فضانوردان مسلمان

امید است تلاش‌های ایران در آینده بتواند به این مهم، جامه عمل بپوشاند. هیچ یک از کشور‌های اسلامی تاکنون با امکانات خود نتوانسته است کیهان‌نورد مسلمانی را راهی مدار زمین کند، اما ۹ مسلمان توانسته‌اند با استفاده از کیهان پیما‌های شاتل و سفینه‌های سایوز به فضا سفر کنند. در این مقاله نگاهی گذرا داریم بر پرواز این افراد.

فضاپیمای دیسکاوری برای یک مأموریت هفت روزه در بیست و ششم خرداد ۱۳۶۴ زمین را ترک گفت. در بین سرنشینان این ناو یک شاهزاده سعودی به نام سلطان سلمان‌السعود حضور داشت. آنها طی این مأموریت، سه ماهواره را برای مکزیک، سازمان مخابرات عرب و یک سازمان مخابراتی آمریکا در مدار قرار دادند. دیسکاوری پس‌از سفری هفت روزه چهارم تیرماه در پایگاه هوایی ادواردز فرود آمد. به‌این ترتیب، نام سلطان سلمان‌السعود به‌عنوان نخستین مسلمان به‌ثبت رسید.

دومین مسلمانی که به فضا سفر کرد، یک تبعه سوریه به نام محمد احمد فارس بود. محمدفارس در اردیبهشت ۱۳۳۰ در شهر حلب متولد شد. وی پس از دوره دبیرستان به آموزشگاه خلبانی روی آورد، سپس به سمت خلبان در نیروی هوایی سوریه مشغول به کار شد. او سال ۱۹۸۵ به عنوان یکی از دو داوطلب پذیرفته شده برای پروازهای فضایی درچارچوب برنامه‌ای با نام اینترکاسموس به مرکز آموزش فضانوردان شوروی اعزام شد.

سایوز تی. ام ـ۳ اول مرداد ۱۳۶۶ با سه فضانورد از جمله محمد فارس راهی مدار زمین شد. پس از اتصال سایوز تی. ام ـ۳ به مجتمع مداری میر، یک سری آزمایش‌ها تحت عنوان کلی طرح فرات انجام گردید که شامل عکسبرداری فضایی از نقاط طبیعی و مختلف سوریه برای حل مسائل اقتصادی مثل کشف اراضی قابل کشت در حوضه رود فرات، جستجوی مواد معدنی در صحرای سوریه و… می‌شد. این سفر نهم مرداد به پایان رسید.

موسی ماناراف فرزند خیرامان، سومین کیهان‌نورد مسلمانی است که به فضا سفر کرده است. او دوم فروردین ۱۳۳۰ در باکو چشم به جهان گشود. وی یکی از اعضای قوم مسلمان « لاکتی» است که در جمهوری داغستان به سر می‌برند. پس از پایان تحصیلات دبیرستان در جمهوری خودمختار چوواش، به دانشگاه هوایی مسکو وارد شد و آن را با مدرک مهندسی رادیو تمام کرد. سپس در موسسه تولیدات فضایی انرگیا مشغول به کار شد. در ۱۳۵۷ به گروه کیهان‌نوردان شوروی پیوست. او به همراه دو نفر دیگر اول دی ۱۳۶۵ با ناو کیهانی سایوز تی.ام ـ۴ از پایگاه پرتاب‌های فضایی بایکونور راهی مدار زمین شد. آنها توانستند سفینه خود را دو روز بعد به ایستگاه کیهانی میر بپیوندند و تیتف و همکارش سفری طولانی را در مجتمع مداری آغاز کردند که بیش از ۳۶۵ روز طول کشید. ماناروف دوم دی ۱۳۶۹ برعرشه سفینه سایوز تی. ام ـ۱۱ ماموریتی دیگر در مدار زمین داشت. دو روز پس از پرتاب، سایوز تی. ام ـ۱۱ به مجتمع مداری میر پیوست. این پرواز مانارف تا ششم خرداد ۱۳۷۰ ادامه داشت. وی و همراهش بعد از پروازی که حدود ۱۷۵ روز ادامه داشت، به زمین بازگشتند. به این ترتیب، او جمعا ۵۴۱ شبانه‌روز از زندگی خود را در فضا گذرانده است. مانارف از اواسط دهه۱۳۷۰ به کار‌های سیاسی روی آورد.

مسلمان بعدی که توانست به فضا راه یابد، یک تبعه افغانستان به اسم عبدالاحد مومند بود که همراه دو تبعه روس به فضا سفر کرد. عبدالاحد مومند با ناو فضایی سایوزـ تی. ام ـ۶ هشتم شهریور ۱۳۶۷ راهی به مدار زمین شد. سایوز تی ـ ام۶ به مجتمع مداری پیوست. مومند و همراهانش، ضمن شش روز اقامت در ایستگاه مداری میر، دست به آزمایش‌هایی علمی و فنی تحت عنوان شمشاد زدند که شامل تحقیقات زمین‌شناسی، اراضی کشاورزی، آزمایش‌های پزشکی، کاردیوگرافی و… می‌شد.

لیاخف و مومند پنجم سپتامبر با سفینه سایوز تی. ام ـ ۵ (سفینه کیهان‌نوردان قبلی)، میر را به مقصد زمین ترک گفتند. آنها قرار بود همان روز به زمین بنشینند، اما بروز اشکال فنی در رایانه ناو، کار را به تعویق انداخت و آنها سرانجام ششم سپتامبر در وضعیتی اضطراری و خطرناک به زمین بازگشتند.

یازدهم مهر ۱۳۷۰ ناو کیهانی سایوز ـ تی. ام ۱۳ با سه سرنشین به نام‌های الکساندر ولکف (کیهان‌نورد روس)، تاکتار آئوباکیرف (نخستین فضانورد قزاقستان)، ‏فرانتس فیبک (نخستین فضانورد اتریش) راهی مدار زمین شد. این سفینه به مجتمع مداری میر پیوست. حضور آئوباکیرف پنجمین فضانورد مسلمان در سایه سفر فیبک کیهان‌نورد اتریشی چندان مورد توجه رسانه‌های گروهی قرار نگرفت. سفر آئوباکیرف و فیبک ‏‏۷ روز و ۲۲ ساعت ‏و ۱۲ دقیقه طول کشید و در پایان این مدت به زمین بازگشتند.

سه سال بعد نوبت مسلمان دیگری بود که به فضا سفر کند. یازدهم تیر ۱۳۷۳ یوری مالنچنکو و طلحت موسی بایف با سایوزـ تی.ام ۱۹ از پایگاه بایکونور راهی ایستگاه مداری میر شدند. این ناو در ۱۲ تیر با مجتمع مداری پیوست. دو کیهان‌نورد تا چهاردهم آبان در فضا به سر بردند و پرواز فضایی شان ‏۱۲۵ روز ‏ و ۲۲ ساعت و ۵۳ دقیقه به طول انجامید.

موسی بایف بار دیگر در دی ماه ۱۳۷۶ با سفینه سایوز تی. ام ـ ۲۷ به همراه دو نفر دیگر راهی مجتمع فضایی میر شد. سایوز تی. ام ـ ۲۷ توانست به ایستگاه میر متصل گردد. پرواز موسی بایف، بودارین تا چهارم شهریور ۱۳۳۷ ادامه داشت. آنها ۲۰۷ روز و ۱۳ ساعت در فضا فعالیت کردند.

سومین ماموریت مداری طلحت موسی بایف نهم اردیبهشت ۱۳۸۰ و بر عرشه ناو سایوز تی. ام ـ ۳۲ آغاز شد. در این ماموریت، وی فرماندهی سفینه‌ای را به عهده داشت که دنیس تیتو اولین گردشگر فضایی یکی از سرنشینانش به شمار می‌رفت. این ناو به ایستگاه فضایی بین‌المللی پیوست.

در پایان سفر که ۷ روز و ۲۲ ساعت طول کشید و به این ترتیب جمع مدت اقامت فضایی موسی بایف به ۳۴۱روز و ۹ ساعت و ۴۶ دقیقه رسید. سوم بهمن ۱۳۷۶، فضاپیمای اندیور برای اولین بار برای اتصال به میر راهی مدار زمین شد. در جمع سرنشینان این ناو و همراه با شش کیهان‌نورد آمریکایی، یک فضانورد روس به نام سالیجان شاریپف حضور داشت.

شاریپف سوم شهریور ۱۳۴۳ در شهر اوزگن در جمهوری قیرقیزستان (شوروی سابق) به دنیا آمد. دبیرستان را در سال ۱۳۶۰ در همان شهر به پایان رساند. او سال ۱۳۶۶ آموزشگاه عالی هوانوردی نظامی خارکف آکادمی را در رشته مهندسی و فرماندهی جنگنده‌های تاکتیکی به اتمام برساند. وی در سال‌های بعد، از دانشکده کارتوگرافی مسکو درجه مهندسی و کارشناسی ارشد مدیریت محیط‌زیست را دریافت کرد.

شاریپف از هجدهم مرداد ۱۳۶۹ به جمع کیهان‌نوردان این کشور پیوست. وی چهارم تا دوازدهم بهمن ۱۳۷۷ به عنوان متخصص ماموریت با کیهان‌پیمای اندیور به فضا پرواز کرد. او بار دیگر به عنوان فرمانده ناو سایوز تی. ام. آ ـ ۵ به همراه دو نفر دیگر در ۲۳ مهر سال ۱۳۸۳ راهی ایستگاه فضایی بین‌المللی شد. این ماموریت پس از حدود ۱۹۲ روز و ۱۹ ساعت در پنجم اردیبهشت ۱۳۸۴ پایان یافت.

او یک دختر به نام نگار و یک پسر به اسم جهانگیر دارد. شریپف و همسرش در بهار امسال به ایران سفری داشتند و یک هفته مهمان مردم خونگرم و مهربان دامغان بودند. در این سفر، عنوان شهروند افتخاری دامغان به وی اهدا شد.

بیست و هشتم شهریور ۱۳۸۵ پایگاه فضایی بایکونور واقع در قزاقستان شوروی شاهد پرتاب ناو سرنشین‌دار جدیدی بود که با توجه به حضور نخستین زن کیهانگرد بیش از پیش مورد توجه مطبوعات قرار گرفت. سفینه سایوز تی‌.ام آ ـ ۹ در کنار میخاییل تیورین کیهان‌نورد روس، مایکل لوپز دو فضانوردی که برای آغاز دور جدید فعالیت به ایستگاه فضایی بین‌المللی اعزام می‌شدند، انوشه انصاری، زن ایرانی‌تبار را هم با خود به مدار می‌برد. انوشه انصاری نخستین زن مسلمانی است که تاکنون به فضا سفر کرده است. وی ششم مهر ۱۳۸۵ به همراه دو نفر دیگر به زمین بازگشت. سفر انصاری نه فقط در ایران، بلکه در سراسر جهان انعکاس بسیار وسیعی داشت.

انوشه انصاری سال ۱۳۴۵ در مشهد به دنیا آمد. او در ۱۶سالگی به همراه خانواده‌اش به آمریکا رفت. مدرک کارشناسی در رشته مهندس الکترونیک و علوم رایانه‌ای را از دانشگاه جورج میسون و مدرک فوق‌لیسانس خود را دانشگاه جورج واشنگتن گرفت. سال ۱۳۷۳ انوشه همراه همسرش حمید و برادر همسرش امیر انصاری شرکتی به نام تله‌کام تکنولوژی (TTI) را در تگزاس پایه‌گذاری کردند. آنها بعدا شرکت دیگری به نام پرودی تاسیس کردند. انصاری اوایل ۱۳۸۵ برای سفر به ایستگاه بین‌المللی فضایی ثبت‌نام کرد. پرواز وی به عنوان اولین زن کیهانگرد برای بهار۱۳۸۶ برنامه‌ریزی شده بود، اما چند ماه بعد، وی جانشین یک میلیونر ژاپنی شد که به دلیل مشکل پزشکی نتوانسته بود به فضا سفر کند. آخرین مسلمانی که تاکنون به فضا سفر کرده، شیخ مظفر شکور، نخستین فضانورد مالزیایی است. وی با سایوز تی. ام. آ ـ ۱۱ نوزدهم مهر ۱۳۸۶ به یک کیهان‌نورد روس و یک فضانوردآمریکایی به مدار پرتاب شد. این ناو بیست و یکم مهر به ایستگاه فضایی بین‌المللی پیوست و کیهان‌نوردان تازه وارد و سرنشینان قبلی ایستگاه برنامه کاری خود را آغاز کردند.

سیروس برزو / جام‌جم