چشم‌ها iبه تلفن‌های همراه خیره شد/ «سپاس» ما برای شما

بینا- در دنیای معاصر، پرداخت‌های فیزیکی جای خود را iبه روش‌های مختلف پرداخت‌های الکترونیک داده و  شیوه‌های نوین پرداخت، سبک زندگی بشر را دگرگون نموده است. یکی از مهمترین ابزارها  که در این میان نقش کلیدی را در زمینه گسترش بانکداری الکترونیک و  شکل گیری M banking ایفاء نموده ، تلفن‌همراه است . امروزه iبه مدد  این وسیله ارتباطی، در مناطق دور افتاده کشورهای درحال توسعه ، بسیاری از مردم که iبه شعب بانکی دسترسی ندارند، iبه ابتکار بانکها و فراهم شدن زیرساخت‌های ارتباطی لازم ، می‌توانند امور بانکی خود را iبه خوبی مدیریت نمایند.
طی سال‌های اخیر بانک مرکزی و شبکه بانکی اهتمام خاصی iبه رشد بانکداری الکترونیک نشان داده و‌ ارائه خدمات متنوع بانکداری الکترونیک ، گواهی بر این ادعاست. با توجه iبه گستره پوشش تلفن همراه در کشور و ضریب فزاینده نفوذ آن در میان مردم، اینک توجه بانک مرکزی iبه استفاده از ظرفیت‌های فراوان تلفن همراه جلب شده است و ایجاد سامانه پرداخت الکترونیک سیار (سپاس) یکی از اولویت‌های مهم این بانک‌ را  تشکیل  می‌دهد.
برای آشنایی با این رویکرد بانک و روند پیشرفت کارها، گفت‌وگویی با آقای «سید محمود احمدی» دبیرکل بانک انجام داده ایم  که در زیر از نظر می‌گذرانید.

سامانه ملی پرداخت سیار چیست و چه جایگاهی در صنعت بانکداری کشور خواهد داشت ؟
سامانه پرداخت الکترونیک سیار  که iبه اختصار«سپاس» نامیده می‌شود، گام جدیدی در جهتی راهبرد کلی سامان‌دهی نظام پرداخت الکترونیک کشور توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران است. همان طور که می دانید پرداخت الکترونیک iبه روش های گوناگونی انجام می شود که هر یک از این روش ها iبه فراخور طول عمر فن آوری خود در کشور، iبه سطوح مختلفی از بلوغ رسیده اند.
سامان‌دهی نظام های پرداخت در بانک مرکزی همزمان با  ظهور بانکداری الکترونیک و با تکوین« شتاب» آغاز شد، با شکل گیری« شاپرک» جهت سامان دهی پرداخت از طریق پایانه های فروشگاهی ادامه یافت و مسیری طولانی برای فن‌آوری های تازه متولد شده پیش روی خود خواهد داشت.
از دید اصولی ، فراگیر شدن یک فن آوری پرداخت در بین مردم باید پس از ارائه قوانین نظارتی و اطمینان از رعایت آن iبه وقوع بپیوندد اما متاسفانه در بعضی موارد، این ترتیب وقتی رعایت نمی‌شود و تبعات آن نیز iبه اشکال مختلف، دامنگیر بازیگران مختلف این عرصه می شود. نمونه ای از این ناهماهنگی‌ در تقدم و تاخر را در سامان‌دهی پایانه های فروشگاهی iبه خاطر داریم.
در همین جهت، بانک مرکزی با iبهره گیری از گروه های پژوهشی برجسته، iبه رصد فن آوری های پرداخت در دنیا مبادرت می کند تا نقش پیشرو خود را در بستر سازی لازم برای فن آوری های آینده پرداخت، iبه خوبی ایفاء نماید و در این رهگذر، دست همکاری مالکان تخصص کشور را نیز iبه گرمی می فشارد.
راه اندازی سپاس در واقع ایجاد بستر مورد اشاره جهت پرداخت الکترونیک از طریق گوشی تلفن همراه و نیز انواع کارت های خارج از شبکه بانکی (همچون کارت مترو و کارت سوخت) را  فراهم می سازد که اکنون در نقاط مختلف کشور و برای مصارف متعدد و iبه طور عمده، حول محور حمل و نقل در حال استفاده می باشند.

جایگاه بانک مرکزی در این سامانه چگونه خواهد بود و چه سرفصل هایی در ایفای نقش نظارت بانک مرکزی برنامه‌ریزی شده اند؟
همان طور که عرض کردم، راهبرد بانک مرکزی iبه صورت واحد و یکپارچه برای همهی روش های پرداخت اجرا خواهد شد و سرفصل های عمومی برای همهی روش ها  و فن آوری ها ، یکسان و ناشی از یک تفکر واحد خواهد بود ولی طبیعی است که iبه فراخور مشخصات خاص هر فن آوری، تفاوت های اندکی در سرفصل‌های سامان دهی وجود داشته باشد.
در زمینه سامانه سپاس سرفصل های زیر قابل ذکر است:
* اعمال کنترل های نظام ضدپولشویی
*  گزارش تفسیری از حجم نقد الکترونیک صادر شده در قالب کیپا (کیف پول الکترونیکی)
* گزارش تفسیری میزان پول نقد تبدیل شده iبه شارژ  کیپا
* مدیریت کلیدهای مربوط iبه مجوزهای صدور نقد  کیپا
* تهیه و  iبه روزرسانی استاندارد تجهیزات و سیستم های مرتبط با  کیپا
* تهیه و iبه‌روز رسانی مقررات و آیین نامه های اجرایی
* صحت سنجی تراکنش های دریافتی
* اعمال کنترل های کشف تقلب نظیر مسدودکردن حساب کیف پول
* تسویه حساب

لطفا  کلیاتی پیرامون مفهوم «کیپا» بیان نمایید.
«کیف پول الکترونیک» یا iبه اختصار«کیپا» iبه آیین نامه نظام های پرداخت های مبتنی بر کیف پول الکترونیک اطلاق می شود که توسط بانک مرکزی تدوین و iبه بانک ها ابلاغ شده است. کیف پول الکترونیک، iبه هر ابزار پولی مبتنی بر فن آوری گفته می شود که iبه مردم و کسب و کارها امکان می دهد تا مبادلات با مبالغ خرد را با استفاده از سازوکار پردازش الکترونیک برون خطی iبه لحاظ اتصال iبه زیرساخت بانکی انجام دهند. در این آیین‌نامه ، مولفه‌های مشخص کننده نقش همهی بازیگران شامل: نوع پول،نحوه تسویه،صادرکننده، فروشنده، پذیرنده، مشتری و نهادهای نظارتی و مقرراتی روشن شده است.

یکی از مولفه‌های بسیار مهم در شکل گیری سامانه های ملی متمرکزی همچون سپاس بحث ذی نفعان و سهم‌آنان  iبه ازای هر یک از تراکنش های پرداخت می باشد. تجارب گذشته نیز موید این مطلب است که پرداخت اصولی iبه این مبحث، در میزان موفقیت پروژه، نقش iبه سزایی خواهد داشت. شما در این زمینه چه نظری دارید؟
اساسا یکی از مزایای راه اندازی سپاس، سازمان‌دهی فرآیند اخذ کارمزدها، تسویه مالی و اجماع ذی نفعان است. طبیعتا” کارشناسی های لازم در زمینه تعیین جایگاه هر یک از ذی نفعان و بازیگران در سامانه ملی پرداخت همراه، صورت گرفته است و iبه عنوان بخشی از آیین نامه iبه مالکان نقش در این عرصه ابلاغ خواهد شد.

لطفا” در زمینه بسترسازی‌های لازم، وقت‌بندی اجرایی پروژه سامانه ملی پرداخت همراه و نحوه اطلاع‌رسانی iبه ذی نفعان توضیح دهید.
با توجه iبه تجارب گذشته و نیاز مطرح شده از سوی نهادهای مربوطه ، در مورد این سامانه قطعا برنامه‌ریزی برای اطلاع رسانی کامل تر iبه ذی نفعان- iبه گونه ای که فرصت کافی را برای آماده سازی بسترهای لازم را در سازمان خود داشته باشند- صورت خواهد گرفت.
درخصوص وقت‌بندی پروژه ، حدود شش ماه برای راه اندازی فاز اول سپاس ، پیش بینی شده است. همچنین در جهتی سرعت بخشیدن iبه فرآیند عملیاتی شدن سامانه، جلسات تخصصی با برخی بازیگران مهم این حوزه نظیر اپراتورهای تلفن همراه(همراه اول و ایرانسل) برگزار شده و زیرساخت های لازم برای همکاری های نهادهای مربوطه در حال شکل گیری است.

باتوجه iبه محوریت شبکه شتاب در ارتباطات بین بانکی کشور و  استقرار نسبی شبکه شاپرک، سپاس چه جایگاهی در این  بین خواهد داشت و نحوه تعامل آن با این دو شبکه چگونه خواهد بود؟
درخصوص ارتباط با شبکه شاپرک، iبه لحاظ این که هر دو سامانه جایگاه مشابهی در پرداخت الکترونیک دارند و هر کدام متولی سامان‌دهی طیف خاصی از روش های پرداخت می باشند، جایگاهی iبه لحاظ تقدم و تاخر بین آنان وجود ندارد و تنها تعاملات متصور، استفاده از مراجع یکسان اطلاعات ، حساب های بانکی یا استفاده مشترک از شبکه پذیرندگی است و از دید ساختار ارتباطات، الزامی iبه ارتباط مستقیم بین این دو سامانه وجود ندارد.
در مورد شبکه شتاب، موضوع کاملا متفاوت است و بررسی عمیق تری نیاز دارد. شبکه شتاب iبه عنوان یکی از مهمترین زیرساخت های موجود بین بانکی کشور عملا” ارتباط سپاس را با شبکه بانکی فراهم می‌سازد.

بانک مرکزی iبه چه میزان در حوزه طراحی سیستم های پرداخت توسط ارائه کنندگان خدمات پرداخت همراه، اعمال نظر خواهد نمود و سرنوشت ارائه کنندگانی که پیش از ورود بانک مرکزی iبه این عرصه آغاز iبه کار کرده اند، چه خواهد بود و چه تسهیلاتی جهت یکپارچگی با سامانه ملی پرداخت همراه برای آنان در نظر گرفته شده است؟
قانون گذاری و نظارت بانک مرکزی در این حوزه منطبق با آیین نامه کیپا بوده  و iبه عهده نهادی iبه نام « مرجع فنی- اجرایی» است. این نهاد، مسئول راهبری و پیشبرد طرح ، معرفی و عملیاتی نمودن کیپا  در سطح ملی را برعهده دارد. این نهاد ، تحت نظارت بانک مرکزی فعالیت نموده و مسئولیت‌ های زیر را بر عهده دارد:
*مدیریت کلیدهای صدور و کلیدهای انجام تراکنش‌های مختلف کیپا
*صدور تاییدیه برای تطابق تجهیزات و سیستم ها با مقررات و استانداردها
*تدوین و iبه روزرسانی استانداردها و مقررات مورد نیاز iبه عنوان مرجع ملی
*ارائه خدمات مشاوره و خدمات فنی در چارچوب طرح
*ایجاد زیرساخت نگهداری مانده ها و تسویه کیف پول الکترونیک

آیا این نهاد در حال حاضر مشغول iبه کار شده است؟ درصورتی که پاسخ مثبت است چه مدت از آغاز iبه کار آن  می گذرد و پیشرفت فرآیند عملیاتی شدن کیپا در سطح ملی را چگونه ارزیابی می کنید؟
جلسات کارشناسی و کارگروه های مربوطه از سال گذشته آغاز iبه کار کرده اند و در حال حاضر در مرحله تهیه مقدمات اجرایی شدن تصمیمات اخذ شده هستیم. طبیعتا” در همین جهت جلساتی با شرکت های پرداخت از طریق تلفن همراه و برخی دیگر از بازیگران این حوزه برگزار شده است و امیدواریم iبه سریعی بتوانیم شاهد ورود اولین (Mobile Payment Service provider (MPS iبه این سامانه باشیم.

آیا iبه لحاظ فناوری مورد استفاده در پرداخت همراه توسط MPS ها بانک مرکزی خواهان یکپارچگی این فناوری ها در سطح کشور است یا انتخاب آن iبه عهده MPS ها خواهد بود؟ iبه طور مثال کارت شهروندی اصفهان در اتوبوس های شیراز قابل استفاده خواهد بود یا خیر؟
قطعا” ترجیح ما نیز بر سازگاری سیستم ها است که منفعت مشتری iبه لحاظ حمل یک نوع ابزار در همه جا،  اولین و روشن ترین مزیت آن خواهد بود . در حوزه  پرداخت با تلفن همراه iبه لحاظ این که هنوز فناوری خاصی در سطح گسترده عملیاتی نشده است، .جای کار بیشتری وجود دارد. در هر صورت، iبه لحاظ وسعت گستره عملیاتی سامانه ؛ سازگاری در سطح کشور از موارد چالش بر انگیز خواهد بود.

نحوه تعامل با پروژه‌های از پیش اجرا شده چگونه است و برای سازگاری آنها چه تدابیری اندیشیده شده است؟
با در نظر گرفتن مقدماتی که در پاسخ iبه سوال پیش ذکر شد، سعی بر آن است راهکارهایی انتخاب شود که کمترین هزینه و سربار اجرایی را برای شرکت‌های تامین نماینده خدمات پرداخت همراه پیشرو در کشور داشته باشد.

آیا داشتن حساب بانکی توسط مشتری از الزامات پیوستن iبه سپاس است؟ اصولا منبع‌مالی برای پرداخت همراه توسط مشتری چیست؟
روش های مختلفی برای پرداخت همراه وجود دارد:
از نظر محل قرارگیری مبلغ ، پرداخت های همراه را می توان iبه دو دسته اصلی برخط و برون خط تقسیم بندی کرد که در روش دوم، ارتباطی بین دستگاه دریافت کننده مبلغ از مشتری و سامانه مرکزی، در لحظه انجام خرید وجود ندارد . در نتیجه، کیف پول الکترونیک باید در ابزار در دست مشتری (تلفن همراه یا  کارت) موجود باشد . پرداخت از طریق کارت های مترو و سایر کارت های شهروندی نیز در این دسته بندی قرار می‌گیرند. پرداخت  لزوما” از طریق حساب های بانکی صورت نمی‌گیرد بلکه از طریق ابزارهایی انجام می‌شود که برای شارژ و دشارژ حداقل iبه یک حساب بانکی متصل می باشند.
در روش پرداخت برخط ، در لحظه انجام خرید بین ابزار مشتری و سامانه مرکزی ارتباط وجود دارد که iبه دلیل وجود این امکان، مبلغ خرید می تواند از حساب بانکی مشتری کسر گردد. البته الزامی در این موضوع نیست و این مبلغ کماکان می تواند در ابزار خرید مشتری ثبت شده باشد یا در حساب واسط دیگری قرار گیرد.

میزان مداخله بانک مرکزی در روابط بین MPS ها و پذیرنده ها  iبه ویژه درسطح قالب و امنیت تراکنش ها چگونه خواهد بود؟
بانک مرکزی در محدوده حوزه های ذکرشده در پیش، عمدتا” در بحث قانون گذاری، حاکمیت ، استانداردسازی و در سطح تسویه و فراهم‌کننده زیرساخت وارد موضوع می شود ولی در جزییات اجرایی و روابط میان ذی نفعان در سایر حوزه ها آزادی عمل کامل برای مجریان طرح ها وجود خواهد داشت.