با من دوست باش

دقیق‌تر که نگاهشان کردم فهمیدم سن و سالی ندارند، ولی آن وقت شب، به جای این ‌که کنار پدر و مادرشان باشند، توی کوچه بودند. ماشین را پارک کردم و پیاده شدم و گفتم خدا را شکر که پسر من فقط ۴ سالش است، اما خیلی زود نگرانی بر جانم چنگ انداخت؛ بالاخره پسر من هم بزرگ می‌شد…»

این مساله دغدغه بسیاری از پدر و مادرهاست؛ این ‌که فرزندانشان با چه کسانی دوست می‌شوند؟ وقتی با آنها هستند چه برخوردی دارند، چه می‌گویند و چه کار می‌کنند؟ چطور باید به آنها نشان داد دوست خوب کیست و رابطه دوستانه چه معنا و حد و حدودی دارد؟

اغلب والدین نگران روزی هستند که فرزندانشان بزرگ می‌شوند و به جمع دوستان‌ می‌پیوندند. خیلی از آنها چون نمی‌دانند چطور باید کودک یا نوجوان را با مفهوم دوست خوب آشنا کرد، حتی ممکن است دوستی‌های فرزندشان را محدود کنند. این در حالی است که متخصصان و کارشناسان، دوستی و روابط دوستانه را بخش مهمی از زندگی فردی می‌دانند و تاکید می‌کنند به هیچ‌وجه نباید کودکان را از روابط دوستانه محروم کرد.دکتر پروین ناظمی، روان‌شناس و مدرس دانشگاه ضمن بیان این ‌که انسان موجودی اجتماعی است و به حضور در جمع نیاز دارد، به «جام‌جم» می‌گوید: فطرت انسان به گونه‌ای است که از بودن در جمع و برقراری ارتباط با سایر افراد لذت می‌برد و دوست دارد در چنین شرایطی زندگی کند. بنابراین کاملا مشخص است که تنها بودن برایش عذاب‌آور خواهد بود.

شاید شما هم با افرادی برخورد داشته‌اید که ترجیح می‌دهند تنها باشند و به نوعی از حضور در جمع فرار می‌کنند؛ این افراد انزوا و گوشه‌نشینی را دوست دارند در حالی که متخصصان اعتقاد دارند این تنهایی و کناره‌گیری از جمع به مرور موجب کسالت، ناراحتی و افسردگی آنها می‌شود و مشکلات زیادی برایشان به وجود خواهد ‌آورد.

تاثیر دوستان در شکل‌گیری شخصیت بچه‌ها

شاید شما هم بچه‌هایی را دیده باشید که از جمع دوستان‌شان راضی هستند، دوستانی که در مهدکودک، مدرسه و…. پیدا کرده و با آنها همراه شده‌اند؛ این کودکان و نوجوانان زمانی که در خانه و کنار سایر اعضای خانواده هستند نیز این رضایت و شادی را ابراز می‌کنند. در مقابل بچه‌هایی هستند که نمی‌توانند رابطه دوستی برقرار کنند یا با افرادی دوست هستند که مشکل دارند؛ اثرات چنین دوستی‌هایی را هم می‌توان در رفتار بچه‌ها دید و متوجه آن شد.

در واقع بخشی از شخصیت انسان در روابط دوستانه و در تعامل با دوستان شکل می‌گیرد و می‌توانیم بگوییم هنگامی که رابطه دوستی مطلوب و مناسبی برقرار شود، بسیاری از نیازهای انسان پاسخ داده شده و احساس تنهایی و افسردگی نیز از او دور می‌شود.همچنین می‌توان گفت تاثیر دوستان بخصوص در دوران نوجوانی به حدی است که آنها تعیین‌کننده اصلی موقعیت نوجوان در آینده هستند؛ بنابراین باید پذیرفت که گاه حتی اثرپذیری نوجوانان از همسالانشان بیشتر از افراد دیگر مانند والدین و مربیان است.

دکتر ناظمی با تاکید بر این ‌که دوستی و معاشرت با سایر افراد یکی از عوامل مهم، موثر و تعیین‌کننده در شکل‌گیری شخصیت کودکان است، می‌گوید: یکی از نکات مهم در تربیت کودکان، آموزش مفهوم و معیارهای دوست‌یابی است تا آنها از این طریق بتوانند با شناخت خصوصیات دوست خوب، بهترین افراد را برای برقراری رابطه دوستی انتخاب کنند؛ فراموش نکنید بخش مهمی از اخلاق و صفات رفتاری کودک تحت‌تاثیر دوستانش قرار می‌گیرد و براساس شخصیت آنها ایجاد می‌شود و همین مساله نشاندهنده اهمیت آموزش دوست‌یابی است.

دوست خوب کیست؟

دکتر ناظمی با تاکید بر این نکته که دوستی در هر مرحله‌ای از زندگی و در هر سن و سالی نیاز انسان است و باید مورد توجه قرار گیرد، یادآور می‌شود: ایجاد رابطه دوستانه مثبت می‌تواند صفات اخلاقی و رفتاری مناسب را در انسان ایجاد کند و گاه تاثیرات این رابطه تا جایی پیش می‌رود که حتی ممکن است مسیر زندگی انسان را تغییر دهد و آن را دگرگون کند؛ به عنوان نمونه ممکن است کودکی که نمرات خوبی در مدرسه نمی‌گرفته، پس از دوستی با همکلاسی‌اش که بچه‌ای زرنگ و درسخوان است، در این زمینه پیشرفت چشمگیری کند و به دانش‌آموزی موفق تبدیل شود.

البته باید ملاک‌های دوست خوب را برای فرزندتان تعریف کرده و او را تشویق کنید با چنین افرادی دوست شود. والدین هم باید بدانند ویژگی‌های دوست خوب چیزی جدا از خصوصیات یک انسان خوب نیست که باید مورد توجه قرار گیرد، ولی اگر خانواده به هر دلیلی نتواند ارزش‌ها و صفات دوست خوب را به فرزندش آموزش دهد، کودک یا نوجوان با توجه به ارزش‌های ذهنی خودش دوست انتخاب می‌کند.دکتر ناظمی ضمن بیان مطالب فوق، درباره تفاوت سنی دوستان هم هشدار می‌دهد: تفاوت سنی زیاد دوستان می‌تواند برای کودکان و نوجوانان دردسرساز شود و به همین دلیل آنها حتما باید با بچه‌های همسن و سال خود دوست شوند.

کودکان را از دوستی محروم نکنیم

گاهی والدین به دلیل ترس و نگرانی از تاثیر دوستان بر شخصیت کودکان و نوجوانان، سعی می‌کنند خودشان نقش دوست او را بازی کنند و با این کار در عمل، کودک را از داشتن روابط دوستانه محروم می‌کنند. دکتر ناظمی ضمن اشتباه دانستن این روش تاکید می‌کند: بچه‌ها نیاز دارند با هم​سن ‌و سالان خود در ارتباط باشند و والدین هیچ‌گاه نمی‌توانند برای کودک چنین جایگاهی داشته باشند؛ بنابراین بهترین کار آن است که والدین اجازه دهند بچه‌ها روابط دوستی را تجربه کنند، اما کنترل و نظارت و هدایت نیز باید بر این روابط وجود داشته باشد.

بچه‌ها پس از تولد در ارتباط با خانواده قرار می‌گیرند، سپس به مهد و پس از آن به مدرسه می‌روند، راهی دانشگاه می‌شوند و بتدریج فرآیند اجتماعی‌شدن در مورد آنها شکل می‌گیرد. دوستی وسیله‌ای است که باعث می‌شود این فرآیند زودتر پیش برود و بهتر رشد کند؛ در واقع زمانی که بچه‌ها رشد اجتماعی پیدا می‌کنند، می‌آموزند چگونه با سایر افراد برخورد کنند و یاد می‌گیرند دوستان ناباب نقش مخربی در زندگی آنها دارند. اگر بچه‌ها چنین تجربه‌ای را نداشته و در محیطی محدود بزرگ شده باشند، به طور حتم نمی‌توانند با مسائل اجتماعی برخورد مناسبی داشته باشند. دکتر ناظمی با اشاره به بازی‌های کودکانه​ می‌گوید: زمانی که بچه‌ها مشغول بازی هستند و با هم در یک گروه بازی می‌کنند، با رعایت قوانین بازی می‌آموزند که باید به حقوق دیگران احترام بگذارند. علاوه بر این، در روابط دوستانه حس همدلی و همدردی تقویت می‌شود. از سوی دیگر بچه‌ها هنگام بازی با سایر همسالان می‌آموزند که خودشان را با دیگران تطابق دهند و همین تطابق موجب ایجاد تفاهم می‌شود. در ضمن، وقتی بچه‌ها در گروه همسالان خود قرار می‌گیرند، اعتماد به نفس و خودباوری بیشتر و بهتری نیز کسب می‌کنند.

در کنار رشد اعتماد به نفس و پر کردن اوقات فراغت، رابطه دوستانه مناسب می‌تواند در بهبود وضعیت درسی کودک نیز موثر و مفید باشد. علاوه بر این، در یک رابطه دوستانه واقعی و مناسب، حمایت و همکاری میان دوستان هم‌سن و سال موجب می‌شود حل مسائل و مشکلات برای آنها راحت‌تر باشد.از سوی دیگر همکلامی با دوستان موجب آرامش می‌شود و دوستی که بتواند فرد را هنگام درگیرشدن با مشکلات و گرفتاری‌ها به خوبی راهنمایی کند، کمک بزرگی برای او به حساب می‌آید؛ از این‌رو کسانی که در زندگی با مشکلات و ناکامی‌های بزرگ روبه‌رو می‌شوند، اگر کنار دوستان خوبی باشند خیلی زودتر و راحت‌تر زندگی معمول را از سر می‌گیرند.

نیلوفر اسعدی‌بیگی / جام‌جم