هشت میلیون هکتار رویشگاه جنگلی تنها دو پایگاه اطفای حریق دارد

محیط زیست > منابع‌طبیعی– محیط‌زیست – اسدالله افلاکی:
فرمانده یگان حفاظت سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور هفته گذشته اعلام کرد طی شش ماه نخست امسال آتش‌سوزی در عرصه‌های طبیعی نسبت به سال گذشته ۱۷درصد کاهش داشته و از هزار و ۷۷فقره در سال گذشته به ۸۹۶فقره در سال‌جاری رسیده است. به گفته وی، سطح آتش‌سوزی در جنگل‌های کشور در سال‌جاری نسبت به سال گذشته ۵۳درصد کاهش داشته است.

سرهنگ قاسم سبزعلی که اسفندماه گذشته به جای سرهنگ محمدتقی ایروانی به فرماندهی یگان حفاظت سازمان جنگل‌ها منصوب شده است، می‌گویدکه سطح آتش‌سوزی جنگل‌ها از پنج هزار و ۴۶هکتار در شش ماه نخست سال گذشته به هزار و ۶۹۹هکتار در شش ماه نخست سال‌جاری کاهش یافته است.

نابودی ۱۵۰هزار هکتار جنگل

اول: پیش از پرداختن به موضوع کاهش آتش‌سوزی در عرصه‌های جنگلی، ضروری است علل آتش‌سوزی در این عرصه‌ها مشخص شود. آنچه مسلم است آتش‌سوزی در رویشگاه‌های جنگلی و مرتعی ناشی از دو عامل طبیعی و غیرطبیعی است.

عامل طبیعی: شماری از کارشناسان معتقدند آتش‌سوزی براثر عوامل طبیعی (ناشی از رعد و برق) در کشور ما بسیار محدود و منحصر به ارتفاعات است و چندان نقشی در آتش‌سوزی در رویشگاه‌های طبیعی کشور ندارد. البته عامل طبیعی دیگری هم وجود دارد و آن منحصر به برخی رویشگاه‌های جنگلی در مناطق گرم است. در مناطق گرم در اندام‌های برخی گونه‌های درختی، موادی وجود دارد که بسیار زود آتش می‌گیرد و باعث بروز آتش در جنگل می‌شود اما این نوع آتش‌سوزی نه‌تنها باعث تخریب و نابودی جنگل‌ها نمی‌شود که عامل تجدید حیات جنگل هاست؛ در واقع حیات جنگل در این مناطق وابسته به آتش‌سوزی‌های دوره‌ای است (این نوع آتش‌سوزی در عرصه‌های جنگلی آمریکای مرکزی، استرالیا، پرتغال و کشورهای مشابه رخ می‌دهد).

عامل غیرطبیعی (انسانی): شمار قابل توجهی از صاحب‌نظران، مهم‌ترین عامل آتش‌سوزی در رویشگاه‌های طبیعی کشور را عامل انسانی عنوان می‌کنند. به اعتقاد این افراد ‌بیش از ۹۰‌درصد آتش‌سوزی‌هایی که در عرصه‌های منابع طبیعی رخ می‌دهد ناشی از فعالیت‌های انسانی به‌ویژه احداث جاده‌های جنگلی، بدون پیش‌بینی اقدامات حفاظتی است. آنها می‌گویند وقتی جاده‌ای با هدف دسترسی ایجاد می‌شود اما پوشش حفاظتی برای آن درنظر گرفته نمی‌شود هرکسی می‌تواند وارد این جاده شود و به هر نقطه و منطقه‌ای که جاده از آن عبور می‌کند دسترسی پیدا کند. از همین رو است که احداث جاده‌هایی از این‌دست که به جنگل و مرتع منتهی می‌شود یا از کنار آنها عبور می‌کند سبب می‌شود تا افرادی که به هر دلیل وارد این جاده‌ها می‌شوند خودآگاه یا ناخودآگاه باعث بروز آتش در این عرصه‌ها شوند.اما بخش عمده آتش‌سوزی‌های ناشی از عوامل انسانی، آتش‌سوزی‌های عمدی است که توسط سودجویان و زمین‌خواران برای توسعه اراضی کشاورزی و نیز با هدف تبدیل اراضی جنگلی به ویلا و مراکز تجاری و مسکونی صورت می‌گیرد.

دوم: رئیس سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور، آبان‌ماه سال گذشته در همایش بین‌المللی «آتش‌سوزی در عرصه‌های منابع طبیعی» اعلام کرد که در نیمه اول سال۸۹، وقوع دو هزار و ۴۲۸ فقره آتش‌سوزی باعث تخریب ۳۰هزار هکتار از مراتع و عرصه‌های جنگلی کشور شده است. علیرضا اورنگی همانجا افزود: «در سال۹۰ نسبت به زمان مشابه در سال۸۹، شمار وقوع آتش‌سوزی‌ها با ۵۳درصد کاهش به یکهزار و ۷۷ فقره رسیده و ۱۴هزار هکتار از جنگل‌ها و مراتع کشور دچار حریق شده است.» به گفته وی، طی سال‌های ۱۳۸۰تا ۱۳۹۰، بیش از ۱۴هزار حریق باعث نابودی ۱۵۰هزار هکتار از عرصه‌های جنگلی و مرتعی کشور شده و در این میان، در سال۸۹ به‌دلیل خشکسالی و افزایش دما، بیشترین حریق در عرصه‌های جنگلی رخ داده است.

در آن همایش که در گرگان با حضور مسئولان و صاحب‌نظران عرصه منابع طبیعی و محیط‌زیست کشور برگزار شد، استاندار گلستان از نمایندگان مجلس خواست تا با تصویب «طرح جامع پیشگیری و اطفای حریق در عرصه‌های طبیعی»، باعث توانمندی دستگاه‌های متولی حفاظت از جنگل و مرتع شوند. این مسئول محلی گفت: «انتظار می‌رود این طرح هر چه سریع‌تر از سوی دولتمردان و نمایندگان مجلس تصویب و برای آن ردیف اعتباری درنظر گرفته شود.»(اکنون با آنکه نزدیک به یک سال از آن زمان می‌گذرد مشخص نیست این طرح در چه مرحله‌ای قرار دارد و آیا مسئولان ذی‌ربط این طرح را پیگیری می‌کنند؟)

سوم: سال‌های ۸۹ و ۹۰به‌ویژه سال ۸۹یکی از بی‌سابقه‌ترین سال‌ها از نظر وقوع آتش‌سوزی در تاریخ منابع طبیعی کشور است. آنطور که برخی آمارها نشان می‌دهد در این سال، ۴۰هزار هکتار از عرصه‌های جنگلی براثر آتش‌سوزی نابود شد. در این سال تقریبا هر روز ۱۱فقره وقوع آتش‌سوزی فقط در رویشگاه‌های زاگرسی گزارش شده است. همزمان بروز آتش‌سوزی‌های پی‌درپی در جنگل‌های هیرکانی به‌ویژه استان گلستان بخش عمده‌ای از این رویشگاه‌ها را نابود کرد.

آخر: اگرچه فرمانده یگان حفاظت سازمان جنگل‌ها در اظهارات اخیر خود از کاهش ۱۷درصدی وقوع آتش‌سوزی و کاهش ۵۳درصدی سطح آتش‌سوزی در جنگل‌های کشور – در شش ماه نخست امسال در مقایسه با مدت زمان مشابه در سال گذشته – خبر می‌دهد اما باید درنظر داشت سال‌های ۸۹ و ۹۰، بیشترین وقوع آتش‌سوزی را در عرصه‌های جنگلی شاهد بودیم؛ به‌طوری که سال ۸۹ بالغ بر ۴۰هزار هکتار از رویشگاه‌های جنگلی براثر آتش‌سوزی تخریب شد.

براین اساس، مقایسه فرمانده یگان حفاظت گرچه به ظاهر نشان از کاهش وقوع آتش‌سوزی دارد اما از آنجایی که میانگین آتش‌سوزی در رویشگاه‌های طبیعی به‌طور معمول هشت هزار هکتار در سال است، در واقع وقوع آتش‌سوزی و تخریب‌های ناشی از آن در عرصه‌های جنگلی کاهش نیافته است. از این‌رو، انتظار می‌رود از یک‌سو نمایندگان مجلس شورای اسلامی با تصویب طرح جامع پیشگیری و اطفای حریق در عرصه‌های طبیعی و تخصیص ردیف اعتبار ویژه برای آن، زمینه تجهیز سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور را به لوازم پیشرفته اطفای حریق به‌ویژه هلی‌کوپتر فراهم سازند و از سوی دیگر، با صدور مجوز، امکان به‌کارگیری نیروهای متخصص را فراهم سازند؛ به‌ویژه آنکه اکنون مدت‌هاست نیروهای سازمان جنگل‌ها بازنشسته می‌شوند اما مجوزی برای جایگزین کردن آنها صادر نمی‌شود به همین دلیل خلأ نیروی انسانی یکی از چالش‌های مدیریت این سازمان است.
نکته دیگر اینکه هرچند تا‌کنون دو پایگاه هوایی اطفای حریق برای مقابله با آتش‌سوزی در رویشگاه‌های طبیعی در کشور راه‌اندازی شده و قرار است سه پایگاه دیگر به این پایگاه‌ها اضافه شود اما آنچه مسلم است آتش‌سوزی‌های احتمالی در شش میلیون هکتار رویشگاه زاگرسی و دو میلیون هکتار رویشگاه هیرکانی را نمی‌توان با پنج پایگاه هوایی اطفای حریق، کنترل و مهار کرد.