مذهب، حافظ موسیقی آوازی

به گزارش خبرنگار موسیقی هنرآنلاین، آن چه امروز به عنوان نوحه‌های عزاداری رایج شده و صدا و سیما نیز مرتب به پخش آن تاکید می ورزد ،‌ اغلب نوعی انحراف ریشه ای از اصل و اساسی است که هر روز بیش از پیش ، تیشه به ریشه فرهنگ و سنن عزاداری و نوحه خوانی اصیل ایران زمین می زند.

در قبل بسیار از مداحان و تعزیه‌خوانان به شیوه‌های کلاسیکی که در ایران متداول بوده ردیف می‌آموختند و راویان موسیقی مذهبی اعم از مداح‌ها، سحری خوان ها، مناجات‌خوان ها، چاوش خوانها، تعزیه‌خوانه ا و ذاکرین و …. همه موسیقی ردیفی می‌دانستند اما اکنون موسیقی ملی ما دستخوش تغییر شده، بپس موسیقی مذهبی هم  دچار دگرگونی می‌شود و این امر سبب از بین رفتن ساختارهای اصیل آنها می‌شود.

بسیاری از هنرمندان و پژوهشگران معتقدند که موسیقی آوازی ما به کمک موسیقی مذهبی استوار مانده زیرا موسیقی در یک دوره ای از تاریخ ما مورد بی مهری حاکمان قرار گرفته است؛ به طوریکه اصلا اجازه اجرای موسیقی به هنرمندان داده نمی‌شد و این موضوع سبب شد موسیقی به سبب کوتاه اندیشی در سطح جامعه کمرنگ شود و تنها موضوعی که موسیقی ایرانی و گوشه‌ها، ردیف‌ها و دستگاه‌های آن را حفظ کرد، مراسم مذهبی بود.

در نتیجه بسیاری معتقدند که به سبب رواج نوحه های بی پایه و اصیل باید جلساتی به آسیب شناسی نوحه ها با حضور جوانان، مداحان و جامعه شناسان اختصاص داده شود، زیرا بیشترین ضربه از سوی مدیریت های فرهنگی به بدنه موسیقی آوازی و موسیقی مذهبی ما خورده است. هنرآنلاین طی گفت‌وگوهایی به بررسی نقش مذهی و نوحه‌های مذهبی در موسیقیس ایرانی پرداخت که چکیده‌ای از آن را در ادامه می‌خوانید:

عاشوار به حفظ موسیقی آوازی کمک کرده است

هوشنگ جاوید، پژوهشگر در این باره می‌گوید: هنرهای آئینی در بخش مذهبی بهره‌های بسیاری از موسیقی آوازی گرفته  و به کمک موسیقی آوازی به بیان حالات و زبان حال ائمه اطهار پرداخته است. همچنین در عاشورا از ملودی‌های زیبای موسیقی ایرانی و موسیقی آوازی بهره‌های بسیاری برده ایم و در طول تاریخ استفاده‌های بسیاری از موسیقی آوازی شده است.

در بخش موسیقی آوازی و تحکیم این بخش مرثیه خوانی و مناقب خوانی نقش مهمی‌داشته است؛ به طوری که موسیقی آوازی به کمک مرثیه خوانی رشد و پیشرفت کرده است. از دیگر مراسمی‌که در محرم اجرا می‌شد شبیه خوانی است که به صورت سیار انجام می‌شده و هر منطقه ای به شکل خاصی این کار را انجام پس در نتیجه عاشوار به حفظ موسیقی آوازی کمک کرده است.

تعزیه تنها راه نجات موسیقی ایرانی بود

کیوان ساکت، نوازنده تار و سه تار در ادامه با اشاره به اینکه مسائل مذهبی در حفظ موسیقی تاثیر داشته است،خاطرنشان می کند: در یک دوره ای از تاریخ ما موسیقی مورد بی مهری حاکمان قرار گرفته است؛ به طوریکه اصلا اجازه اجرای موسیقی به هنرمندان داده نمی‌شد و این موضوع سبب شد که موسیقی به سبب کوتاه اندیشی در سطح جامعه کمرنگ شود و تنها موضوعی که سبب شد موسیقی ایرانی از بین نرود و گوشه‌ها ، ردیف‌ها و دستگاه‌ها حفظ شود مراسم مذهبی بود.

این نوازنده تار در ادامه می افزود: تعزیه و موسیقی مذهبی راه نجات موسیقی ایرانی شد؛ زیرا فقط در ماههای محرم و یا مراسم مذهبی اجازه می‌دادند که موسیقی اجرا شود و این موضوع سبب شد موسیقی در طول تاریخ ثبت شود و بهتر است بگوییم مراسم مذهبی و موسیقی مذهبی از سقوط موسیقی ما جلوگیری کردند و در حفظ و نگهداری موسیقی نقش موثر و مفیدی دارند.همچنین یکی از دلایلی که سبب شده است موسیقی آوازی ما به شکل و ترکیب نوحه باشد همین موضوع است ؛زیرا در طول تاریخ موسیقی همیشه همراه با نوحه اجرا می‌شده است. همچنین ادغام موسیقی و نوحه سبب شده است تا موسیقی آوازی ما از قبل تا امروز رنگ و بوی مذهبی و حزن انگیز داشته باشد.

مذهب حافظ موسیقی ایرانی است

جهانگیر نصر اشرفی، پژوهشگر در ادامه با اشاره به اینکه از قبل تا امروز موسیقی مذهبی در حفظ باورها و اعتقادات مذهبی و موسیقی آوازی نقش موثری داشته است ، تصریح می کند: به طور کلی بین موسیقی و مذهب تعامل دو سویه وجود دارد زیرا مذهب در بین مردم مقدس است و این موضوع سبب می‌شود تا موسیقی اصیل باقی بماند.همچنین بهترین نوع موسیقی در میان کشورهای مسلمان موسیقی آئینی و مذهبی است ؛زیرا موسیقی مذهبی نه تنها دارای جنبه‌های مثبت مذهبی است بلکه این نوع موسیقی در حفظ اندوخته‌های تاریخی ما نقش موثر و مفیدی دارد و به کمک موسیقی مذهبی می‌توانیم موسیقی آوازی و یا موسیقی سازی را حفظ کنیم.

وی با اشاره به اینکه مذهب حافظ موسیقی است، می گوید: اگر موسیقی مذهبی در ایام سوگواری وجود نداشت چندین سال پیش در زمانیکه موسیقی توسط حاکمان منع شده بود، موسیقی آوازی ما از بین می‌رفت. همچنین موسیقی مذهبی سبب شد تا موسیقی ایرانی رنگ و بوی دیگری بگیرد و حتی در مواقع دیگر همراه با حزن و اندوه بیان شود.البته باید توجه داشته باشیم که موسیقی هم در حفظ باورها و اعتقادات مذهبی نقش مهمی‌داشته است؛ زیرا به کمک موسیقی از جمله مرثیه خوانی می‌توانستند دربارهٔ ائمه اطهار و معصومین صحبت کنند و شرایط و ناگواری‌های واقعه عاشورا را به کمک موسیقی به تصویر بکشند پس در نتیجه موسیقی هم در ثبت اعتقادات مذهبی موثر بوده است.

مذهب تکمیل‌کننده موسیقی آوازی است

محمد منتشری، خواننده می افزاید :موسیقی مذهبی در حفظ موسیقی ملی ما نقش موثری داشته و موسیقی ملی در دوره ساسانیان با رشد چشمگیری رو به رو بوده است، اما با ظهور اسلام بیشتر آوازه خوان‌ها به سمت روضه خوانی و مداحی رفتند و از طریق روضه خوانی و مداحی موسیقی آوازی را حفظ کردند.همچنین موسیقی آوازی ما به کمک مداحان ساخته شده است به طوریکه همیشه در آواز ایرانی جای پای موسیقی مذهبی دیده می گردد زیرا موسیقی مذهبی و موسیقی آوازی ما مکمل یکدیگر می باشند و از زمان قبل تا به امروز تکمیل کننده یک دیگر بوده اند.

وی در ادامه خاطرنشان می کند: بسیاری از گوشه ها و دستگاه‌های امروزی برگرفته از موسیقی مذهبی است که شامل گوشه روح الرواح در بیات ترک، گوشه آوای مهربانی در آواز بیات ترک، گوشه صدری در آواز افشاری و … است، به همین سبب موسیقی مذهبی را حافظ، نجات دهنده و تکمیل کننده موسیقی آوازی می دانند.همچنین در طول تاریخ، موسیقی همیشه همراه با نوحه و روضه اجرا می‌شده است، پس در نتیجه موسیقی آوازی ما از قبل تا امروز رنگ و بوی مذهبی و حزن انگیز داشته است. 

هویت اصلی موسیقی مذهبی منسوخ شده است

رضا مهدوی، نوازنده سنتور و مدیر پیشین حوزه هنری محتوای اصلی موسیقی دستگاهی را برگرفته از موسیقی مذهبی می داند، و در این باره می افزاید:و این نوع موسیقی، مبتنی بر یک تفکر تعزیه ای است که تا به امروز ادامه داشته است. موسیقی آوازی ما از قبل تا به امروز یک هنر دینی بوده و نوحه ها به حفظ موسیقی کمک کرده است. این موسیقی در تمام دوره ها، معمول و متداول بوده و مردم با آن ارتباط مستقیم داشته اند. اصلا شاید بعضی گوشه های موسیقی به وسیله همین نوحه ها حفظ شده و به امروز رسیده است.

این نوازنده سنتور در ادامه با انتقاد به بعصی از نوحه ها و نوحه خوانها تاکیدمی کند: امروزه بسیاری از نوحه خوان ها معتقدند، مرثیه سرایی نیز باید مدرن شود البته این موضوع اشکالی ندارد اما موسیقی مذهبی ما باید به شیوه مناسب و درست، مدرن و به روز شود در حالی که بسیاری از مداحان بدون اصول تغییراتی ایجاد می کنند که این سبب منسوخ شدن هویت اصلی موسیقی مذهبی می گردد. آسیب های جدی در مداحی و نوحه خوانی، موضوعی است که بعضی از مداحان ما با آن مواجه می باشند. یکی از مشکلاتی که می توان از آن یاد کرد، رواج بی حد و حصر آهنگ ها و سبک هایی است که هیچ هماهنگی و نسبتی با فرهنگ اهل بیت (ع) و مجالس آنها ندارد. یکی از خصوصیات مداحان در قبل، آشنایی با ادبیات شناخت شعر و تسلط بر نحوه اجرای اشعار مختلف بوده است اما متأسفانه در حال حاضر بعضی از مداحان این نیاز را در خود احساس نمی کنند و با تقلید از اشعار یکدیگر، حتی نگاهی به دیوان های شعر نمی اندازند. امروزه چیزهایی که در قالب نوحه و شور خوانده می گردد، حتی فاقد وزن و ردیف صحیح است.

موسیقی آوازی به کمک مذهب استوار مانده است

در ادامه حاتم عسگری، پژوهشگر و ردیف‌دان موسیقی آوازی می گوید: در قبل موسیقی آوازی از سوی حاکمان منع شده بود و مداحان تنها در ایام سوگواری و ماه‌های عزاداری، اجازه مداحی و نوحه گری داشتند، به همین سبب مذهب توانست نقش مهمی در حفظ موسیقی آوازی و حتی سازی ما داشته باشد. از سوی دیگر موسیقی آوازی ما از نظر مضمون و محتوا، شباهت بسیاری به موسیقی مذهبی دارد و این نشان دهنده تاثیر موسیقی مذهبی بر موسیقی آوازی است که لحن و محتوایی حزن انگیز دارد.

این ردیف‌دان می گوید: متاسفانه بسیاری از مداحان، نوحه ها را روی اصول نمی خوانند زیرا محتوا، شعر ، آهنگ آنها اصلا مذهبی نیست و از ادبیات عاشورایی استفاده نمی شود در صورتی‌که در ایام سوگواری ماه محرم باید از ادبیات عاشورایی استفاده شود.همچنین متاسفانه بعضی ادبیات عاشورایی را به حوادث کربلا محدود نمی کنند و این موضوع سبب شده که بسیاری نوحه ها از حالت اصلی و سنتی خود خارج شوند چراکه بسیاری از مداحان از هر ادبیاتی استفاده می کنند و متولیان فرهنگی در چند سال اخیر به این موضوع رسیدگی نمی کنند. در حالی‌که ما باید توجه داشته باشیم این نوحه ها سبب می گردد مردم و جامعه از مسیر اصلی دور شوند.

 گزارش از: غزاله سعادتی