نگاهی به مراسم تعزیه خوانی در دوره قاجار + عکس

به گزارش تفسیری گروره ویژه‌نامه محّرم باشگاه خبرنگاران، تعزیه از نظر لغوی به معنی اظهار همدردی، سوگواری و تسلیت است، ولی به عنوان شکلی از نمایش ریشه در  اجتماعات و مراسم یادکرد شهادت امام حسین (ع) در ایام محرم دارد و در طول تکامل خود بازنمایی محاصره و کشتار صحرای کربلا محور اصلی آن بوده و هیچ گاه ماهیت مذهبی‌‏اش را از دست نداده است.

از آنجا که شیعیان ندای حق‏‌طلبانه حسین (ع) را ندای راستی و پاکدامنی و حرمت انسانی و مقدس می‏‌دانند اجرای مراسم محرم را نیز نوعی تلاش به سوی همان اهداف مقدس می‏‌دانند.

بعدها نیز با این اعتقاد که مشارکت در نمایش‌های تعزیه، خواه در ردیف بازیگران، خواه تماشاگران، آنان را از شفاعت امام حسین(ع) در روز قیامت بهره‏‌مند خواهد ساخت به رونق این مقوله همت گماشتند.

تعزیه‏ خوانی در آغاز دوره سلطنت قاجار به صورت یک نمایش آیینی ـ مذهبی جلوه‏‌ای برجسته داشته و روند تحول و تکامل خود را پیموده است.
    
فتحعلی شاه به تعزیه و تعزیه‏‌خوانی علاقه نشان می‏‌داد و در رواج این نهضت مذهبی در میان مردم و همگانی کردن آن در جامعه، کمابیش نقش مهم و مؤثری داشت. وی سرپرستی و نظارت بر امور مربوط به مراسم عزاداری و تعزیه‌‏خوانی دربار و دولت را در ماه محرم به بزرگان و رجال دربار خود سپرده بود و در بعضی از مجالس تعزیه به خصوص مجالس تعزیه روز تاسوعا و عاشورا که کارگزاران دربار برپا می‏کردند، حاضر می‏‌شده است.

رجال درباری و اعیان و اشراف مملکت هم که به سنت‌های آبا و اجدادی خود پایبند بودند هر یک به نوبه خود در دهه محّرم در تکیه‌‏ها یا حیاط‌های بزرگ خانه‏‌هایشان، که معمولاً آنها را به صورت تکیه می‏‌بستند مجالس سوگ و تعزیه‏‌خوانی برپا می‏‌کردند.
 
بنابر خبرها و گزارش تفسیری‌هایی که از دوره قاجار به ما رسیده است، در آن وقت همه مردم، از صدر تا ذیل در ساختن و دایر کردن تکیه برای برگزاری مراسم عزاداری سالار شهیدان و تعزیه‌‏خوانی در ایام  سوگواری، به خصوص در دهه محرم، شوق و علاقه فراوانی نشان می‏‌داده‌‏اند. بانیان می‏‌کوشیدند تا از راه ساختن تکیه‏‌ها و وقف آنها، اجری دنیوی و اخروی برای خود دست و پا کنند.

 کنت دو گوبینو سیاستمدار و نویسنده فرانسوی که در سال‌های ۱۲۷۲-۱۲۷۵ در وقت ناصرالدین شاه در ایران بوده، در مورد علاقه  مردم به ساختن تکیه و شمار بسیار فراوان تکیه‏‌ها در تهران می‏‌نویسد: 

نه تنها شاه و مستخدمان بزرگ دولت تکیه دارند، بلکه هر شخص ثروتمند، چه مستخدم دولت، چه تاجر، مالک تکیه‏ای است. این کار آن قدر مقدس است و اجر دارد که هر کس بدین سبب و بی‏تردید اندکی برای مفاخره دنیاوی نیز می‏کوشد تا از خیر و ثواب آن در دنیا و آخرت بهره‏مند گردد. (گوبینو، ۱۸۳)       
    
در آن دوره بجز تکیه‌‏‏های شاهی و دولتی و تکیه‌‌هایی که سازندگان آن رجال مملکتی و اعیان و اشراف بودند، در هر کوی و برزن و محله یک یا چند تکیه ساخته شده بود که بانیان آنها از اصناف و عامه مردم محله‌ها بوده‏‌اند. بنابر آمار دارالخلافه تهران در سال ۱۲۶۹ ق، سال‌های اولین سلطنت ناصرالدین شاه، در شهر تهران ۵۴ باب تکیه بوده است. این تعداد ۳ باب به نام‌های “تکیه پادشاهی”، “تکیه جناب صدراعظم” و “تکیه دریچه” در محله ارک و بقیه در محله‏‌های عودلاجان، بازار، سنگلج و چال‌میدان قرار داشت.