مطالعه بدون چشم

چشم‌هایت که بسته باشد هم گوش‌هایت تیزتر می‌شود، هم بوهایی را احساس می‌کنی که به آنها توجه نداشته‌ای، هم حساسیت دستانت بالاتر می‌رود، اما پاهایت برای هر گام محتاط‌تر می‌شود، آن وقت است که پیش‌رفتن دشوار است.

برای یک نابینا دنیای ما جای سختی برای زندگی ا‌ست، اما زندگی در این دنیا شدنی است. هر نابینایی می‌تواند بیاموزد، تجربه کند، بخواند و پیشرفت کند و اگر دیروز یک نابینا برای خواندن فقط به دست‌هایش متکی بود امروز خیلی چیزها دست او را می‌گیرد و با خود به دنیای علم و آگاهی می‌برد. گاه نهادهایی که کارشان لزوما ارائه خدمات به معلولان نیست، در کنار خدماتی که به همه مردم ارائه می‌دهند نابینایان را هم مد نظر دارند. سازمان اسناد و کتابخانه ملی کشور جایی است که پذیرای همه از جمله نابینایان است. کافی است یک نابینا راه دراز کتابخانه ملی را طی کند، بخشی از تپه‌های عباس‌آباد را پشت سر بگذارد، از پله‌های ساختمان کتابخانه ملی بالا برود از راهروهایی که بیشتر دیدنی هستند و از کنار جوی‌های روان بگذرد و به تالار رودکی برسد. آن گاه می‌تواند به همه آنچه در این سازمان به همگان ارائه می‌شود دسترسی پیدا کند. سازمان اسناد و کتابخانه ملی پس از ادغام کتابخانه‌ ملی‌ و سازمان‌ اسناد ملی، ‌ سال ۸۱ آغاز به کار کرده و از سال ۸۳ کتابخانه ملی براساس ضوابطی معین امکان دسترسی به کتاب و اسناد علمی را برای دانش‌آموختگان کشور فراهم کرده است. در بهره‌برداری از فازهای بعدی کتابخانه، از سال ۸۵ در بخش خدمات ویژه، کتابخانه‌ای مخصوص نابینایان و کم‌بینایان در کتابخانه ملی تدارک دیده شده که امکان دسترسی به منابع مختلف را برای این بخش از افراد جامعه فراهم آورده است. پیش از تاسیس این بخش از کتابخانه ملی، تمامی منابع گویا در کشور جمع‌آوری شد و همزمان با افتتاح آن، تجهیزات و امکانات مورد نیاز نابینایان در این بخش از کتابخانه قرار گرفت.

از دستگاه‌های بهدید تا پرینتر بریل

مثل هر کتابخانه دیگری، کتابخانه مخصوص نابینایان در کتابخانه ملی نیز آرام و بی‌صداست، اما اینجا فقط کتاب‌هایی به خط بریل در اختیار نابینایان و کم‌بینایان قرار نمی‌گیرد. در سالن اصلی کتابخانه چند رایانه وجود دارد که همه آنها گویا هستند و هر آنچه روی مانیتور به نمایش در می‌آید یا هر آنچه را کاربر انجام می‌دهد با دقت بیان می‌کنند و نابینایان از هدفون برای شنیدن این صداها بهره می‌برند. علاوه بر رایانه‌های مجهز به دستگاه‌های بهدید، برجسته‌نگار، پرینتر بریل و… دو اتاق به مطالعه و تحقیقات گروهی اختصاص داده و فضاهایی برای ضبط صدا در نظر گرفته شده تا در صورت نیاز همراهان یک نابینا بتوانند کتاب‌های موردنیازشان را برای آنها بخوانند و ضبط کنند.

در این تالار، چهار کارشناس به مراجعه‌کنندگان خدمات می‌دهند. این خدمات شامل ارائه منابع به آنها، راهنمایی برای استفاده از تجهیزات و امکانات سالن است. به گفته ایرج عنایتی‌زاده، سرپرست تالار رودکی، این کارشناسان برای ارائه خدمات بهتر به نابینایان و کم‌بینایان آموزش هم می‌بینند.

به گفته زهرا بابایی یکی از کارشناسان این کتابخانه، هرآنچه نابینایان و کم‌بینایان برای مطالعه به آنها نیاز دارند در این بخش تدارک دیده شده است، از همه تجهیزات و نرم‌افزارها که بگذریم، ویلچری که در گوشه سالن قرار گرفته تائیدی است بر سخنان بابایی.

منابع مکتوب و گویا

شاید تصور شود بیشترین چیزی که در یک کتابخانه مخصوص نابینایان به چشم خواهد خورد، کتاب‌هایی به خط بریل است، اما در تالار رودکی کتاب بریل چندانی دیده نمی‌شود.

کتاب‌های بریل به کاغذ ضخیم‌تری نیاز دارند، تولیدشان ساده نیست و از همه مهم‌تر این‌که حجم قابل توجهی دارند. شاید از این روست که منابع گویا آرام‌آرام جای کتاب‌های بریل را می‌گیرند. در تالار رودکی ۳۵۰ عنوان کتاب فارسی و لاتین به خط بریل در اختیار نابینایان قرار دارد که از آن جمله می‌توان به قرآن استاد خرمشاهی اشاره کرد که در ۱۱ جلد به خط بریل نوشته شده است. اما آمار کتاب‌های گویا در این کتابخانه به بیش از ۲۰۰۰ عنوان می‌رسد. ایرج عنایتی‌زاده، مدیر تالار رودکی کتابخانه ملی درباره منابع این کتابخانه می‌گوید: اگرچه با تجهیزات موجود در این سالن، نابینایان و کم‌بینایان می‌توانند از همه منابع موجود در کتابخانه ملی استفاده کنند اما برای ایجاد تسهیلات بیشتر و امکان امانت دادن منابع، از کتاب‌های گویا و محصولاتی که در موسسه رودکی و دیگر موسسات برای نابینایان تولید می‌شود نیز بهره می‌گیریم. در ضمن رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی تاکید دارند قانون واسپاری کتاب به کتابخانه ملی شامل یک نسخه گویا هم بشود که در این صورت یک نسخه گویا از آنچه در کشور به نشر در می‌آید در اختیار کتابخانه ما قرار خواهد گرفت و از این بابت نابینایان و کم‌بینایان عزیز با محدودیت منابع روبه‌رو نخواهند بود.

عضویت در کتابخانه

برخلاف سایر بخش‌های کتابخانه ملی، عضویت در کتابخانه مخصوص نابینایان ساده‌تر است و به مدرک تحصیلی نیاز ندارد. همچنین حق عضویت این گروه نیز ارزا‌ن‌تر است حق عضویت یکساله برای نابینایان در تالار رودکی کتابخانه ملی ۱۰ هزار تومان، برای دو سال ۱۷ هزار تومان و برای سه سال ۲۱ هزار تومان است. برای رزمندگان، جانبازان و آزادگان نیز تخفیف‌هایی در نظر گرفته شده است. در ضمن نابینایان می‌توانند با خود یک یا دو همراه داشته باشند که در صورت نیاز به آنها در استفاده از منابع کمک کنند. ارسال کتاب برای اعضای غیرحضوری در شهرهای مختلف هم از دیگر خدمات این بخش از کتابخانه ملی است.

با توجه به امکاناتی که در تالار رودکی فراهم شده به نظر می‌رسد تعداد مراجعه‌کنندگان به این بخش از کتابخانه ملی چشمگیر نیست. مراجعه به این سالن معمولا عصرها و در روزهای خاصی از هفته بیش از دیگر مواقع است.

عنایتی‌زاده می‌گوید: وقتی ساختمان کتابخانه ملی ساخته می‌شد، ایجاد تالاری برای نابینایان پیش‌بینی نشده بود. از این رو خارج از سالن و در محوطه کتابخانه ملی امکانات رفاهی برای نابینایان ایجاد نشده است، از این رو دسترسی به کتابخانه ساده نیست. اما با امکاناتی که در این سالن تدارک دیده شده، امیدواریم تعداد اعضای ما بیشتر شود.

یکی از کم‌بینایانی که از منابع این کتابخانه استفاده می‌کند درباره حضورش در کتابخانه ملی می‌گوید: کسانی که با مشکل بینایی روبه‌رو هستند، به مشکلات مختلف عادت دارند. اما دسترسی به کتابخانه ملی برای همه سخت است چه رسد به افرادی مثل من. امیدوارم مسئولان کتابخانه برای تردد نابینایان و معلولانی که قصد استفاده از منابع کتابخانه ملی را دارند، تسهیلاتی ایجاد کنند که مراجعه به این کتابخانه اینقدر سخت نباشد.

این عضو کتابخانه ملی از امکانات و تجهیزات تالار رودکی رضایت دارد و می‌گوید: خوشبختانه در خود سالن امکانات خوبی برای نابینایان و کم‌بینایان فراهم شده، البته در دنیای امروز و به واسطه گسترش ارتباطات و دسترسی‌ها در دنیای مجازی، خود ما بسرعت در جریان تازه‌ترین دستاوردها قرار می‌گیریم و اگر نرم‌افزاری برای مطالعه راحت‌تر در هر جای دنیا طراحی شده باشد از آن باخبر می‌شویم، آن را تهیه می‌کنیم و در اختیار دیگر دوستانمان قرار می‌دهیم.

تالار رودکی در کتابخانه ملی برای ارائه خدمات بهتر به نابینایان و کم‌بینایان علاوه بر انتشار یک خبرنامه به نام اندیشه سپید که قرار است بزودی به صورت دیجیتال و گویا هم منتشر شود، یک ایمیل در اختیار نابینایان علاقه‌مند به مطالعه قرار داده تا نظرات و نیازهایشان را با مسئولان کتابخانه در میان بگذارند. نابینایان می‌توانند به نشانی blind@nlia. ir نامه بنویسند و ضمن ارائه پیشنهاد، راهنمایی بگیرند.

آینده‌ نابینایان و کم‌بینایان

براساس آخرین آمار که البته در دقت آن کمی تردید وجود دارد، در ایران ۵۵۰ هزار نفر با اختلال بینایی مواجه هستند و حدود ۱۵۰ هزار نفر از آنها نابینا محسوب می‌شوند. اما جالب اینجاست که عموم این افراد از تحصیل بازنمانده و بسیاری از آنها تحصیلات عالیه دارند. ایرج عنایتی‌زاده می‌گوید: بسیاری از نابینایان تا مقاطع دکتری و ارشد تحصیل کرده‌اند. عموم آنها به رشته‌های علوم انسانی علاقه نشان می‌دهند، رشته‌هایی مانند ادبیات، روان‌شناسی، تاریخ، جامعه‌شناسی، علوم قرآنی، معارف اسلامی و… همچنین بسیاری از آنها به کارهای پژوهشی علاقه دارند و همه اینها به این معناست که باید امکانات و شرایط مساعدتری برای مطالعه افراد نابینا فراهم شود بخصوص از این بابت که متاسفانه کم‌بینی در کشورمان رشد کرده و هر روز به تعداد کسانی که با مشکل بینایی روبه‌رو هستند، افزوده می‌شود.

آذر مهاجر ‌/ جام‌جم