دریافت کنند.

به نظر میرسد ضعف مفرط مدیریتی در وزارت راه و شهرسازی دولت یازدهم عامل اصلی کندی و توقف پروژه ها مسکن مهر و اعتراضات روزافزون مردم شده است

تنها یک جمله آخوندی کافی بود تا مشخص شود منتقدان مسکن مهر نه از جهت کارشناسی بلکه از روی تخریب و سیاست ورزی است که عملکرد دولت قبل را در خصوص مسکن مهر تخطئه می کنند؛ اینکه طرح مسکن مهر همچون طرح های دیگر دارای ضعفهایی است اجتناب ناپذیر است اما اینکه تمام تلاشهای وزارت راه و شهرسازی و دولت قبل را با یک جمله زیر سوال برود به نظر غیرمنصفانه است؛ آخوندی چنین می گوید:

«مسکن مهر طرحی بود که همه بنیادهای آن اشتباه بود از مکان یابی گرفته تا طراحی مهندسی و فنی، تامین مالی و انتخاب اشخاص و احساس امنیت مهمترین مساله مسکن مهر است. کسانی که طرح هایی همانند مسکن مهر را وارد نظام اقتصادی کشور کردند هم مردم را گرفتار کردند هم دولت را»

به گزارش مسیرآنلاین، «مسکن مهر» به عنوان بزرگترین پروژه عمرانی در تاریخ فعالیتهای زیرساختی کشور با ساخت ۴ میلیون واحد مسکونی شهری و روستایی و اعتبار ۸۰ هزار میلیارد تومان تسهیلات و آورده مردم و گستردگی جغرافیایی در سراسر کشور، در طول شش ماه قبل مورد انتقادات شدید دولتمردان یازدهم قرار داشته است

این روزها بازار تخریب دولت قبل به واسطه عملکرد طرحهای بزرگ داغ است اما باید دید تا چه حد این نقدها بر روی پروژه های بزرگ با واقعیت منطبق است

آخرین خبری که از وضعیت بازار مسکن وجود دارد را از قول مشاور ویژه آخوندی بشنوید:

«حسین عبده تبریزی در همایش فرصت‌های سرمایه‌گذاری در سال ۹۳، اظهار داشت: در حال حاضر در بازار مسکن با اضافه ساخت مسکن مواجه هستیم و پیش از ارقام برنامه‌ریزی شده ساخت و ساز صورت گرفته است.

وی با تاکید بر اینکه امروز تعداد خانوار و تعداد مسکن در کشور مساوی است،گفت: در ۶ کلانشهر کشور با خانه خالی مواجه هستیم.

مشاور وزیر مسکن گفت: در حال حاضر تقاضای سالیانه مسکن به یک میلیون واحد در سال رسیده است.»

آمارهای مسکن مهر نشان می دهد در دولت نهم و دهم یا به عبارتی بهتر از سال ۱۳۸۶ که مسکن مهر آغاز شد بیش از ۴ میلیون واحد شهری و روستایی با تقسیم بندی زیر ساخته شده (یا درحال ساخت است):

– حدود ۱ میلیون از واحدها توسط خود مردم در قالب «مسکن مهر ملکی» و یا «مهر خودمالکی» ساخته شده است؛ به این معنا که مردم زمین داشته اند و فقط از بانک مسکن تسهیلات مهر را دریافت کرده اند.

– حدود ۱٫۵۰۰ میلیون واحد نیز روستایی بوده که ۱٫۲۰۰ آن کامل ساخته شده و در اختیار مردم قرار گرفته و مابقی در حال تکمیل است و به جز بحث تامین مالی توسط بانکها مشکلی ندارد.(فقط مسکن روستایی است که بانکهای دیگر نیز به اندازه ۱۰میلیون تومان به ازای هر واحد تسهیلات می دهند)

– تقریباً حدود ۲۰۰ هزار واحد نیز تسهیلات در قالب بافتهای فرسوده داده شده که اینگونه واحدها هم مشکلی ندارند و ساخته شده یا در مرحله تحویلند.

– به میزان ۱۵۰ هزار واحد نیز در شهرهای زیر ۲۵ هزار نفر با تولیگری بنیاد مسکن در حال ساخت است که به سبب محدود بودن پروژه ها بغیر چند پروژه ی اصلی، بقیه مشکلی ندارند.

–  ۸۰۰ هزار واحد نیز در شهرهای بالای ۲۵ هزار نفر – غیر از شهر های تازه – توسط ادارات کل راه و شهرسازی در حال ساخت است که ضعف مفرط مدیریتی سبب کندی کار شده است

– و در نهایت نیز ۳۵۰ هزار واحد در شهرهای تازه ساخته می گردد

حال نگاهی بیندازیم به آمارهای کمبود مسکن در سال ۱۳۸۵ بنابر سرشماری نفوس و مسکن مرکز امار ایران:

سال ۸۵ که آمارگیری نفوس و مسکن انجام شد، موجودی مسکن کشور ۱۵،۸۵۰،۰۰۰ واحد در مقابل ۱۷،۳۵۰،۰۰۰ خانوار !

یعنی حدود ۱،۵۰۰،۰۰۰ واحد کسری واحد مسکونی، اینکه خانوارهای بدون واحد چگونه برای خود سرپناهی فراهم کرده بودند بماند

این امار در کنار میزان ازدواج سالانه که حدود ۹۰۰ هزار زوج بود و همچنین وجود ۸،۰۰۰،۰۰۰ بافت فرسوده در کشور حکایت از یک بی توجهی کامل و تمام عیار عمدی یا سهوی در بخش مسکن داشت

با پیش بینی انجام شده تا سال ۹۲ که خانوارها به عدد ۲۲ میلیون رسیده است و طبق آمار وزارت راه و شهرسازی تعداد واحدهای مسکونی نیز به همین عدد نزدیک شده است، حدود ۶،۵۰۰،۰۰۰ واحد مسکونی در کشور ساخته شده است که سهم مسکن مهر از این مقدار ۴ میلیون واحد مسکونی است و ۱٫۵ میلیون واحد نیز توسط مردم بدون استفاده از تسهیلات دولتی ساخته شده است.

با یک حساب سرانگشتی می توان دریافت که اگر مسکن مهری ساخته نمی شد در حال حاضر کسری واحدهای مسکونی در کشور از ۱٫۵ میلیون واحد در سال ۱۳۸۵ به رقم ۴ میلیون واحد مسکونی می رسید؛ عدد مزبور در مقایسه با ۲۲ میلیون خانوار، یعنی کسری ۲۰درصدی واحدهای مسکونی در مقابل خانوارهای کشور.

اما ایرادهایی که به مسکن مهر گرفته می گردد:

بلحاظ مبنایی:

مبنای عملکرد در مسکن مهر که زمین به صورت رایگان در اختیار مردم قرار بگیرد و همه دستگاهها دخیل در امر ساخت مسکن برای آخاد مردم جامعه بشوند کاملاً بر مبنای صحبت حضرت امام در افتتاح حساب ۱۰۰ به عنوان اولین پیام اقتصادی امام بعد از انقلاب قابل ارزیابی است

حضرت امام در پیام افتتاح حساب ۱۰۰ می فرمایند:

« در این طرح به هیچ عنوان پولی در برابر خرید زمین پرداخت نشود و نیروی کار و کارگری به طور وسیع به کارافتد و دولت نیز تصمیمات لازم را در تأمین آب و برق و آسفالت و وسایل ایاب و ذهاب و مدرسه و درمانگاه و دیگر نیازمندیهای عمومی فراهم سازد. با صرفه جویی و دقت کامل خانه های ارزان قیمتی بسازند و در اختیار محرومان قرار دهند»

نگاهی دیگر به ادبیات ساخت مسکن در دنیا نیز حکایت از تیزبینی حضرت امام در برخورد با مساله مسکن به عنوان اولین دغدغه اقتصادی خانوار دارد:

کشورهای اروپایی و کشورهای آسیای شرقی همچون ژاپن و مالزی نیز اولین اقدام خود در رفع مشکلات اقتصادی شان را با ساخ مسکن آغاز کردند

در حالیکه ایران در دوران سازندگی و بعد از مشکلات سیاسی داخلی و دفاع مقدس ۱۰  ساله با سیاست تعدیل اقتصادی زمان هاشمی رفسنجانی عملاً دست به انتحاری گسترده بر اساس نسخه های پیچیده شده توسط بانک جهانی و صندوق بین المللی پول با محوریت مردان تیم اقتصادی خود همچون مرحوم نوربخش و حجت الله عادلی زد، کشورهایی شبیه ژاپن بعد از جنگ جهانی دوم به ساخت گسترده مسکن به عنوان لوکوموتیو اقتصادی برای صنایع پسین و پیشین این بخش کردند و با ساخت حجم انبوهی از مسکن علاوه بر رفع نگرانی های اقتصادی و معیشتی مردم خود تمام صنایع اقتصادی خود همچون صنایع فولاد، سیمان، بخشهای حمل و نقلی، تحرک معادن وابسته و صنایع خردی همچون کاشی، سرامیک، گچ، سنگ ساختمانی، رنگ و … به عنوان صنایع پسین بخش مسکن و صنایعی همچون سیستمهای الکترونیک، فرش، لوازم خانگی، خودروسازی و … به عنوان صنایع پسین حوزه مسکن و خانوار را فعال و به پیشرفت چشمگیری در اینخصوص دست یافتند که در بعضی از حوزه های مربوط با این سیاست استراتژیک بازار جهانی راه هم در دستان خود گرفتند.

به همین سبب دولت دهم با آسیب شناسی به موقع از این موضوع ساخت مسکن مهر را به صورت انبوه در دستور کار خود قرار داد

بلحاظ اشتغال:

بعد از بخش کشاورزی، حوزه مسکن اشتغالزاترین بخش اقتصادی با تجربیات جهانی است؛ ساخت هر ۵۲ متر در هر سال یک شغل ایجاد می کند که با احتساب ساخت ۴ میلیون واحد مسکن مهر در طول ۶ سال قبل، متوسط متراژ واحدها به میزان ۹۰ متر(به صورت ناخالص) به طور متوسط سالانه ۱،۲۰۰،۰۰۰ شغل در کشور ایجاد کرده است و سهم بسزایی در اشتغالزایی داشته است.

بلحاظ فنی و تخصصی:

مسکنهای مهر به لحاظ ساختمانی و تخصصی به ازعان متخصصین حال حاضر سازمان نظام مهندسی و ناظرین عالی وزرات راه و شهرسازی و با بررسی گسترده دفتر مقررات ملی ساختمان وزارتخانه، بلحاظ کیفی از استاندارد ساخت و ساز موجود در کشور که با تعبیر «بساز و بفروشی» حتی در کلانشهرهایی همچون تهران در سطحی بالاتر قرار دارد.

مضاف بر اینکه مسکن مهر صنعتی سازی در بخش ساختمانی ایران را که تا قبل آن حدود ۲% ارزیابی می شد را به ۲۵% ارتقا داد

همچنین ساخت انبوه و صنعتی مسکن و ارتقای فنی و مهندسی به حدی بود که بسیاری از شرکتهای ساختمانی کشور بعد از ساخت واحدهای مسکونی مهر خود در حال حاضر بازارهای ساخت و ساز مسکن را در عراق، افغانستان، کشورهای آفریقایی، ونزوئلا، کشورهای حاشیه دریای خزر را در دست گرفته اند و صدور خدمات فنی مهندسی وزارت راه و شهرسازی در دوران دولت نهم و بعد از طرح مسکن مهر با جهشی قابل توجه در رده کشورهای پیشرفته قرار گرفت.

بلحاظ مالی و اعتباری:

بعد از جنگ جهانی دوم به واسطه مشکلات مالی که در حوزه کشورهای اروپایی بوجود آمد، دولت امریکا با ارائه طرح مارشال و به قول متخصصین اقتصاد با تزریق خط اعتباری دلاری با تامین مالی طرحهای عمرانی در کشورهای اروپایی منابع مالی لازم را در این اختیار این کشرها قرار داد و سبب به حرکت درامدن اقتصاد این کشورها بویژه در حوزه ساخت  ساز در بخش مسکن شد.

دولت نهم و دهم به واسطه خوشبینی به بانکها، ابتدای امر تامین مالی طرح مسکن مهر را در اختیار بانکها و از منابع داخلی بانکها بنا نهاد؛ اما متاسفانه بعد از گذشت دو سال و پیگیریهای بسیار بانکها تنها به تامین مالی حداکثر ۱۰۰ هزار واحد مسکونی مهر مبادرت کردند که این بمعنای شکست کامل استفاده از توان بانکی در اجرای طرحهای عظیمی همچون مسکن مهر منجر شد

با بررسی دقیق تطبیقی و مطالعات جهانی، مقرر شد تامین مالی مسکن مهر از طریق خط اعتباری بانک مسکن، انحصاری کردن تزریق این منابع از طریق یک بانک(بانک مسکن) و از همه مهمتر مشارکت مالی متقاضیان مسکن مهر با عنوان «آورده متقاضی» به میزان ۴۰% منابع ساخت صورت پذیرد.

شانتاژهای سیاسی همچون تزریق نقدینگی و تورم ناشی از خط اعتباری مسکن مهر را با یک خبر و بررسی شش ماهه عملکرد مالی و افزایش نقدینگی شش ماهه اخیر دولت یازدهم بدون اجرای هیچگونه عملیات عمرانی قابل توجه می توان به صور ت واضح بیان کرد:

«در حالیکه دولت یازدهم با انتقاد شدید از دولت های قبل در بخش افزایش نقدینگی، ارائه خط اعتباری به مسکن مهر و افزایش پایه پولی را دست کردن در جیب مردم و تورم زا اعلام کرد، آمارهای تازه حکایت از آن دارد که نقدینگی در شش ماهه قبل به میزان ۴۰ هزار میلیارد تومان افزایش یافته است؛ میزان افزایش نقدینگی مزبور از طریق افزایش پایه پولی و صرف آن در بخشهای تولیدی و صنعتی نیست بلکه از طریق افزایش ضریب فزاینده ناشی از عملکرد بانکها – بویژه بانکهای خصوصی – است

با افزایش ضریب فزاینده از ۵٫۱ به ۵٫۵ در شش ماهه اخیر، نقدینگی به میزان ۴۰ هزار میلیارد تومان افزایش یافت؛ ضریب فزاینده ناشی از عملکرد بانکها – بویژه بانکهای خصوصی- است که رابطه مستقیمی در ارائه تسهیلات و وامهای کوتاه مدت دارد. بانکها این تسهیلات را عمدتاً بجای بخشهای تولیدی، در بخشهای بازرگانی با سود بالا پرداخت می کنند.

این بدان معناست که تورم ناشی از عملکرد بانکها از جنس تورم مخرب است و تاثیر مثبتی در اقتصاد ندارد اما تورمهای ناشی از افزایش پولی که در بخشهای تولیدی بکار گرفته می شد از نوع تورم تولیدی و اشتغالزاست.

گفتنی است کل نقدینگی تزریق شده توسط مسکن مهر در طی ۶ سال ، ۴۷ هزار میلیارد تومان بوده است.»

همانطور که در بالا آمد در طی شش ماه قبل بمیزان ۶ سال مسکن مهر نقدینگی تورم زا به اقتصاد کشور در قالب تسهیلات سوداگرانه تزریق شده است بنابراین تامین مالی مسکن مهر که در جهت تولید و اشتغالزایی بوده و تامین مالی آن از طریق خط اعتباری سابقه ای جهانی داشته و دارد را نمی توان عامل تورم در اقتصاد کشور دانست.

بلحاظ جامعه هدف

یکی از مهمترین فاکتورهای مسکن مهر، ساخت مسکن برای متقاضیان واقعی مسکن بوده است؛ در قبل زمین و تسهیلات بانکی به انبوه ساز داده می شد و فرد یا شرکت مزبور پس از ساخت، واحدها را خودسرانه و بدون هیچگونه نظارتی با قیمتهایی به بازار سرازیر میکرد که متقاضیان واقعی واحدها، عملاً از دسترسی به واحد مطلوب خود ناامید بودند؛ اما مسکن مهر با حذف واسطه های مالکیتی، انبوه سازان را در حد یک «پیمانکار» قلمداد کرده و تسهیلات و زمین را به اسم و مالکیت متقاضیان برای ساخت به انبوه سازان سپرد.

همین موضوع در کنار زمین رایگان، سبب شد متقاضیانی که عمدتاً در دهکهای ۱ تا ۷ درامدی بشمار می امدند تنها با پرداخت ۴۰% هزینه ساخت، صاحب مسکن شوند و مسکن های مهر، واحدهای مسکونی را از یک کالای سرمایه و قابل سوداگری به یک کالای مصرفی خانوار تبدیل کرد.

همانطور که در بالا امد تمام انتقادات مسکن مهر، جز یک سناریوی از پیش طراحی شده برای تخریب طرحهای بزرگ دولت نهم و دهم همچون هدفمندی یارانه ها، مدیریت مصرف سوخت، انجام طرحهای کلان و گسترده عمرانی و … نیست.

دلیل این تخریبها بویژه در حوزه مسکن، در سابقه مدیران فعلی این بخش هم کاملاً قابل ملاحظه است.

عباس احمدآخوندی در حدود ۸ سال در دولتهای میرحسین موسوی و هاشمی رفسنجانی یکی از سکانداران اصلی حوزه مسکن بوده است؛ وی در دولت میرحسین رییس بنیاد مسکن و در دولت هاشمی رفسنجانی با نسبت خویشی خود با ناطق نوری، وزیر مسکن و شهرسازی وی بود.

می توان گفت شکاف سنگین عرضه و تقاضا به میزان ۱،۵۰۰،۰۰۰ واحد مسکونی در سرشماری مسکن سال ۱۳۸۵ به مقدار بسیاری نشأت گرفته از سیاستها و عملکرد کاملاً ناکارامد عباس آخوندی در مسوولیتهای پیشین خود در این حوزه بوده است و رجزخوانی رسانه ای وی چیز بیشتری جز سرپوش گذاشتن به عملکر ۸ ساله قبل وی در این حوزه ندارد.

مضافاً بر اینکه وی سالها در سازمان نظام مهندسی کشور حضوری منفعلانه داشته و عملاً کاری در ارتقای فنی و مهندسی و نظارتهای ویژه مهندسین ناظر بر عملیات ساخت و ساز در کشور نداشته است.

جالب آنکه وزیر تازه به جای آنکه از تلاشهای قبل حمایت کند و بتواند بیشترین اعتبار را از هیات دولت و بانک مرکزی برای اتمام پروژه ها اخذ کند، خود در صف اولین مخالفان این طرح حضور پیدا کرد و گفت آنچه نباید میگفت و بعدها نیز فهمید که برای اتمام پروژه های مسکن مهر نیاز به حمایت چندین وزارتخانه و بانک دارد و کسی که متولی است اگر انتقاد کرده دیگران نمیتواند وادار به همکاری کند

در حال حاضر بازدیدهای کارگاهی، تجمع مردم در مقابل نهادهای مسوول همچون وزارت راه و شهرسازی، نهاد ریاست جمهوری و مجلس شورای اسلامی همگی نشان از تعطیلی و عدم فعالیت پروژه های مسکن مهر دارد

میزان تسهیلات جذب شده در ۶ماهه دوم سال جاری در مقایسه با ۶ ماهه دوم سال قبل به میزان ۶۰% کاهش یافته است؛ یعنی اگر ماهانه در سال قبل ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ میلیارد تومان پروژه های مسکن مهر جذب منابع داشته اند، این میزان در دولت یازدهم به ۳۵۰ تا ۴۰۰ میلیارد تومان کاهش یافته است.

جالب آنکه آخوندی در نامه ای که به بت شکن (مدیرعامل بانک مسکن) می نویسد، از کاهش پرداخت تسهیلات اظهار تعجب میکند و بت شکن نیز در پاسخ نامه می نویسد : بانک مسکن مشکلی از باب پرداخت تسهیلات ندارد، پروژه ها به درصد پیشرفتی نرسیده اند که تسهیلات دریافت کنند.

به نظر میرسد ضعف مفرط مدیریتی در وزارت راه و شهرسازی دولت یازدهم عامل اصلی کندی و توقف پروژه ها مسکن مهر و اعتراضات روزافزون مردم شده است

بازدیدهای هفته ای دوبار وزیر راه و شهرسازی سابق به ماهی یکبار وزیر فعلی تقلیل یافته است

دو معاونت وزیر و دو سازمان و شرکت مهم در امر پروژه مسکن مهر به دست کسانی سپرده شده است که قبل از مسایل فرعی و مشکلات استعلامی، هیچ تجربه ای در خصوص پروژه عظیم مسکن مهر نداشته اند.

تقریبا تمام “مردان مسکن مهر” به خاطر وابستگی به دولت دهم از کار کنار گذاشته شده اند.

مسکن ویژه تهرانسر و مسکن مهر پردیس به عنوان گل سرسبد مسکن مهرهای کشور در رکود کاملند و هنوز مدیران وزارتخانه به فکر آرایش نیروهای تازه خود در پستهای باقیمانده

مسکن مهری که حدود ۱۲ میلیون خانوار به آن چشم دوخته اند تنها به خاطر کینه های شخصی و علایق گروهی دستخوش رکود و سردرگمی است.