دیدگاه > ایران– سؤال نخست اینکه چرا در اکثر سال‌های پس از انقلاب نرخ تورم در ایران دورقمی بوده و به چه دلیل ایران بالاترین نرخ تورم را در مقایسه با دیگر کشورها دارد؟
دوم اینکه چگونه می‌توان به تورم هفت درصدی هدفگذاری شده در برنامه پنجم توسعه دست یافت؟ و سوم اینکه آیا بانک مرکزی ابزار لازم برای مهار تورم را دارد؟ این سه پرسش را با فریدالدین ضیاءالملکی کارشناس اقتصادی و از مدیران اسبق شبکه بانکی ایران در میان گذاشته‌ایم که پاسخ‌ها را می‌خوانید.
علت بالابودن نرخ تورم در ایران نسبت به دیگر کشورهای منطقه به برهم خوردن عرضه و تقاضا به واسطه افزایش حجم نقدینگی برمی‌گردد. به بیان دیگر وقتی در اقتصاد تقاضا به‌دلیل افزایش نقدینگی بالا می‌رود و عرضه افزایش نمی‌یابد به‌طور طبیعی نرخ تورم رو به افزایش می‌گذارد. البته بی‌انضباطی مالی دولت‌ها هم در تشدید تورم تأثیر دارد. واقعیت این است که نرخ رشد نقدینگی در اکثر سال‌های پس از انقلاب به‌طور میانگین بالای ۲۰درصد بوده است به‌نحوی که براساس آمارهای رسمی حجم نقدینگی از ۲۳۰۰میلیارد تومان در سال ۱۳۵۷ اکنون به بیش از ۳۸۷هزار میلیارد تومان رسیده است.
البته حجم واقعی نقدینگی بیش از این است چرا که در آمارهای بانک مرکزی گردش مالی حدود ۱۰۰هزار میلیارد تومانی مؤسسات مالی و اعتباری و صندوق‌های قرض‌الحسنه محاسبه نمی‌شود که با لحاظ کردن این ارقام و حجم نقدینگی ناشی از ایران‌چک‌ها به‌نظر می‌رسد حجم نقدینگی بیش از ۵۰۰هزار میلیارد تومان باشد. علت افزایش نقدینگی در سال‌های اخیر بیشتر ناشی از تزریق دلارهای نفتی به اقتصاد کشور بوده است. بنابراین اگر به جدول تورم در دهه‌های اخیر نگاه کنیم، مشاهده می‌شود که نرخ تورم در ایران یک رقمی بوده اما پس از آن با شروع تزریق دلارهای نفتی در سال ۱۳۵۲، شاهد دورقمی‌شدن نرخ تورم هستیم.
دستیابی به نرخ تورمی یک رقمی هفت درصد به‌عنوان هدف برنامه پنجم توسعه شدنی است اما مستلزم برنامه‌ریزی است و اگر همین الان برای مهار تورم و کنترل نقدینگی برنامه‌ریزی شود نتیجه آن دو سال بعد مشخص می‌شود. تجربه دیگر کشورها هم نشان داده می‌توان ظرف یک تا دوسال نرخ تورم را حتی از ۵۰درصد به زیر ۱۰درصد رساند اما مهم پایداری نرخ تورم کنترل شده است که برنامه‌ریزی روشن و انضباط پولی و مالی را طلب می‌کند.
در پاسخ به این سؤال که آیا بانک مرکزی به‌عنوان متولی اصلی کنترل نرخ تورم، ابزار پولی کافی را داراست یا نه؟ باید بگویم نه. بانک مرکزی استقلال لازم را ندارد و اگر استقلال لازم را می‌داشت، امکان مهار تورم چندان دشوار نبود. در غیراین‌صورت نمی‌توان انتظار زیادی از بانک مرکزی داشت. البته این روزها این سؤال مطرح است که افزایش نرخ تورم مخصوصا در چند‌ماه اخیر بیشتر ناشی از نقدینگی بوده یا ناشی از افزایش نرخ ارز؟ در پاسخ باید گفت که ریشه اصلی تورم، در افزایش حجم نقدینگی است و مسلما افزایش نرخ ارز هم بر شتاب گرفتن نرخ تورم تأثیر می‌گذارد. اما نباید فراموش کنیم که به‌دلیل تثبیت نرخ ارز در چند سال اخیر ما با یک تورم خفته مواجه بودیم ؛ پدیده‌ای که مثل آتش زیر خاکستر عمل می‌کند و حالا که نرخ ارز بالا رفته، تورم واقعی خودش را نشان داده. ضرورت داشت پیش از این دولت و بانک مرکزی نسبت به اصلاح نرخ ارز متناسب با نرخ تورم داخلی و خارجی اقدام می‌کردند.
RSS