چرا ایران در نشست ژنو غایب بود؟

زهرا خدایی
اینکه نشست ژنو، چندمین جلسه ای است که بعد از ۱۶ ماه از آغاز ناآرامی ها در سوریه برای حل بحران تشکیل می شود، هنوز به درستی آمار دقیقی از آن ارائه نشده است. با این حال کوفی عنان، نماینده مشترک سازمان ملل و اتحادیه عرب در امور سوریه در پایان این نشست اعلام کرد که شرکت کنندگان در نشست ژنو بر تشکیل دولت انتقالی وحدت ملی در سوریه تاکید کردند و این اقدام را راهی برای پایان دادن به خشونت‌ها میان نیروهای دولتی و مخالفان مسلح دانستند. اما در میان ناظران و کارشناسان نگاه مثبتی نسبت به دستاوردهای کنفرانس ژنو دیده نمی شود و آن را در سطح سایر کنفرانس های بی نتیجه ای ارزیابی می کنند که تاکنون برای حل بحران تشکیل شده است. خبرآنلاین در گفتگویی با حسین رویوران، کارشناس مسائل خاورمیانه، ابعاد کنفرانس ژنو و نقاط قوت و ضعف این نشست را مورد بررسی قرار داده که در ذیل می خوانید.
درباره نشست ژنو اهداف و راهکارها برایمان بگوئید.
نشست ژنو و یا نشست گروه تماس با هدف بررسی پیشنهاد کوفی تشکیل شد. پیشنهاد از این قرار بود که کشورهای موثر در بحران سوریه در ژنو جمع شوند و به یک راه حل جامع برای حل بحران و مهار تلفات انسانی که روز به روز دامنۀ آن شدید می شود، پیدا کنند. نکتۀ قابل توجه اینجاست که در پیشنهاد کوفی عنان بازیگران منطقه ای و بین المللی حضور داشتند، اما آمریکا روی حضور ایران، عربستان و قطر اعتراض داشت. متعاقب اعتراض غرب، بازیگران منطقه ای اعم از ایران، عربستان حذف شدند و عمدتاً بازیگران بین المللی در این اجلاس حضور پیدا کردند.
موضع دولت سوریه در قبال نشست ژنو را چگونه ارزیابی می کنید؟
دولت سوریه اعلام کرده است که از هیچ کشوری دیکته نمی پذیرد؛ چون بحث حاکمیت ملی مطرح است ولی اگر راه حلی مورد قبول دولت سوریه واقع شد، با آن همکاری می کند و بر همین اساس دولت سوریه به نوعی به صورت مشروط با نتایج این نشست برخورد کرده است.
چرا ایران و عربستان حذف شدند؟
قطعاً حذف کشورهای منطقه ای از کنفرانس ژنو بر کارآیی آن تأثیر می گذارد. عربستان سعودی و قطر عمده ترین بازیگران منطقه ای هستند که سلاح و امکانات مالی در اختیار مخالفان قرار می دهند، ایران نیز عمده ترین حامی منطقه ای دولت سوریه است. لذا وجود کشورهای منطقه تأثیر بسیار زیادی در این روند می توانست داشته باشد، اما آمریکا نمی خواهد ایران را به عنوان بازیگر منطقه ای به رسمیت بشناسد. به همین دلیل آمریکا این مقوله را نپذیرفته و عملاً بدون حضور ایران این اجلاس برگزار شد. حذف ایران با وتوی آمریکا صورت گرفته است، حدس من اینست که حذف عربستان نیز با وتوی روسیه اتفاق افتاده لذا برگزاری اجلاس ژنو براساس حذف عوامل منطقه ای به صورت متقابل صورت گرفته است.

موضع روسیه و چین درباره انتقال قدرت در سوریه چه بود؟
اولاً روسیه و چین از بشار اسد حمایت می کنند؛ آنها حذف بشار اسد از قدرت را نپذیرفته اند. حتی یکبار که روسیه اعلام کرد که با کنار رفتن بشار اسد موافق است، دوباره اعلام کرد که در صورت توافق دولت سوریه حاضر به پذیرش این مسئله است. خواستۀ غرب همین است و معلوم نیست در اجلاس تصویب بشود یا نه. ضمن اینکه در این زمینه روسیه و چین موضع جدی دارند و نمی پذیرند چنین اتفاقی بیفتد.
آیا نشست ژنو دستاورد و نتیجۀ عملی خواهد داشت؟

من تصور می کنم نشست ژنو نتیجۀ خاصی نخواهد داشت. دلیلش اینست که فعلاً بازیگران میدانی در داخل سوریه دولت و مخالفان هستند و همچنین بازیگران منطقه ای و هم مرز از جمله لبنان، اردن، ترکیه. لذا با توجه به اختلاف شدید دیدگاهی بین آمریکا و روسیه و چین امکان رسیدن این اجلاس به یک توافق وجود ندارد. دومین ضعف این نشست، انقطاع بین این اجلاس و بازیگران منطقه ای است که مانع از اجرایی کردن بسیاری از توافق های آن خواهد بود. به همین دلیل من تصور نمی کنم توافقاتی که در ژنو صورت می گیرد در سوریه قابلیت اجرایی داشته باشد؛ مگر اینکه موضع روسیه و چین تغییر پیدا کند.
به نقش بازیگران منطقه ای اشاره کردید، در آستانۀ برگزاری نشست ژنو شاهد تقویت حضور نظامی ترکیه در مرزهای سوریه بودیم، این اقدام همسایۀ سوریه را چگونه ارزیابی می کنید؟
خبرهایی که در این زمینه بازتاب پیدا می کند بیشتر رسانه ای است. نکتۀ قابل توجه در مورد ترکیه اینست که ترکیه صدای بلندی دارد، اما توان تأثیرگذاری آن در بحران سوریه محدود است؛ هرچند که همین کار را دارد انجام دهد. سرنگونی فانتوم های ترکیه بر فراز آسمان تهدیدات زیادی داشت. برخی از کارشناسان بر این اعتقاد بودند که این حرکت آزمایشی بود و این اقدام توسط ضدهوایی ۴۰۰ SS است که روسیه در اختیار سوریه قرار داده است تا ببینند تا چه میزان فعال است و تعابیری از این دست… ولی ترکیه نمی تواند سوریه ببخشد و ضعف ترکیه را می رساند اگر سکوت کند. مجموعۀ این مسائل نشان می دهد که شکست اقتدار ترکیه در سوریه به نوعی با تبلیغات، تهدید و جابجایی نظامی پر شود؛ حتی زمانی که ترکیه از ناتو درخواست جلسۀ اضطراری کرد، ما ندیدیم که ناتو آمادگی درگیر شدن در سوریه را داشته باشد و ناتو تنها به همدردی با ترکیه بسنده کرد و نه اینکه از اقدام نظامی ترکیه حمایت کند. این شرایط مقداری ترکیه را در ضعف قرار داده است و با این جابجایی نیرو دولت تلاش می کند خلأهایی که با اتفاق افتاد را پر می کند.
طرح عنان چه تفاوتی با طرح آمریکا دارد؟
طرح عنان مبتنی بر پایۀ رفرم است؛ به عبارت دقیق تر مبتنی بر توقف خشونت و آغاز گفتگو با دولت سوریه. در حالیکه طرح آمریکا طرح براندازی است که مبتنی بر تقویت گروههای مسلح و سرنگونی قهرآمیز دولت است. اجلاس ژنو از نگاه کوفی عنان یک گام به سوی توقف خشونت و آغاز رفرم است؛ در حالیکه آمریکا و اظهارات کلینتون نشان می دهد آمریکا همچنان در چهارچوب براندازی حرکت می کند و کنار رفتن اسد را به صورت نظامی و سیاسی دنبال می کند. چون مباحثی که وزیر خارجه آمریکا در ژنو مطرح کرد همین بود.
به نظر می رسد طرح مورد نظر و توافق صورت گرفته براساس طرح یمن باشد. اما مدیریت بحران سوریه براساس یمنی کردن این بحران امکانپذیر نیست؛ شرایط سوریه با یمن فرق دارد، در یمن اکثریت مردم علیه نظام قیام کرده بودند، در حالیکه در سوریه قیام وجود دارد اما همچنان اقلیتی است یعنی از مجموع ۱۵ تا ۱۶ استان سوریه همچنان ۵ استان یا ۶ استان درگیر موج اعتراض هستند و به همین دلیل شرایط سوریه شرایط متفاوت از یمن است و راه حل یمن تناسبی با سوریه ندارد.

۴۹۲۶۳

  دانلود