خدایا! چرا من اینقدر ساده ام؟!

مجله زندگی ایده آل: چرا اینقدر زود باور هستیم؟ چرا قبل از قبول حرفی دربارهٔ آن خوب فکر نمی‌کنیم؟ بسیاری از مشکلاتی که امروزه برای‌مان پیش می‌آید و با آنها در حال دست و پنجه نرم کردن هستیم معلول این زودباوری‌مان است! زودباوری و دهن بینی ثمره کوته خردی و نداشتن توانایی در درک روابط سبب و معلولی و نداشتن آشنایی با محیط اجتماعی و تشخیص ندادن دوست از دشمن و راست از دروغ و صحیح از غلط است.

ساده‌لوحی حماقت نیست و حماقت نادانی نیست.  آن‌گاه که از چیزی سر درنمی‌آوریم، پیش می‌آید که تصورهای خطایی دربارهٔ‌ آن داشته باشیم.  ساده‌لوحی گاه از یک معصومیت اخلاقی برمی‌خیزد.  انسان‌های نیک اخلاق معمولا زودباور و خوش‌قلب اند که در بسیاری از مواقع این خصلت خوب کار دست‌شان می‌دهد.

افراد سطحی‌نگر، بسیار زود باورند و به راحتی می‌توان فضای ذهنی‌شان را اشغال کرد و زمام اندیشه‌شان را به دست گرفت.  این اشخاص به سبب اینکه به معضلات هر مسئله توجه ندارند و از تجربه و تحلیل عمیق و همه جانبه مسائل زندگی عاجزند، به سرعت و به سهولت به «یقین» و اطمینان می‌رسند.  به طور اصولی شایسته است که انسان‌ها نسبت به یکدیگر با اعتماد رفتار کنند ولی وجود درجه‌ای از احتیاط نیز در رفتارهای اجتماعی ضرورت دارد زیرا ممکن است گفتار دیگران چه به صورت ارادی و چه به صورت غیرارادی گاهی درست نباشد. اما پذیرش بی چون و چرای گفته دیگران نیز کار صحیحی نیست البته در دوران کودکی، کودک گفته‌های اشخاص بزرگ‌تر را بدون چون و چرا به عنوان واقعیت قبول می‌کند که در نتیجه اهمیت دارد بزرگ‌ترها جز با راستگویی با آنان رفتار نکنند، اگر پذیرش بی‌قید و شرط گفته دیگران در دوران جوانی و بزرگسالی هم تداوم یابد یا ناشی از مشکلات هوشی و کارکرد پایین‌تر از طبیعی ذهنی یا ناشی از ساده‌دلی فرد است که به طور احتمالی در محیط ساده و صمیمی بار آمده است و از رفتار جوامع پیچیده شهری که گاهی نیز منطبق با درستکاری و صداقت کامل نیست بی‌خبر است.

افراد در تعامل با دیگران نیاز به ارزیابی گفته‌های یکدیگر دارند و زودباوری در اشخاص تحت تاثیر عوامل گوناگونی چون سن به خصوص در کودکان، نارسایی‌های دستگاه عصبی، نداشتن تجربه‌ کافی در ارتباط با دیگران، میزان هوش اشخاص در تشخیص درستی یا نادرستی آنچه با آن روبه‌رو می باشند، شکل می‌گیرد.   کمبود میزان مطالعه، کاهش سطح آگاهی‌ها دربارهٔ موضوعات گوناگون، محدودیت‌های فرهنگی و اجتماعی در محیط زندگی و برقراری ارتباطی محصور با دیگران و نداشتن قدرت نقادی گفتار اطرافیان زمینه‌های بروز زودباوری را گسترش می‌دهد.  اشخاص تلقین‌پذیر و زودباور عموما با مشکلات عدیده‌ای درخصوص معاملات بین‌فردی، مسائل مادی، ازدواج و شغل مواجه می باشند لذا به سادگی تحت تاثیر امواج اجتماعی و فرهنگی قرار گرفته و به مسیری خلاف احوالات زندگی خود کشیده می‌شوند.  اشخاص زودباور با ارتقای سطح تجربه، مطالعه و مشورت با اشخاص صاحبنظر و خیرخواه می‌توانند خود را از وجود دام‌های دروغین نجات دهند.

دلایل زودباوری

اولین سبب زود باوری این است که هنگام رسیدن اطلاعات تازه هرچه را که دریافت می‌کنیم در بست قبول یا رد می‌کنیم زیرا یا در زمان حال نیستیم یا درگیر قبل‌ایم یا درگیر گفت‌وگوهای داخلی خود هستیم.  به این دلیل اگر بخشی از واقعیت یا بخشی از خبری که به ما می‌رسد مطابق با واقعیت باشد ما این بخش را به کل اطلاعات و داده‌هایمان تعمیم می‌دهیم و کل اطلاعات و گفتار را می‌پذیریم بدون اینکه به خود زحمت تجسس، تحقیق و کنکاش بدهیم که موضوع چه هست.  به همین دلیل زود باوری سبب می‌شود ما از دنیای واقعی دور شویم.

ما درستی یک حرف یا اطلاعات را بر چه اساس می‌سنجیم؟

غیر از این نیست که آن اطلاعات و گفتار دریافت شده را با باورهای خودمان که در مغزمان درستی آنها به تایید ما رسیده است مقایسه می‌کنیم و اگر تطبیق داشته باشد می‌گوییم درست یا نادرست است. حال اگر اطلاعات تازه یا بخشی از آن غلط بود یا غلو شده بود یا بخشی از حقیقت در آن پنهان شده باشد، اگر این اطلاعات تازه را دربست بپذیریم اتفاقی که می‌افتد این است که آن قضاوتی که در آن لحظه می‌کنیم و تصمیمی که بر اساس آن قضاوت می‌گیریم می‌تواند در سرنوشت ما و اطرافیان‌مان تاثیر داشته باشد. تصمیم‌گیری ما می‌تواند اشتباه باشد و در نتیجه هر عملی هم که بر اساس آن انجام می‌دهیم، اشتباه خواهد بود.

کمتر جمع و گروهی را می‌یابید که شایعه بین آنها جایی نداشته باشد. شایعه را به راحتی می‌توان در شوخی‌های دوستانه جوانان، درددل‌های میانسالان و حرف‌های پیرمردان و پیرزنان یافت. مردم بدون هیچ شناختی و تنها با تکیه بر شنیدارهای خود، فردی را به اوج رسانده یا به قهقرا می‌فرستند،  روابط خانوادگی را بر هم ‌زده و زوج‌های جوان را از هم جدا می‌کنند، از شخصی یا گروهی بی‌دلیل تمجید کرده و به شخص یا گروهی دیگر ناسزا می‌گویند.

 حال که به اینجا می‌رسیم سؤال می‌شود که چه باید کرد که زودباور نباشیم

اولین سبب زود باوری این است که در زمان حال نیستیم، پس باید در زمان حال و متمرکز باشیم تا در تله‌هایی که بر سر راهمان است، نیفتیم. نباید بر اساس حدسیات به سخن دیگران گوش داد؛ به طور مثال اگر کسی گفت «ف» نباید بگوییم منظورش فرحزاد بوده است. باید سخن دیگران را بشنویم و در گوش دادن دقیق باشیم.

در شناخت از اشخاص یا گوینده نباید دچار تزلزل شویم. نباید ذهنیت‌های خودمان را وارد دریافت خبر کنیم.  به طور مثال نباید اگر فردی که با او مخالف هستیم، سخنی گفت زود آن را رد کنیم، باید به خود سخن توجه کنیم نه به گوینده آن.

 اعتماد بسیار از حد سبب زودباوری و بی‌اعتمادی سبب دیرباوری می‌شود. در دریافت خبر نباید بسیار اعتماد کرد و نه بی‌اعتماد بود چون در هر دو صورت خود را از شنیدن واقعیت‌ها محروم می‌کنیم.

احساسات در دیرباوری و زودباوری ما نقش بسزایی دارد و نباید آنها را وارد منطق خود کنیم. آیا هر چیزی که در هر جایی می‌شنویم را باید باور کنیم ؟! چرا بدون تحقیق ، وهم‌ها را باور می‌کنیم ؟! چرا بدون بصیرت و پرسش فریب عده‌ای فریبکار را می‌خوریم؟! چرا با باور‌های غلط ، عقل و انسانیت خود را گاهی زیر سؤال می‌بریم؟!

توصیه‌های ما:

• اهل تحقیق باشید، بدون تحقیق تصمیم نگیرید. تحقیق کردن توسط بزرگان دینی و غیردینی بسیار مورد تاکید قرار گرفته است.
• در کتاب‌های معتبر و اشخاص شاخص دنبال جواب‌های خود باشید.
• اگر ۲۰ نفر هم گواه بر یک امر دادند سبب بر درستی آن نیست.  عقل خود و آموزه‌های دینی درست را سرلوحه کار و عمل خود قرار دهید.
• کمی متفاوت با بقیه باشید و فریب دوستان و فامیل‌های منحرف را نخورید.
• چشم‌های‌تان را بشویید و طوری دیگر بنگرید.
• اگر همه در چاه جهالت سقوط می‌کنند سبب نمی‌شود شما نیز با آنها به ژرفای نادانی پرت شوید.
• سعی کنید ساده لوح و زودباور نباشید.