انتقال آب دریای خزر اولویت ندارد

دکترپرویز کردوانی با تاکید بر ضرورت استفاده آب‌شیرین‌کن‌ها برای تامین آب مورد نیاز آشامیدنی و شرب گفت: امروزه تامین آب آشامیدنی مناطق گرمسیر به وسیله آب‌شیرین‌کن‌ها یکی از ضرورت‌های این کشورها و مناطق محسوب می‌شود کما این‌که هم‌اکنون کشور عربستان ۲۰ درصد آب‌شیرین‌کن‌های دنیا را در اختیار دارد. مردمان سواحل و جزایر جنوبی کشور ما مانند کیش، قشم و… نیز ۵۰ سال است که از این طریق آب‌آشامیدنی و شرب‌شان را تامین می‌کنند و سایر آب‌مصرفی خود را از دیگر جزایر و سواحل می‌گیرند.

این چهره ماندگار علمی‌ کشور، رشد روز افزون جمعیت دنیا، توسعه علم و تکنولوژی، ارتقای سطح فرهنگ و بهداشت و گسترش شهرنشینی را مهم‌ترین عامل افزایش مصرف آب دانست و گفت: هم‌اکنون مقدار آب هر کشور یا منطقه براساس میزان بارندگی آن ناحیه تامین می‌شود که این مقدار آب برای هر کشوری ثابت است مثلا میزان بارندگی کشور ما ۲۵۰ میلیون متر مکعب تخمین زده شده است و تغییری در میزان آن رخ نمی‌دهد، اما روز‌به‌روز مصرف و میزان آلودگی آن افزایش می‌یابد به همین دلیل است که در برخی از نواحی پرجمعیت کشور مواجه هستیم. در ضمن توقع مردم نیز نسبت به چند سال گذشته برای تامین آب‌مصرفی بیشتر شده است یعنی افرادی که در روستاها زندگی می‌کنند اگر روزی از آب انبار و حوض آب می‌خوردند امروزه خواستار آب‌آشامیدنی و شرب هستند. این عوامل باعث شده که مساله تامین آب آشامیدنی امروزه حادتر شود و برای تامین آن به سمت آب‌های نامتعارف یا غیرمتعارف برویم.

تصفیه مجدد آب از فاضلاب

وی سد زدن و برداشت از آب زیرزمینی را از مهم‌ترین راه‌های تامین آب متعارف دانست و با ذکر این مثال که انسان هنگام زیاد بودن غذا آن را دور می‌اندازد، اما هنگام کمبود آن مجبور به استفاده از زباله نیز می‌شود، گفت: تامین آب از فاضلاب یکی از راه‌های غیرمتعارفی است که می‌توان با تصفیه آن مجددا مورد استفاده قراردهیم. مثلا افرادی که به مدت ۱۰تا ۲۰ روز در سفینه فضایی قرار دارند، مجبورند برای تامین آب‌آشامیدنی‌شان ادرار خود را با استفاده از دستگاهی تصفیه کنند.

دکتر کردوانی با اشاره به وجود سه رود فاضلاب سرخه‌حصار، فیروز‌آباد و کن تهران گفت: این سه رود فاضلاب تهران بیش از رود کرج آب دارد که می‌توانیم با تصفیه مجدد، آن آب را مورد استفاده مردم قرار داد.

این استاد دانشگاه جمع‌آوری آب باران را از دیگر راه‌های تامین آب‌شرب معرفی کرد و افزود: هم‌اکنون با وجود آسفالت خیابان‌ها و سنگفرش‌شدن پیاده‌روها این آب‌ها به هدر می‌رود در حالی که سایر کشورهای مناطق خشک و بیابانی مانند استرالیا به این صورت آب مورد نیاز خود را تامین می‌کنند.

وی تامین آب مصرفی از آب شور دریاها و رودخانه‌ها و نواحی مانند چابهار که رطوبت نسبی آن ۳۰درصد است را از دیگر راه‌های تامین آب عنوان کرد و با تاکید بر بهره‌برداری زیاد آب برخی از مناطق مانند اصفهان، شیراز و گرمسار برای کاشت برنج و پنبه گفت: پیش‌بینی شده است که اگر این روند همین طور ادامه یابد، طی ۵۰ سال آینده این شهرها آب نداشته باشند و مردمان این نواحی به مهاجرت اقدام کنند پس برای پیشگیری از این معضل مجبوریم به سراغ آب‌های مجازی برویم، به این صورت که پول خود را در کشوری دیگر که دارای بارندگی است، سرمایه‌گذاری و اقدام به کاشت برنج و پنبه کنیم.

انتقال داخلی آب شیرین و خرید آن

بنیانگذار مرکز تحقیقات مناطق کویری و بیابانی ایران، درباره انتقال آب‌شیرین تصریح کرد: هم‌اکنون انتقال آب به دو صورت داخلی و خرید آب انجام می‌شود. مثلا ما برای انتقال داخلی از رود کرخه و کارون و دز آب گرفتیم و به اصفهان، کاشان و یزد دادیم.

در آخرین سفر آقای لاریجانی به تاجیکستان نیز خرید آب از آن کشور مطرح شد. در سفر رییس‌جمهور به این کشور که با حضور سران چند کشور به مناسبت عید نوروز به انجام رسید، اولین قرارداد خرید آب از این کشور بسته شد، اما به دلیل این‌که ما مرز مستقیمی‌ با این کشور نداریم باید این آب را از طریق افغانستان یا ترکمنستان تهیه کنیم و طی مکاتباتی که به انجام رسید، قرار است از طریق کشور افعانستان این آب انتقال یابد.

دکتر کردوانی شیرین‌کردن آب دریا و انتقال آن به نواحی سمنان، اصفهان، یزد و خرید آب از کشور دیگر و همچنین تامین آب مجازی را در حال حاضر اشتباه بزرگی دانست و با انتقاد از عملکرد وزارت جهاد کشاورزی در اعزام سرمایه‌داران به کشور گرجستان برای تامین آب مجازی در سال نامگذاری «تولید ملی، حمایت از کار و سرمایه ایرانی» از سوی رهبر معظم انقلاب گفت: با رفتن سرمایه‌داران به این کشور که دارای آب و خاک مناسبی است ضمن این‌که سرمایه زیادی در این کشور صرف می‌شود، تولیدی در کشور نیز صورت نخواهد گرفت و از کارگران و نیروی کار گرجستانی استفاده خواهد شد، بنابراین تولید و سرمایه به آن کشور تعلق می‌گیرد نه به کشور ایران.

فرهنگ درست مصرف‌کردن آب نهادینه شود

وی به دلایل مخالفت خود برای اجرایی شدن طرح انتقال آب دریای خزر به کویر پرداخت و گفت: این کار باید یک روزی به انجام برسد، اما هم‌اکنون انجام این کار درست نیست، زیرا مردم شیوه درست مصرف آب را نمی‌دانند و از این آب برای مصارفی چون شستشوی ماشین، آبیاری به فضای سبز و خیابان‌ها استفاده می‌کنند، هرچقدر آب شیرین و پرهزینه به این مناطق انتقال داده شود بار دیگر با مشکل کمبود آب مواجه خواهیم شد. به عنوان مثال از سد لار، کرج، جاجرود، طالقان، شاهرود و… آب را گرفتند و به تهران دادند. حتی تهران از آب‌های زیرزمینی خود که به عنوان پس‌انداز محسوب می‌شود، برداشت کرده است، اما متاسفانه هنوز مصرف درست استفاده کردن از آن در بین مردم نهادینه نشده است بنابراین به نظر می‌رسد باید قسمتی از سرمایه و هزینه‌های میلیاردی این طرح را صرف فرهنگسازی مردم کنند.

این استاد دانشگاه با اشاره به اعلام وزارت نیرو مبنی بر این‌که با انتقال این آب، آب‌های زیرزمینی کمتر بهره‌برداری خواهد شد، گفت: تجربه ثابت کرده است که حتی با انتقال آب، آب زیرزمینی هم برداشت می‌شود به عنوان مثال آب ناحیه الیگودرز را به استان قم و آب زاینده‌رود را به شهر یزد دادند، اما دوباره این شهرها از آب‌های زیرزمینی خود استفاده می‌کنند.

نیازی به انتقال آب نیست

وی به دیگر دلایل مخالفت خود از این طرح پرداخت و گفت: هم‌اکنون مناطق گرمسیر کشور مانند گرمسار و قم که آب شربشان شور است، نیازی به انتقال آب ندارند، بلکه می‌توانند با آب شور همان ناحیه به وسیله آب‌شیرین‌کن‌های خورشیدی آب مورد نیاز خودشان را تامین کنند. متاسفانه آب‌شیرین‌کن‌های مناطق گرمسیر مانند خوزستان و بندرعباس با وجود این‌که در بهترین موقعیت جغرافیایی هستند و می‌توانند از انرژی خدادادی خورشید بهره‌مند شوند با برقی که از نفت و گاز گرفته می‌شود، آب را شیرین می‌کنند و این گناه و ظلمی‌ بزرگ است در صورتی که کشورهای غیرآفتاب‌خیز اروپایی هزاران هکتار از صحرای آفریقا را اجاره کرده‌اند تا از آفتاب آن ناحیه استفاده کنند.

دکتر کردوانی افزود: برخی از نواحی کشورمان نیز مثل منطقه میناب آب‌گرم گوگرددار و آذرین دارد که در صورت تصفیه‌کردن دیگر نیاز به انتقال این آب نخواهیم داشت.

این طرح، طرح ایران رود نیست

این چهره ماندگار علمی ‌کشور با انتقاد به دلایل مخالفت برخی از کارشناسان گفت: برخی تصور می‌کنند که این طرح همان طرح ایران رود یا همان کشتی رو خلیج‌فارس است که دریای خزر را به خلیج‌فارس وصل می‌کند در صورتی که این تصور اشتباه است.

برخی دیگر از منتقدان این طرح نیز اظهار داشته‌اند که با انتقال آب دریای خزر به کویر موجب گلایه کشورهای سواحلی دریای مازنداران خواهد شد. مگر ۵۰۰ میلیون مترمکعب آب که هدف نهایی طرح است، چه مقدار است؟ اگر ما جلوی کل رودخانه‌هایی که به دریای خزر می‌ریزند را بگیریم فقط پنج درصد از آب این دریا را تامین می‌کند و تاثیر آنچنانی نخواهد داشت. در حال حاضر آپاندیس دریای خزر منطقه قره بغاز (خلیج ترکمنستان) است، جایی که دریای خزر در آنجا لبریز می‌شود و مازاد آب از آنجا می‌رود. داغستان روسیه نیز بیش از۳۰ سال است که از آب دریا برای انجام کارهای کشاورزی استفاده می‌کند پس اگر ما هم از این آب بگیریم مشکلی به وجود نمی‌آید.

وی با اشاره به تصور اشتباه برخی کارشناسان مبنی بر استفاده این آب برای کشاورزی گفت: این آب قرار نیست برای کشاورزی مصرف شود، بلکه این آب قرار است به وسیله لوله آب‌کشی به شهر انتقال داده شود. اتفاقا شاید مصلحت بود که به جای شهرها این آب را برای کشاورزی ببرند. البته نه از نوع کشاورزی کرتی یا غرقابی و گلخانه‌ای که ما در ایران داریم، بلکه از نوع هیدروپونیک یا کشت آبی تا به این طریق به امنیت غذایی برسیم چون طی ۲۰ سال آینده مهم‌ترین مسائل دنیا امنیت غذایی خواهد بود.

کمترشدن عامل بیابان‌زایی

بنیانگذار مرکز تحقیقات مناطق کویری و بیابانی ایران گفت: اخیرا رئیس‌جمهور در مراسم افتتاحیه این طرح اظهار داشته‌اند که کویرها در حال پیشروی است و باید برویم و کویرها را آباد کنیم این حرف نیز انتقادهای فراوانی را همراه داشت. باید بگویم که خوشبختانه بیابان در کشور ما پیشروی نمی‌کند و عامل بیابان‌زایی ـ نابودی پوشش گیاهی ـ نسبت به ۲۰ الی ۵۰ سال اخیر کمتر شده است.

وی گفت: بسیاری از منتقدان نیز اظهار داشته‌اند که در صورت عملیاتی‌شدن این طرح بسیاری از جنگل‌های شمال کشور نابود خواهد شد مانند جنگل‌های گیلان که بر اثر لوله‌کشی و انتقال گاز به کشورها و شهرهای دیگر از بین رفته‌اند. این اشتباه نیز به این دلیل است که ما گاز را صادر می‌کنیم در صورتی که باید آن را به برق تبدیل کنیم و برق را راحت‌تر و بدون آلودگی به آن نواحی صادر کنیم. وزارت نیرو برای حل این مشکل اعلام کرده است که در کنار این لوله‌ها، لوله‌کشی آب خواهد شد.

آب لوله‌کشی شده

دکتر کردوانی اظهارداشت: یکی دیگر از ایراداتی که برای اجرایی شدن این طرح شده این است که این آب با طی مسافت ۳۵۰۰ کلیومتر دوباره شور خواهد شد. مساله مهم این است که این آب در کانال نمی‌رود، بلکه به صورت لوله‌کشی است و روباز نیست.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: برخی دیگر نیز گفته‌اند، مسائل توپوگرافی مانع از انجام این طرح می‌شود، زیرا این مسیر پستی و بلندی زیادی دارد. در جواب باید گفت که اتفاقا امکان اجرایی شدن آن وجود دارد و می‌توان برای آن شیب‌ها و فشارهایی قرار داد مانند طرح انتقال ۵۰ کیلومتری آب الیگودرز به قم که سرانجام ساخته شد.

فرزانه صدقی – جام​جم