پرواز اژدها به عصر نوین فضا

زمانی که بازوی روباتیک کانادایی ایستگاه بین‌المللی فضایی با موفقیت دراگون را که در نزدیکی ایستگاه شناور بود به دام انداخت و آن را آرام و روان به محل الحاق راهنمایی کرد و مراحل الحاق با موفقیت تمام شد، موجی از شادی نه‌تنها در بین این گروه از دانشمندان و مهندسان شرکت اسپیس‌ایکس که در اتاق‌های فرمان ایستگاه فضایی بین‌المللی و اتاق هدایت پرواز طنین‌انداز شد. این الحاقی بود که فصل جدیدی را در عصر فضا آغاز کرد.

در پشت پرده این موفقیت تنها داستان یک نهاد تجاری قرار ندارد. اسپیس‌ایکس بزودی به یکی از ۲ شریک اصلی ناسا تبدیل خواهد شد و برای همیشه نامش به عنوان نخستین شرکت بخش خصوصی که توانست سفری موفق به ایستگاه را سامان دهد به یاد آورده خواهد شد. اما این موفقیت پشت پرده هیجان‌انگیزی نیز دارد. هزاران نفر از مهندسان، دانشمندان و افراد برجسته حوزه‌های مهندسی و فنی که میانگین سنی آنها حدود ۳۰ سال است در اطراف معمار اصلی این شرکت، ایلان ماسک در این تجربه تاریخی سهم دارند.

ایلان ماسک که اکنون ۴۰ ساله است کمپانی اسپیس ایکس را دقیقا ۱۰ سال پیش یعنی در تابستان سال ۱۳۸۱ تاسیس کرد. او که با تاسیس شرکت پی‌پال توانسته بود سرمایه لازم را برای این فعالیت به دست آورد قدم به بازی‌ای گذاشت که پیش از او بازیگران اندکی در آن حضور داشتند. اگر از اکراین و روسیه که بازمانده فناوری فضایی شوروی هستند بگذریم، تعداد کشورهایی که تاکنون توانسته‌اند به طور مستقل ماهواره‌ای در مدار زمین قرار دهند به عدد ۹ می‌رسد. شوروی ( بعدها روسیه و اکراین)، آمریکا، فرانسه، ژاپن، چین، انگلستان، هند، رژیم اشغالگر قدس و ایران تنها اعضای فعلی این باشگاه اختصاصی هستند. در این بین تعداد کشورهایی که قابلیت اعزام سفینه سرنشین‌دار به مدار زمین را دارند به عدد ۳ کاهش می‌یابد؛ چین، آمریکا و روسیه. در این بین تاکنون تنها ۲ کشور روسیه و آمریکا کپسول‌های سرنشین‌دار یا بی‌سرنشین به ایستگاه فضایی بین‌المللی فرستاده‌اند. این فهرست اختصاصی باعث می‌شود هر رقیب تازه‌ای با نگرانی وارد این بازار شود، اما ایلان ماسک و تیم جوانی که او گردهم آورده بود، توانستند شرکت اسپیس‌ایکس را به عنوان عضو جدید این باشگاه‌ فضایی به جهان معرفی کنند. اینک کنار نام این کشورها با همه امکانات مالی و توانمندی‌های فناورانه‌شان یک شرکت خصوصی با چندصد کارمند و امکانات مالی محدود نیز حضور دارد.

روش حرفه‌ای و سرمایه‌گذاری اسپیس‌ایکس و آزمایش‌های اولیه به گونه‌ای بود که باعث شد ناسا در سال ۲۰۰۸ قراردادی با این شرکت برای دوران پس از شاتل‌های خود امضا کند. براساس این توافق‌نامه ۳هزار میلیارد تومانی، شرکت اسپیس‌ایکس متعهد شد ۱۲ پرواز فضایی به مقصد ایستگاه فضایی برای ناسا انجام دهد. در این پروازها از کپسول دراگون و موشک‌های بالابر فالکون که هر دو ساخت این شرکت است استفاده خواهد شد.

زمانی که باراک اوباما در آغاز دوران زمامداری‌اش برای تبیین سیاست‌های جدید ناسا به کالیفرنیا رفت پیش از سخنرانی معروفش ابتدا از سایت پرتاب آزمایشی موشک فالکون بازدید کرد تا تعهد خود نسبت به موفقیت حضور بخش خصوصی در فعالیت‌های فضایی را نشان دهد. با اتکا به این شرکت و نمونه‌های مشابهش بود که ناسا در برنامه جدید خود تصمیم گرفت پس از بازنشسته شدن شاتل‌ها که در سال گذشته رخ داد دیگر به سراغ پروازهای مداری نرود و روی مقاصد طولانی‌تر سرمایه‌گذاری کند. پرواز به ایستگاه بین‌المللی فضایی به عهده شریک ناسا، یعنی روسیه و بخش خصوصی قرار گرفت.

در همان موقع انتقادهای بسیاری در این زمینه وجود داشت و کسی فکر نمی‌کرد اینقدر زود نخستین پرواز آزمایشی به مقصد ایستگاه فضایی بین‌المللی توسط بخش خصوصی انجام شود، اما موفقیت این هفته دراگون نشان داد که عصر فضایی نوینی در راه است. اینک شرکت‌های تجاری دیگر به فضا تنها به عنوان بستری برای توریسم فضایی نگاه نمی‌کنند. آنها به دنبال ایفای نقشی در پرواز‌های فضایی هستند و در همین چشم‌انداز است که ایده شرکت‌هایی مانند منابع سیاره‌ای که اعلام کرده می‌خواهد به معدنکاری در فضا بپردازد، بیشتر عملی به نظر می‌رسد.

پرتاب فضاپیمای فالکون که کپسول‌ فضایی دراگون بر فراز آن با تجهیزات مورد نیاز فضانوردان ایستگاه فضایی پر شده بود، برای شنبه ۲ هفته پیش برنامه‌ریزی شده بود، اما شمارش معکوس در آخرین لحظات به دلیل بروز نقصی در سیستم یکی از موتورها معلق ماند. مهندسان اسپیس‌ایکس به سرعت نقص را رفع و موشک را برای پرواز آماده کردند. یکی از سخنگویان ناسا درباره علت چنین سرعت عملی به خبرنگاران گفت: دلیل آن که اسپیس‌ایکس آنقدر سریع توانست این ایراد را پیدا و آن را رفع کند این بود که برخلاف روند رایج در ناسا آنها با پیمانکاران متعددی که هریک وظیفه طراحی بخش‌هایی از مجموعه را به عهده دارند طرف نبودند.

مهندسان آنها آماده بودند و بلافاصله کار را شروع و مشکلات را حل کردند. به این ترتیب فالکون بار دیگر بر سکوی پرتاب قرار گرفت تا بامداد سوم خرداد سفر خود را به سوی ایستگاه فضایی آغاز کند. ۳ مرکز به طور مستقیم درگیر پروژه بود: مرکز فضایی کیپ کندی که پرتاب از آن صورت می‌گرفت، اتاق فرمان ایستگاه فضایی بین‌المللی و از همه مهم‌تر اتاق فرمان موشک دراگون. در پشت درهای شیشه‌ای این اتاق صدها نفر از کارمندان ایکس پرایز در نیمه‌شب به صف ایستاده بودند تا شاهد اولین پرواز دست‌ساخته خود باشند. مهم‌ترین نگرانی در این زمان پرتاب خود موشک فالکون نبود، چرا که پیشتر این کار آزمایش شده بود، اما اتفاق مهم در این پرتاب، چند دقیقه‌ای پس از خاموش‌شدن موتورهای موشک رخ می‌داد؛ زمانی که کپسول پس از ورود به مدار زمین باید صفحات خورشیدی خود را باز می‌‌کرد. باز شدن موفق صفحات خورشیدی که نیروی الکتریکی سیستم‌های هدایت و کنترل را تامین می‌کردند مهم‌ترین قدم پرواز در روز اول به شمار می‌رفت. زمانی که دوربین‌های نصب شده بر بدنه دراگون اندکی پس از رها شدن آن در مدار زمین نشان داد که چگونه باله‌های خورشیدی این کپسول با موفقیت باز شده است، موج فریادهای شادی در بین اعضای اسپیس‌ایکس طنین‌انداز شد، اما هنوز تا جشن نهایی فاصله زیادی در پیش بود.

کپسول فضایی دراگون مطابق برنامه به سمت ایستگاه حرکت کرد و سرانجام روز پنجشنبه هفته گذشته به نزدیکی ایستگاه رسید. مرحله الحاق مهم‌ترین بخش این ماموریت بود. ایلان ماسک در این باره به خبرنگاران گفت هزاران مشکل فنی ممکن است به‌رغم همه آزمون‌ها و آزمایش‌ها و محاسبات قبلی رخ دهد. در واقع مشکلی هم رخ داد و یکی از سنسورهای لیزری دچار مشکل شد، اما بلافاصله توانستند مساله را حل کنند. الحاق برخلاف روش رایج در شاتل‌ها یا کپسول‌های سایوز به کمک بازوی روباتیک نصب شده روی عرشه ایستگاه صورت می‌گرفت. این بازو، اژدها را در نزدیکی ایستگاه به دام می‌انداخت و سپس به آرامی‌ آن را به محل الحاق راهنمایی می‌کرد. زمانی که الحاق با موفقیت صورت گرفت، برگ دیگری از تاریخ عصر فضا ورق خورد؛ اولین محموله فضایی توسطه شرکتی خصوصی به مدار زمین و به ایستگاه فضایی بین‌المللی منتقل شده بود.

روز بعد فضانوردان ایستگاه درهای محفظه را باز کردند و عملیات انتقال تجهیزات به درون ایستگاه و پرکردن کپسول با ابزارها و نتایج آزمایش‌هایی که باید به زمین بازگردد آغاز شد.

فضانوردان از درون کپسول دراگون یک مصاحبه مطبوعاتی را با زمین ترتیب دادند. این کپسول که در این ماموریت تنها بار به ایستگاه منتقل کرده، به گونه‌ای طراحی شده است که قابلیت انتقال ۷ فضانورد به مدار و بازگرداندن آن به زمین را نیز دارد. مسوولان شرکت معتقدند تا کمتر از ۳ سال دیگر اولین گروه فضانوردان با دراگون عازم ایستگاه شوند و این کپسول بتواند رسما جایگزینی مطمئن برای شاتل‌ها شود. دراگون پس از پر شدن از ابزارهای ایستگاه به کمک بازوی روباتیک از ایستگاه جدا و در مدار بازگشت قرار می‌گیرد. این کپسول پس از ورود به جو زمین و به سبک کپسول‌های آپولو به کمک چترهای نجات در اقیانوس فرود خواهد آمد. البته در طرح‌هایی که برای توسعه این کپسول مطرح است ایده فرود سخت یا فرود به کمک موتورهای معکوس‌کننده و روی خشکی نیز دیده شده است.

اینک فضا به دوره‌ای وارد شده است که شرکت‌های تجاری حضور خود در آن را سودده می‌بینند. این امر گرچه انتقادهایی را به همراه خواهد داشت، اما واقعیت این است که از دل رقابت‌های ‌تجاری است که فرآیند اکتشافات فضایی سرعت می‌گیرد؛ رقابتی که در میان شرق و غرب در برنامه فضایی شکل گرفت و انسان را به ماه برد. رقابت‌های هیجان‌‌انگیزتر بخش خصوصی اما انسان را در فضا به چه اهدافی خواهد رساند؟

پوریا ناظمی / جام​جم