جام جم آنلاین: در حالی که تنها چند روز به برگزاری اجلاس چهارجانبه پاکستان، روسیه، تاجیکستان و افغانستان باقیمانده بود و مقامات پاکستانی در تب و تاب یک پذیرایی باشکوه از سران کشورهای مذکور، سرگرم تهیه مقدمات نشست‌های مختلف این اجلاس در روزهای یازدهم و دوازدهم مهرماه بودند، وزارت امور خارجه پاکستان با صدور بیانیه‌ای در روز ششم مهر اعلام کرد ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه به اسلام‌آباد نمی‌آید.
پوتین با ارسال نامه‌ای کوتاه به پرزیدنت زرداری به گفتن این جمله بسنده کرده بود که به دلیل گرفتاری و مشغله کاری از حضور در اسلام‌آباد و شرکت در اجلاس چهارجانبه معذور است.
در عین حال رییس‌جمهور روسیه گفته بود هر زمان رییس‌جمهور پاکستان تمایل داشته باشد آماده پذیرایی ایشان در روسیه خواهد بود.
در رابطه با این رخداد می‌توان به سه نکته مهم اشاره کرد:
۱ ـ گذشته روابط پاکستان و روسیه
با توجه به تقارن زمانی استقلال پاکستان سال ۱۹۴۷ با آغاز جنگ سرد میان آمریکا و شوروی، مقامات شوروی ضمن به رسمیت شناختن جدایی پاکستان از هند در یک اقدام پیشدستانه از محمدعلی جناح؛ بنیانگذار پاکستان برای برقراری روابط و به تعبیر واضح‌تر قرار گرفتن در زنجیر کشورهای بلوک شرق دعوت کردند؛ اما ترجیح مقامات پاکستانی بر قرار گرفتن در بلوک غرب به رهبری ایالات متحده مانع برقراری روابط دوستانه میان طرفین شد.
پس از اشغال افغانستان توسط اتحاد جماهیر شوروی و جایگاه ویژه پاکستان برای ایالات متحده آمریکا بهعنوان پل ارتباطی در تامین نیازهای گروه‌های جهادی و مبارز افغان در رویارویی با شوروی از یک‌سو و از سوی دیگر بهره‌برداری ایالات متحده از پاکستان بهعنوان سدی در مقابل نفوذ کمونیسم در شرق و جنوب شرق آسیا زمینه‌های همگرایی کامل در روابط طرفین ایجاد شد.
این وضع با وجود خروج شوروی از افغانستان و متعاقب آن آغاز درگیری گروه‌های جهادی و در نتیجه نقش غیرعلنی پاکستان در همراهی با سیاست خارجی آمریکا در این کشور همچنان ادامه یافت، تا آنجا که پاکستان بهعنوان متحد اصلی آمریکا در جنگ با تروریسم معرفی شد و دیگر پرویز مشرف رییس‌جمهور وقت پاکستان تمایلی به برقراری رابطه با مسکو نداشت.
۲ ـ دوران زرداری
از این رو براساس اظهارات کارشناسان و تحلیلگران سیاسی پاکستان سفر پرزیدنت زرداری در ماه می ۲۰۱۱ به روسیه بهعنوان سنگ بنای تجدید روابط اسلام‌آباد با مسکو قلمداد می‌شد.
در این مقطع با توجه به افزایش فشارهای آمریکا بر پاکستان برای همراهی هر چه بیشتر در پیروی از سیاست‌های کاخ سفید در افغانستان از یک‌سو و نارضایتی شدید داخلی متعاقب افشای مداخلات آمریکا در امور پاکستان (اعم از ورود و خروج جاسوس‌های آمریکایی، تجاوز هواپیماهای بدون سرنشین، متهم‌شدن دولت پاکستان به ارتباط با القاعده و مخفی نمودن اسامه بن‌لادن و…) سیاستمداران پاکستانی را تشویق کرد به‌جای تکیه بر روابط یکطرفه با ایالات متحده از ظرفیت‌های گسترش روابط با چین و روسیه استفاده بیشتری ببرند.
به همین دلیل سفر رییس‌جمهور پاکستان به مسکو در ماه می ۲۰۱۱ بهعنوان عالی‌ترین مقام پاکستانی در تاریخ روابط دو کشور زمینه‌ساز اولین گام در تحقق بخشیدن به استراتژی موسوم به پلان B ، یعنی برقراری موازنه قوا در روابط خارجی پاکستان محسوب می‌شد.
زرداری همچنین از موقعیت ایجاد شده در نشست چهارجانبه روسیه، تاجیکستان، افغانستان و پاکستان که در سپتامبر ۲۰۱۱ در تاجیکستان برگزار شد، استفاده کرد و تمایل خود را برای گسترش بیشتر روابط روسیه و پاکستان به مقامات طرف مقابل اعلام کرد.
۳ ـ تعلل پاکستان
روزنامه نیشن در ۲۹ سپتامبر نوشت براساس نظرات و آرای مختلف مطرح شده در خصوص لغو سفر پوتین می‌توان به این موضوع اشاره کرد که تعلل یا کم‌تحرکی طرف پاکستانی در فراهم کردن مقدمات اجرایی پیشنهادات روس‌ها برای کمک به ساخت خط لوله گاز ایران و پاکستان از یک‌سو و از سوی دیگر نبود تعریف روندی مشخص در توسعه روابط اقتصادی طرفین به‌رغم امضای یادداشت تفاهمها و قراردادهای مختلف عامل اصلی خودداری رئیس‌جمهور روسیه برای سفر به اسلام‌آباد بوده است.
روزنامه داون نیز در بیست‌وهشتم سپتامبر نوشت: هرچند وزارت خارجه پاکستان باید دقیقاً علت لغو سفر پوتین را اعلام کند، لیکن در یک جمع‌بندی کلی می‌توان گفت طرف روسی (از تعلل طرف پاکستانی) ناخشنود است. مسکو از پاسخ‌های کند و با تاخیر پاکستان بویژه در امور مربوط به انرژی احساس ناامیدی می‌کند.
این روزنامه همچنین نوشت در اولین توضیح ارائه‌شده از دلیل لغو سفر پوتین به پاکستان از سوی مقامات روسی نیز به این موضوع اشاره شده که طرف پاکستانی در حرف از تمایلات فراوان خود برای گسترش روابط سخن می‌گوید، اما در عمل پیشرفتی در جهت شکل‌گیری همکاری‌های سازنده صورت نمی‌دهد.
داون به نقل از یک دیپلمات روس نوشت، قرار بر این بود که در سفر پوتین تفاهم‌نامه‌های اجرایی در سه محور توسعه صنایع فلزی، تامین انرژی و مباحث آموزشی امضا شود، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد این تفاهمها به گونه‌ای تنظیم شده که اجرای آن الزام‌آور نیست.
با توجه به آنچه گفته شد در یک جمع‌بندی کلی در خصوص واکاوی علت سفر نکردن ولادیمیر پوتین به اسلام‌آباد به عنوان یکی از اولین سفرهای خارجی نامبرده پس از پیروزی وی در انتخابات اخیر ریاست جمهوری روسیه می‌توان گفت با وجود تمایل پاکستان در گسترش روابط سیاسی با مسکو و استفاده از آن به عنوان یک برگ برنده در روابط خود با غرب، روسیه نیز متقابلا انتظار داشت اسلام‌آباد ضمن برداشتن گام‌های عملی در گسترش روابط تجاری و در نتیجه حرکت در مسیر کاهش وابستگی اقتصادی به غرب در جهت فراهم کردن زمینه‌های مانور قدرت کرملین در برابر غرب گام بردارد؛ اما این انتظارها تاکنون برآورده نشده است.
مهدی کاظمیان – مدیر دفتر صداوسیما در پاکستان
jamejamonline.ir – 22 – RSS Version