یک قرن سکوت…

سیدقاسم یاحسینی:لیان(نام باستانی بندر بوشهر) و فرهنگ فوق‌العاده غنی آن میراث ناشناخته و روایت ناشده ایست که نشان می‌دهد مردمان کرانه‌های خلیج فارس بیش از ۵۰۰۰ سال است که دارای تاریخ و تمدن عظیم و با شکوهی هستند.  موریس پزار فرانسوی یک قرن پیش به بوشهر آمد و موفق شد در حفاری‌های خود صدها شیء باستانی مربوط به عصر ایلام را کشف و به موزه لوور منتقل کند و کتابش را به نام«ماموریت در بندر بوشهر» در سال ۱۹۱۴ میلادی به زبان فرانسه همراه با عکس‌هایی از اشیا و کتیبه‌های به دست آمده، منتشر کند. امروزه تقریبا در هیچ قسمتی از بوشهر آثار حجمی و معماری مشخصی از عصر ایلام وجود ندارد و جویندگانی که به دنبال آثار شهر لیان هستند باید قدم رنجه فرموده و به فرانسه تشریف ببرند و اگر اقبال به آنها روی آورد پس از ماه‌ها نامه‌نگاری و پیگیری رسمی و خصوصا دولتی بتوانند اشیا باستانی مورد نظر را برای مدت کوتاهی رویت کنند.من به عنوان یکی از خلیج فارس شناسان، کشف شهر لیان توسط پزار را بی‌تردید بزرگ‌ترین اتفاق باستان شناختی و فرهنگی در ۱۰۰ سال اخیر در حوزه خلیج فارس می‌دانم که اگر مورد توجه رسانه‌ها قرار می‌گرفت بسیاری از معادلات موجود را دگرگون کرده و امروزه شاهد تعرضات حقیرانه به نام بزرگ خلیج فارس نبودیم. درباره شهر لیان و کیریرشا (الهه باستانی) تا همین امروز حتی یک مقاله مستقل به زبان فارسی نداریم و اطلاعاتی که در راستای فیلم از«لیان تا بوشهر» و«الهه لیان» به همراه کارگردان این دو فیلم (فاطمه موسوی) طی ۴ سال تحقیقات به دست آوردیم که به قول معروف به صورت قطره چکانی بوده و هر سطر و کلمه آن را از یک منبع خارجی گرفته‌ایم. از دیگر کمبودها و مشکلات حاد ما در ساخت این فیلم کمبود حیرت آور و شگفت انگیز منابع تاریخی و از آن تاسفبارتر منابع تصویری بوده است.  همچنین ما در باب معبد کیریریشا شهر لیان و وضع اقتصادی، اجتماعی، مذهبی، فرهنگی و هنری آن اطلاعات بسیار پراکنده و بعضا نامعتبر و تحلیل نشده داریم که این البته به رخوت و رکود فضای پژوهشی در باب پیشینه خلیج فارس و ریشه‌های باستانی آن باز می‌گردد. نکته بسیار شگفت انگیزی که باید به آن اعتراف کرد این است که آخرین تحقیقات باستان‌شناسی متعلق به ۱۰۰ سال پیش است یعنی از سال ۱۹۱۳ میلادی و تا امروز که تقریبا یک قرن می‌گذرد خاک بوشهر شاهد هیچ حفاری و باستانشناسی منظم و علمی نبوده و بیش از همه من به عنوان مورخ و محقق در عرصه تاریخی از یک قرن سکوت و بی‌توجهی به میراثی چنین شگفت‌انگیز و ارزنده متعجبم. من واقعا از باستانشناسان بزرگ ایران و جامعه پژوهشی و تاریخی و فرهیختگان بومی و غیربومی و دانشگاهیان و از همه مهم‌تر میراث فرهنگی سوال دارم. چرا تا این حد بی‌انفعالی؟ چرا نادیده گرفتن میراثی چنین عظیم که غرور هر ایرانی را نشانه گرفته و پشتوانه عظیم در دنیای پرآشوب امروز است. * مورخ و محقق