آرای تربیتی برتراند راسل

بدون تردید در این میان نمی‌توان برتراند راسل را همتراز با فیلسوفان تربیتی همچون روسو، کانت، هربارت و دیویی قرارداد لکن آرا و نظریات تربیتی او را نیز نمی‌توان نادیده گرفت.

نیازی به بیان این مطلب نیست که راسل دغدغه تعلیم و تربیت را داشته و نگارش دو کتاب «درباره تربیت» و « تعلیم و تربیت و نظام اجتماعی» در کنار مقالات متعدد، خود گواه این مطلب است.

کتاب آرای تربیتی برتراندراسل در واقع نخستین کتاب به زبان فارسی است که با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی به بررسی جایگاه تعلیم و تربیت و اصول بنیادین آن از منظر برتراند راسل پرداخته است.

در دیدگاه راسل، ارتباطی مستقیم میان نحوه نگرش ما به تعلیم و تربیت با نحوه تلقی ما از طبیعت انسان وجود دارد. به عبارت دیگر، به تناسب چگونگی تلقی ما از طبیعت آدمی، مکتب تربیتی ما نیز متفاوت خواهد بود.

از نگاه راسل، شتاب رشد و پیشرفت علوم که از عصر رنسانس آغاز شده و در عصر حاضر که عصر تکنیک نامیده می‌شود، به اوج خود رسیده است، هر چند به ظاهر همچون یک معجزه است، اما در واقع تهدیدی جدی به دنبال دارد.

جهان به تعبیر راسل در یک همچو صلح تسلیحاتی به سر می‌برد که تمدن چندین هزار ساله نوع بشر را بر لبه پرتگاه نیستی قرار داده است.

به اعتقاد راسل، یکه‌تازی علوم در عصر حاضر هر چند با سست گردانیدن ایمان‌های کلیسایی آغاز شد، اما به دنبال خود موجبات تیره‌‌ورزی حیات آدمی را نیز فراهم آورد.

قافله خرد فاصله بسیاری با کاروان علم دارد و همین شکاف موجب شده است که عصر حاضر پر اضطراب‌ترین عصر تاریخ برای بشریت در نظر گرفته شود.

در چنین شرایطی راسل معتقد است بیش از هر زمان دیگری خلأ یک جهان‌بینی صحیح و ایدئولوژی بخردانه احساس می‌شود و رفع این مشکل تنها از طریق تعلیم و تربیت امکان‌پذیر خواهد بود.

نیروی سرشتن عقل‌های کوچک‌ کاری بس پرخطر و حساس بوده و همچون تیغه دولبه است. از یک‌سو می‌تواند حیات سعادتمندانه آدمی را رقم زند و سوی دیگر قابلیت این را دارد که مقدمات انحطاط نوع بشر را فراهم آورد.

راسل در کتاب‌ها و مقالات خود، اهداف متعددی را هم در حوزه فردی و هم در حوزه اجتماعی برای تعلیم و تربیت در نظر می‌گیرد که نویسندگان کتاب آرای تربیتی برتراندراسل به طور مفصل به معرفی و تحلیل آنها پرداخته‌اند.

این اهداف در دو بخش تنظیم شده است: بخش اول در برگیرنده اهداف دهگانه در حوزه فردی است که شامل پرورش هوش، پرورش روح علمی، اندیشه ورزی و آزاداندیشی، پرورش خرد، پرهیز از وابستگی، تأکید بر استقلال فکر، تقویت حس تهور عقلانی و جنبه فاعلی دانش آموز و تقویت انضباط درونی است.

بخش دوم دربرگیرنده اهداف پنجگانه در حوزه اجتماعی است که شامل تربیت شهروندان آزاد، توانایی نگریستن به نفع شخصی از نظرگاه عامه، جهتگیری فعالانه نسبت به جهان، پروراندن آزادی فکر و عادت راستی است.

درواقع نوع بشری که به اعتقاد راسل باید از طریق تربیت، پرورش یابد، در حوزه فردی دارای استعداد کسب علم، آزاداندیشی و ذهن فعال بوده و در حوزه اجتماعی شهروند آزاد جهان است که دارای تسامح و تساهل بوده و با آگاهی فعالانه در صدد خلق جهانی از نو است.

کتاب آرای تربیتی برتراند راسل تالیف دکتر محسن طالب‌زاده استاد دانشگاه شهید بهشتی، محمد مهدی میرلو و سیدحسین موسوی در چهار فصل (کلیات، فلسفه و تعلیم و تربیت، اندیشه‌های تربیتی راسل و ارزیابی و نتیجه‌گیری) تنظیم و توسط انتشارات صداقت در تابستان ۹۱ در حجم ۱۲۴ صفحه و بهای ۴۰۰۰ تومان برای نخستین‌بار منتشر شده است.