چه کسی و چرا پای اوباما را از خاورمیانه خارج می‌کشد؟

کاستن از نقش ایالات متحده در خاورمیانه و خلا ناشی از آن، این روزها از معمول‌ترین عباراتی است که در مورد سیاست خارجی این کشور در منطقه به کار برده می‌شود. چه کسی و چرا این روند را به وجود آورده است.

 روزنامه آمریکایی نیویورک تایمز به روندی پرداخته است که در نتیجه آن ایالات متحده تصمیم گرفته است نوع بازی خود در منطقه خاورمیانه را تغییر داده و به مناطق دیگر جهان توجه بیشتری بکند.

به نوشته این روزنامه، در هر صبح شنبه از ماه جولای تا اوت امسال، سوزان رایس مشاور تازه امنیت ملی اوباما رئیس جمهور آمریکا، چند تن از دستیاران خود را در دفترش در گوشه کاخ سفید حمع می‌کرد تا نقشه آینده سیاست دولت آمریکا در منطقه خاورمیانه را طراحی کنند. این بررسی‌ها سیاست آمریکا را در مسیر تازهی قرار داده است.

ماه قبل اوباما در سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل، اولویت‌های خود بر اساس اسن نقشه تازه را اعلام کرد و گفت که بر مذاکره بر سر برنامه هسته‌ای ایران، ایجاد سازش بین اعراب و اسرائیل و موضوع سوریه متمرکز خواهد شد و سایر مسائل در رده دوم اهمیت قرار خواهند گرفت.

موضوع مصر نیز از این جمله خواهد بود، کشوری که نقشی مهم در سیاست‌های پیشین آمریکا داشته است و اوباما آن را برای ایراد سخنرانی خود در سال ۲۰۱۱ نیز انتخاب کرده بود.. به این ترتیب آمریکا توانی محدودتر را خرج آن چیزی خواهد کرد که اوباما در آن سخنرانی از آن سخن گفت و برای مثال دولت وی برای دموکراسی در بحرین، لیبی، تونس و یا یمن کارهای محدودتری خواهد کرد.

به گفته رایس، هدف اوباما این است که سیاست خارجی این کشور به خاورمیانه محدود و در آن غرق نشود. به نقل از رایس، آمریکا نمی‌تواند همه وقت خود را برای یک منطقه بگذارد، هر چقدر هم که مهم باشد. وقت آن شده است که ایالات متحده کمی عقب بنشیند و سیاست‌های خود را ارزیابی مجدد بکند.

این سیاست تازه نه تنها شباهت محدودی با مداخله‌های شدید بوش به بهانه ایجاد آزادی دارد بلکه با سخنان دو سال پیش اوباما نیز اختلاف دارد و نشان دهنده کاهش نقشی است که وی قصد ایفای آن را دارد. سخنان قبلی او مربوط به زمانی می‌شود که منطقه خاورمیانه هنوز در تحولات اخیر غرق نشده بود.

خط کلی سیاست‌های تازه نوعی از عملگرایی است که بر اساس آن، آمریکا از استفاده از زور پرهیر خواهد کرد مگر در مواردی که به خود یا متحدینش حمله شود یا این که در جریان نفت اخلالی ایجاد شود یا این که حمله در پاسخ به شبکه‌های تروریستی یا در مورد سلاح‌های کشتار جمعی توجیه‌پذیر باشد. به عبارت دیگر، اوباما از زور برای گسترش دموکراسی استفاده نخواهد کرد. این سیاست در حالی اتخاذ شده است که رایس ۴۸ ساله که خود متخصص مسائل آفریقا است به داشتن روحیه تهاجمی در این حوزه مشهور است و از اصلی‌ترین حامیان پشتیبانی از مداخله هوایی ناتو در لیبی بود.

گفته می‌شود که آن جلسات صبح‌های شنبه بسیار جدی برگزار شده است و حول پاسخ به سوالاتی از این دست در جریان بوده است که: منافع حیاتی آمریکا در خاورمیانه چیست؟ تحولات عربی اخیر چه تاثیری بر موقعیت آمریکا داشته است؟ دولت اوباما در نگاه واقع‌بینانه به کسب چه دستاوردی می‌تواند امیدوار باشد؟ چه چیزهایی دست نیافتنی است؟

اوباما خود با جدیت از تیم رایس خواسته است که مضامین اصلی در سخنرانی وی در مجمع عمومی را طراحی کنند. اوباما در ماه می ۲۰۱۱ گفته بود که « ایالات متحده از دموکراسی، حقوق بشر و بازار آزاد با همه ابزارهای دیپلماتیک، اقتصادی و استراتژیک موجود خود حمایت خواهد کرد». ولی در سخنرانی خود در سازمان ملل در سال جاری گفت: « ما به ندرت می‌توانیم با اقدام یکجانبه وبه خصوص اقدام نظامی به این اهداف دست یابیم».

منتقدین که در دولت بوش دارای مسئولیت‌های بوده‌اند و یا این که در شوراها و اندیشکده‌های آمریکایی مشغول فعالیت می باشند، با انتقاد نسبت به روند تازه معتقدند که کنار کشیدن آمریکا از مسائل خاورمیانه سبب نخواهد شد که آمریکا از خطرات ناشی از مسائل خاورمیانه در امان بماند. یکی از آنها در این باره می‌گوید، این که ما چون تفاوت تاثیرگذاری کمی داریم هیچ تلاشی نکنیم، کار غلطی است. ریچارد هاس از مقامات وزارت خارجه در دوران بوش که اکنون ریاست شورای روابط خارجی را بر عهده دارد از کم اهمیت دادن اوباما به مصر انتقاد کرده است.

نیویورک تایمز با اشاره‌ای مختصر به چرایی توجه دولت اوباما به مسائلی که از سوی تیم رایس مهم دانسته شده است، کاهش نقش آمریکا در خاورمیانه را تا حد بسیاری ناشی از این می‌داند که اوباما خود نیز مایل است به تحولات در مناطق دیگر و از جمله شرق آسیا توجه کند.