شهر میراث فرهنگی، بی‌کلانتری می‌شود

چهارشنبه ۲۷ اردیبهشت ساعت ۰۰:۰۰

دومین روز از هفته میراث فرهنگی روز گذشته با خبر ناخوشایندی همراه بود. بر اساس این خبر که از سوی کمیته پیگیری خانه‌های تاریخی تهران اعلام شد، نخستین ساختمان کلانتری شهر تهران که قدمتش به دوره قاجار و نیز بر اساس برخی گمانه‌زنی‌ها به دوره صفویه باز می‌گردد، باز هم بنابر حکم دیوان عدالت اداری از ثبت ملی خارج شد تا روند نزولی تعداد هویت‌های تاریخی شهر تهران که از ۳ هزار خانه به ۸۰۰ خانه رسیده است، همچنان ادامه داشته باشد.
به گفته کارشناسان، شرایط مطلوب هویت تاریخی و فرهنگی ارتباط مستقیمی با امنیت حاکم بر جامعه دارد. هر چند که اکنون تهرانی‌ها پرونده نخستین کلانتری پایتخت ۲۰۰ ساله ایران را در شرف باطل شدن می‌بینند تا در شهر بی‌کلانتر میراث فرهنگی، هویت‌ها یک به یک از دست برود. به گزارش «جوان»، تاریخ و یادگارهای تاریخی که میراث فرهنگی کشور کهنی چون ایران را تشکیل می‌دهند، آنقدر ارزشمند هستند که از ۳۶۵ روز و ۵۲ هفته سال، یک هفته در تقویم ملی کشور به نام هفته میراث فرهنگی مزین شود. هر چند که طی سال‌های گذشته بروز رخدادهای ناگوار و ناخوشایند بسیار در این حوزه ثابت کرده است که «میراث فرهنگی» برای بسیاری از مردم و حتی مسئولان کشور بیش از یک عبارت دوکلمه‌ای معنای دیگری نداشته است.
روز گذشته نخستین نشست خبری کمیته پیگیری خانه‌های تاریخی تهران نیز که در محل خبرگزاری مهر برگزار شد، حاوی خبر خروج یک بنای دیگر از مجموع ۳۰ بنای تاریخی بود که پیشتر معاون میراث فرهنگی کشور لغو پروانه ثبت ملی آنها به دستور دیوان عدالت اداری را پیش بینی کرده بود.
بر اساس این گزارش، در متن حکم دیوان عدالت اداری که به منظور خروج این اثر از فهرست آثار ملی صادر شده، آمده است: «در موضوع مانحن فیه دلیلی بر اینکه ملک موصوف دارای اهمیت از لحاظ شئون ملی یا تاریخی بوده است ارائه نشده. بنابراین خواسته شاکی موجه و حکم به ورود شکایت در حد ابطال تصمیم اداره طرف شکایت صادر و اعلام می‌گردد.»
حال آنکه بنای نخستین کلانتری تهران در سال ۱۳۸۰ تحت نظر کارشناسان میراث فرهنگی به ثبت ملی رسیده است و به گفته سجاد عسگری، دبیر کمیته پیگیری خانه‌های تاریخی تهران این موضوع جای سؤال دارد که چگونه اثری که از نظر کارشناسان میراث فرهنگی دارای ارزش‌های تاریخی است و جزو آثار ملی و هویت ۷۰‌میلیون ایرانی ثبت شده است، از سوی دیوان عدالت اداری، بدون دریافت نظر کارشناسان میراث و به استناد پرونده ثبتی این اثر، رأی به فاقد ارزش تاریخی بودن آن داده می‌شود، درحالی که این بنا نخستین کلانتری تهران (پایتخت ۲۰۰ ساله جهان) است.
در یک سال اخیر روند خروج ابنیه تاریخی از فهرست آثار ملی شدت بیشتری گرفته است؛ بناهایی که به شکایت مالک از فهرست آثار ملی خارج شده و بعد از مدتی تخریب می‌شوند. در این گونه موارد مگر اینکه سازمان میراث فرهنگی ثبت بنا را به مالک ابلاغ کرده باشد، هیچ راهی برای دفاع از بنا در مقابل قانون دیوان عدالت اداری وجود ندارد.
حق مالکیت در اسلام محترم است و دیوان عدالت اداری در شرایط مساوی حق را به مالک می‌دهد، هر چند که به استناد نظر برخی کارشناسان هویت فرهنگی جزئی از حق‌الناس است و دیوان عدالت اداری نباید به نفع حقوق شخصی حق‌الناس را نقض کند. هویت تاریخی شهر تهران با تخریب سلسله‌وار خانه‌های تاریخی در حالی از دست می‌رود که به دلیل نبود قانون منسجم و عدم مدیریت صحیح و یکپارچه هیچ نهاد یا ارگانی خروج بناها از فهرست آثار ملی را به گردن نمی‌گیرد تا داستان انداختن حلقه تقصیر بر گردن دیگری از سوی سه نهاد سازمان میراث فرهنگی، شهرداری و دیوان عدالت اداری همچنان ادامه داشته باشد.
گفتنی است که نخستین کلانتری تهران به عنوان ساختمان تاریخی سابق کلانتری در بازار آهنگران، کوچه کلانتری، پلاک ۴۲ واقع شده است و با توجه به قرارگرفتن این اثر در بازار تهران به عنوان هسته اولیه طهران قدیم و سکونتگاه رجال قاجار، این اثر ملی روزگاری خانه قوام‌السلطنه بوده و سپس کاربری نخستین کلانتری تهران را پیدا کرده است. در حالی که قدمت قسمت شرقی ساختمان فوق‌الذکر طبق پرونده ثبتی آن، به دوران صفوی باز‌می‌گردد، کاشیکاری‌های زیبا به شکل گل و گیاه، رجال عهد قاجار، حوض سنگی و سرستون‌هایی با طرح معماری کلاسیک نیز این بنا را از نظر معماری به یکی از بناهای شاخص تاریخی شهر تهران بدل کرده است.