موسیقی سالم نیازمند پژوهش است

او نویسنده کتاب‌هایی چون موسیقی آیینی، موسیقی رمضان، آشنایی با موسیقی نواحی ایران، مناقب‌خوانی و… است.

این پژوهشگر که بتازگی آلبوم موسیقی «نوروز» را منتشر کرده است، بیشتر در زمینه موسیقی شفاهی که اغلب میان روستاییان وجود دارد، به پژوهش و تحقیق می‌پردازد و سعی در حفظ و پاسداشت این بخش از موسیقی ایرانی دارد.

وقتی با او درباره پژوهش‌های عرصه موسیقی به گفت‌وگو نشستیم، راهکارهایی را برای حل معضلات این عرصه بیان کرد؛ هرچند گمان می‌کرد که باز هم مسوولان حرف‌هایش را نشنیده می‌گیرند.

یک پژوهشگر عرصه فرهنگ و هنر چه وظیفه‌ای دارد؟

یک پژوهشگر در مواجهه با هرچه که از گذشتگان به ما رسیده، به تحلیل آنها می‌پردازد و با نگاهی موشکافانه به آنها می نگرد.

به این معنی که هرچه به نظرش در مسیر درستی حرکت کرده باشد را به عنوان یک الگوی درست ارائه می‌دهد و هرچه نادرست باشد را نیز بررسی می‌کند و آن را به عنوان مسیری که نباید دیگر وارد آن شویم، معرفی
می‌کند.

وضعیت کشور ما در زمینه پژوهش موسیقی چگونه است؟

موسیقی یک حوزه کاملا تخصصی است که متخصصان آن در مقایسه با سایر رشته‌ها تعداد کمتری دارند. شاید همین موضوع باعث می‌شود این پژوهش‌ها چندان دیده نشوند، اما با این حال معتقدم ایران در زمینه موسیقی پژوهشگران خوبی دارد.

موسیقی در ایران یک هنر قدیمی و ریشه‌دار است. چه دلیلی وجود دارد که پژوهش‌ها کمتر دیده می‌شوند؛ کارهایی که انجام می‌شود کم است یا حمایت‌ها، آنچنان که باید نیست؟

اگر بخواهیم موسیقی بومی ایران را بررسی کنیم، می‌بینیم که حرف شما کاملا درست است و موسیقی در کشورمان عمری طولانی دارد. همین موضوع نشان می‌دهد ما با دریایی مواجه هستیم که هرقدر هم در آن پیش برویم، تمامی ندارد و به پایانش نمی‌رسیم. موسیقی محلی ایران در خطه‌های مختلف جای پژوهش فراوان دارد؛ موسیقی عزاداری، شادی، کارآواها و… هر کدام در هر خطه‌ای نیاز به پژوهش‌های گسترده دارد.

اما درباره این‌که چرا پژوهش‌های موسیقی دیده نمی‌شود، می‌توان دلایل مختلفی را ذکر کرد که مهم‌ترین آن حمایت نشدن از این فعالیت‌هاست.

نهادهای فرهنگی در راستای انجام حمایت‌های خود تنها به خرید اثر می‌پردازند و این کار نتیجه‌ای مقطعی دارد و دردی از ما دوا نمی‌کند. ما نیازمند حمایت جدی و بنیادی در این زمینه هستیم.

خرید اثر تنها مشکلات مالی و معیشتی پژوهشگر را برای یک دوره محدود حل می‌کند یا برای کار بعدی او هزینه می‌شود.

به نظر شما، اساسی‌ترین کمبودی که در پژوهش‌های عرصه موسیقی داریم، چیست؟

بارها پیشنهادم را برای حل مشکلات پژوهشی موسیقی عنوان کرده‌ام و خب… انگار شنیده نشده است، با این حال باز هم آن را مطرح می کنم. ما باید بتوانیم یک پژوهشگاه موسیقی داشته باشیم تا همه اهالی موسیقی زیر یک سقف جمع شوند و به تحلیل گذشته، حال و چشم‌انداز آینده موسیقی در کشور بپردازند.

تاکنون بیش از چند کتاب درباره فرهنگ واژگان موسیقی نوشته ​شده که به شکل فردی بوده است، چرا نباید یک فرهنگنامه گروهی و یک لاروس موسیقی داشته باشیم؟

هم‌اکنون پژوهشگران خوبی در سراسر کشور داریم که هریک به تنهایی مشغول کار هستند؛ یکی در گیلان، دیگری بوشهر و… اگر یک پایگاه پژوهشی مناسب داشته باشیم، همه دور هم جمع می‌شوند و حتی کارهایشان را با مشورت استادان این عرصه اصولی‌تر و علمی‌تر انجام می‌دهند.

تنها راه برای اعتلای هنر و به‌روز کردن موسیقی تشکیل همین پژوهشگاه است که متاسفانه تاکنون هیچ‌یک از مسوولان فرهنگی به آن نپرداخته‌اند.

نقش حمایت‌های وزارت فرهنگ و ارشاد را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

دولت حمایتی از فعالیت‌های موسیقی ندارد؛ نمونه‌اش همین جشنواره‌هایی که با موضوعات تکراری بارها برگزار می‌شوند و هیچ اثر جدیدی هم خلق نمی‌کنند، چون برنامه‌ریزی ندارند. به نظر می‌رسد که اصلا به دنبال تولید اثر خوب نیستند.

نمی‌دانم چرا با این هنر چنین برخوردی می‌شود! موسیقی هم یک هنر است مانند سایر هنرها. اگر یک فیلمنامه بدون پژوهش تولید شود، می‌تواند اثر مخربی باشد که آسیب‌های جدی به فرهنگ و جامعه بزند.

هر اثر هنری دیگری نیز همین حکم را دارد. اگر می‌خواهیم موسیقی سالم داشته باشیم، باید درباره آن پژوهش کنیم.

حرف پایانی؟

اگر هر هنری را به حال خود رها کرده و آن را ​بررسی و موشکافی نکنیم، در مسیر خوبی پیش نخواهد رفت، پس موسیقی را به حال خود رها نکنیم. اگر امروز کارهایی را از جوانان می‌شنویم که ناراحتمان می‌کند، باید به کوتاهی‌هایی که شده فکر کنیم. اگر پژوهش داشتیم و می‌دانستیم که قرار است به کدام سمت برویم، اسیر چنین معضلاتی نمی‌شدیم.

زینب مرتضایی‌فرد – گروه فرهنگ و هنر