بلوغ گذر از دوران بحران

قدش انگار یکشبه کشیده شده و زیبایی‌های کودکانه‌اش، پشت جوش‌های برآمده از صورت و بینی متورمش پوشیده شده است. از آینه بدش می‌آید و از طنین صداهایی که در پس هر رفتار او تکرار می‌کنند: «تو دیگر بزرگ شده‌ای!»

فرزندم تغییر کرده است

نوجوانی دوره انتقال از کودکی به بزرگسالی است و با تغییرات جسمی و هورمونی فراوانی همراه است. این تغییرات نیز به دگرگونی‌های بسیاری در رفتارها و خلق‌وخوی نوجوان منجر می‌شود و گاه ممکن است در قالب مقابله با خانواده نمود پیدا کند.

بیشتر والدین فکر می‌کنند بلوغ تنها شامل تغییرات جسمی است و فراموش می‌کنند فرزندشان که در سن بین هشت تا ۱۴ سال به سر می‌برد، علاوه بر تغییرات ظاهری در حال تغییرات اساسی دیگری نیز هست که براحتی قابل مشاهده نیست.

آگاهی از این تغییرات و تلاش برای درک درست و واقعی از رفتار فرزند نوجوان و برخورد مناسب با او کمک می‌کند تا دوره نوجوانی که دوره‌ای مهم و تعیین‌کننده برای هر فرد است به سلامت طی شود.

فرناز، مادر یک نوجوان که به گفته خودش از رفتارهای دختر ۱۳ساله‌اش به ستوه آمده است، می‌گوید: دخترم ناگهان دچار تغییر شد. پیش از آن، همه دنیای او، من، پدر و خواهر کوچک‌ترش بودیم، اما حالا او از ما کناره می‌گیرد و بیشتر وقت‌ها ترجیح می‌دهد در اتاقش تنها باشد، ساعت‌ها با دوستانش تلفنی حرف می‌زند و وقتی با انتقاد ما مواجه می‌شود به اینترنت و چت کردن پناه می‌برد.

این مادر تعریف می‌کند: گرایش او به دوستانش زیاد شده است، حتی گاهی حس می‌کنم رقابتی پنهان میان او و دوستانش وجود دارد. دخترم که تا پیش از این بسیار آرام بود، این روزها در مقابل من و پدرش می‌ایستد و اعتراض هم می‌کند.

فرناز در پاسخ به این پرسش که واکنش او و همسرش به رفتارهای دخترشان چه بوده است، می‌گوید: همسرم که از رفتارهای مینا به ستوه آمده بود، او را از برخی امتیازها و امکانات محروم کرد؛ مثلا او دیگر حق ندارد بیش از نیم‌ساعت از تلفن استفاده کند، حق ندارد چت کند، حق ندارد با دوستانش غیر از ساعت‌های مدرسه ارتباط داشته باشد، حق ندارد….

نوجوانی، دوره بروز تمایلات متضاد

به گفته دکتر مریم صادقی، روان‌شناس و مشاور خانواده، بسیاری از درگیری‌ها میان فرزندان نوجوان و والدین از همین محدود کردن‌ها آغاز می‌شود، اما این برخوردها نه‌تنها کمکی به بهبود شرایط نمی‌کند، بلکه فاصله فرزند نوجوان را از والدین افزایش می‌دهد و موجب گرایش بیشتر آنان به جامعه دوستان می‌شود.

نوجوانی که تصور می‌کند از سوی خانواده درک نمی‌شود، به درددل با همسالان خود می‌پردازد و پای درددل‌های آنان می‌نشیند و نتیجه این ارتباط‌ها چیزی نیست جز این که پدر و مادرم من را درک نمی‌کنند.

صادقی درباره نشانه‌های رفتاری دوره نوجوانی توضیح می‌دهد: نوجوانی دوره بروز تمایلات متضاد است که برآیند آن به شکل افزایش حساسیت فرد در زمینه‌های گوناگون بروز می‌کند و در نتیجه آن، برقراری ارتباط با دیگران برای نوجوان دشوار می‌شود و به صورت تمایل به بحث یا ابراز مخالفت با افراد دیگر بروز می‌کند که در واقع از میل به «تشخص‌طلبی» ناشی می‌شود.

این مشاور خانواده تاکید می‌کند: با این که در دوران نوجوانی، تغییرات زیادی در ظاهر فرد رخ می‌دهد که نشان از بزرگ شدن او دارد، اما رشد بدنی همیشه نشانه بالغ شدن نیست. این اشتباه بسیاری از والدین است که با انتظار بیش از اندازه از فرزند نوجوان خود، او را دچار اضطراب می‌کنند و حس خودکم‌بینی را در او تقویت می‌کنند.

صادقی در حالی که بر لزوم هماهنگی میان رشد جسمی و عاطفی نوجوان تاکید می‌کند، توضیح می‌دهد: اگر رشد جسمی به طور کامل صورت گیرد، اما نوجوان هنوز به رشد عقلانی و عاطفی نرسد، موجب گرایش او به سوی بزه می‌شود و مشکلاتی را برای فرد و خانواده به وجود می‌آورد که ممکن است غیرقابل جبران باشد.

روش درست برخورد والدین با فرزند نوجوان

مهم‌ترین شاخص‌های دوران بلوغ عصبانیت، زودرنجی و تاثیرپذیری از دوستان است. اگر برای انجام کاری از فرزند نوجوان خود کمک بخواهید، ناراحت و غرورش جریحه‌دار می‌شود و اگر دوستش همراه او باشد، ممکن است دعوت خانواده را برای گردش قبول نکند.

نوجوان دوست دارد مانند هم‌سن و سال‌های خود لباس بپوشد و هویت خود را از این راه ابراز کند، بنابراین هر لباسی که مد می‌شود، خیلی زود در میان نوجوانان رواج پیدا می‌کند.

یکی دیگر از پیامدهای دوران بلوغ، افت تحصیلی است زیرا فعالیت‌های بیشتری وارد زندگی نوجوانان می‌شود. توجه به جنس مخالف، مکالمه‌های تلفنی و مهمانی‌های دوستانه از جمله فعالیت‌هایی است که در مراحل سنی قبل وجود نداشته است، اما با بروز در دوران نوجوانی، بسیاری از والدین را نگران می‌کند.

نوجوان معمولا تمایل دارد بیشتر وقت خود را در اتاق خود تنها سپری کند و اگر تلفن، تلویزیون، ضبط صوت یا رایانه در اتاق او وجود داشته باشد، این تمایل در او افزایش می‌یابد، تا جایی که ممکن است فقط در مواقع ضروری از اتاق خود خارج شود.

به زبانی ساده‌تر، دیگر از کودک آرام و مطیع دیروز خبری نیست. او سعی می‌کند خود را از مادر و پدرش جدا کند تا مستقل‌تر جلوه کند، اما بسیاری از والدین این تلاش‌ها را سرکشی قلمداد می‌کنند و به دنبال همان کودک دیروز می‌گردند، اما قیاس یک نوجوان با گذشته‌اش و دیگران موجب افزایش تنش‌ها در رابطه او با دیگران می‌شود بنابراین والدین باید بپذیرند که قرار نیست فرزند آنان برای همیشه کودک بماند، او بزرگ می‌شود و همزمان با رشد او نیازهایش نیز در حال تغییر است و پدر و مادر موظفند با توجه به نیازها و ویژگی‌های هر دوره، با فرزند خود ارتباط برقرار کنند.

صادقی، روان‌شناس بر اهمیت نقش والدین در دوران نوجوانی تاکید می‌کند و می‌گوید: تغییرات بلوغ برای نوجوان، مبهم و مرموز است و هرگونه برداشت نادرست و ناقص ممکن است لطمه‌های جبران‌ناپذیری را به او وارد کند. والدین علاوه بر این که خود باید از تغییرات آگاه باشند، باید به فرزند نوجوان خود نیز در دستیابی به خودشناسی یاری برسانند، اما متاسفانه برخی والدین در مقابل تغییرات در فرزند نوجوان بر اقتدار خود می‌افزایند و برخی دیگر نیز سکوت پیشه می‌کنند. برخوردهای اقتدار‌آمیز افراطی علاوه بر این که افزایش تنش‌ها را در نوجوان به دنبال دارد، بلکه موجب کاهش اعتماد او به والدین می‌شود و نوجوان را به منابع دیگر آگاهی، مانند گروه همسالان، کتاب و اینترنت می‌کشاند. در این حالت نوجوان ممکن است به اطلاعات غیرواقعی و نادرست دست پیدا کند.

این متخصص به همان اندازه که برخوردهای اقتدارگرایانه افراطی را در مقابل نوجوان نادرست می‌داند، سکوت والدین را نیز آسیب‌زا معرفی می‌کند و توضیح می‌دهد: اگر والدین در مقابل تغییرات رفتاری فرزند خود سکوت کنند، تغییرات بلوغ برای دختر و پسر ترسناک جلوه می‌کند و باعث ترس و گاه کناره‌گیری آنان می‌شود و به اعتماد متقابل نوجوان و والدین آسیب می‌زند بنابراین والدین باید از نظر عاطفی در حد مناسبی قرار گیرند و ضمن در پیش گرفتن روشی قاطعانه، رابطه عاطفی و دوستانه خود را با فرزند نوجوان خود حفظ کنند.

به گفته او، این شیوه نه سهل‌گیرانه است و نه مستبدانه. در این شیوه پدر و مادر نقش مشاوری را برای فرزندشان بازی می‌کنند که دلیل برخی محدودیت‌ها، نظارت‌ها و کنترل‌ها را به شکلی منطقی به او توضیح می‌دهند و در موقعیت مناسب نیز همزمان با نظارت غیرمستقیم تا حد مناسبی نیز به او آزادی می‌دهند.

نوجوان امروز متفاوت از نوجوان دیروز

بخشی از رفتارهای نوجوانان در سن بلوغ از شرایط دنیای معاصر نشات می‌گیرد. گسترش ابزارهای ارتباطی، مدرنیته، مصرف‌گرایی، مدگرایی و ماشینیسم عواملی است که نوجوان امروز در سن بلوغ از آنها الهام می‌گیرد. والدین نباید نوجوان امروز را با نوجوان نسل‌های گذشته مقایسه کنند.

امروز به فراخور تغییرات اساسی در کیفیت زندگی در همه جوامع، نیازها و روش‌های تامین نیازها نیز متفاوت شده است. نوجوان امروز دیگر لباس ساده نمی‌پوشد، اتاق و وسایل شخصی می‌خواهد، به فناوری‌های جدید دل‌بسته است و آزادی و استقلال ‌طلب می‌کند.

نوجوان امروز نمی‌تواند فرمانبردار مطلق والدین باشد و حتی ممکن است در ارتباط با بسیاری از مسائل روان‌شناسی، رفتاری و اجتماعی، دیدگاه والدین خود را قبول نداشته باشد.

به طور خلاصه، شرایط گذران مراحل بلوغ بسیار متفاوت و خاص شده است و مانند گذشته از مسیرهای هموار و معین نمی‌گذرد، به همین دلیل شناخت والدین از این دوران و در پیش گرفتن روش‌های درست برخورد با مسائل فرزند نوجوان از اهمیت خاصی برخوردار است، در این مسیر ناهموار بدون شک مطالعه کتاب‌ها و مطالب مفید و مشاوره با مشاوران خانواده کمک می‌کند تا دوران بلوغ تبدیل به بحران بلوغ نشود.

فریده عباسی – جام‌جم