آیا تمدید معاهده کیوتو می‌تواند جهان را نجات بدهد؟

تنها چند هفته دیگر به پایان زمان معاهده کیوتو باقی‌مانده و هنوز کشورهای جهان بر سر پیمان تازه‌ای که بتواند به مراتب اجرایی‌تر از آن باشد به توافق نرسیده‌اند. شاید نشست تغییرات آب‌وهوایی سازمان ملل در دوحه، قطر بتواند با تمدید معاهده کنونی تا سال ۲۰۲۰/۱۳۹۹ یه بهتر شدن اوضاع کمک کند. ببینیم این نشست تازه چه نتایجی در پی داشته و چه تغییراتی در راه خواهند بود.  

یادآوری: معاهده کیوتو چیست؟

این معاهده توافق‌نامه‌ای میان بسیاری از کشورهای صنعتی جهان از جمله استرالیا، ژاپن و کشورهای عضو اتحادیه اروپاست که در سال ۱۹۹۷/۱۳۷۶ منعقد شده و طی آن کشورهای عضو متعهد به کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای خود شده‌اند. اولین دوره تعهد این کشورها به معاهده کیوتو که از سال ۲۰۰۵/۱۳۸۴ اجرایی شده در ۳۱ دسامبر ۲۰۱۲/ ۱۱ام دی‌ماه جاری به پایان می‌رسد.

کانادا و ایالات متحده نیز از اعضای این پیمان به‌‌شمار می‌روند؛ اما این توافق‌نامه هرگز به تأیید سنای ایالات متحده نرسیده و کانادا نیز از سال قبل از ادامه تعهدات خود شانه خالی کرده است.

تمامی کشورهای عضو این پیمان تعهد کرده‌اند درصدی از میزان انتشار یافتن گازهای گلخانه‌ای را در مقایسه با آنچه در سال ۱۹۹۰/۱۳۶۹ تولید می‌کرده‌اند، کاهش دهند. این کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای می‌تواند به شکل مستقیم و به صورت کاهش آلایندگی صنایع این کشورها باشد یا به صورت غیرمستقیم و با سرمایه‌گذاری در کشورهای در حال توسعه سبب کاهش تولید این گازها یا مهار کربن شود.

با پایان این دوره از تعهدات چه اتفاقی می‌افتد؟

در نشست دوربان در آفریقای جنوبی که سال قبل برگزار شد، اعضای اتحادیه اروپا توافق کردند دور دوم تعهدات به معاهده کیوتو را از سال ۲۰۲۴ آغاز کنند. در این اجلاس تدارک توافق‌نامه جامع‌تری نیز مطرح شد که می‌توانست کشورهای در حال توسعه را نیز در کنار کشورهای توسعه‌یافته شامل شود و قدرت اجرایی بیشتری داشته باشد. زمان اجرایی شدن این پیمان تازه سال ۲۰۲۰/۱۳۹۹ پیش‌بینی شده است. در تئوری دوره دوم تعهدات به معاهده کیوتو می‌تواند شکاف میان پایان دور اول تعهدات نسبت به آن را تا آغاز پیمانی تازه برای کاهش تولید و انتشار یافتن گازهای گلخانه‌ای پوشش دهد؛ اما به نظر می‌رسد از مرزهای اتحادیه اروپا فراتر نخواهد رفت.

نکته دیگر به موارد اجرایی در این بازه ۸ ساله برمی‌گردد که در اجلاس دوربان چندان در مورد آنها بحث نشده؛ اما گروه‌های مذاکره‌کننده در اجلاس دوحه متن پیش‌نویسی را تهیه کرده‌اند که با اشاره به افزایش ۲۰درصدی غلظت گازهای گلخانه‌ای در جو زمین از سال ۲۰۰۰/۱۳۷۹ تاکنون، کنترل مصرف سوخت‌های فسیلی توسط اعضا و تأمین بودجه‌ای چندمیلیارد دلاری را برای کمک به کشورهای فقیر در جهت انطباق آنها با الزامات ناشی از تغییرات جوی کره زمین پیشنهاد می‌کند.

تمرکز این اجلاس بر چه اهدافی بوده است؟

اولین و شاید ساده‌ترین نکته بازه زمانی است که اعضا در دور دوم ملزم به اجرای تعهدات خود خواهند بود. این بازه می‌توانست ۵ یا ۸ ساله باشد که در نهایت با توافق تا سال ۲۰۲۰ ادامه خواهد داشت.

نکته دیگری که به بحت گذاشته شد، امکان انتشار یافتن بیشتر گاز دی‌اکسیدکربن توسط کشورهایی بود که موفق شده بودند بیش از تعهدات خود تولید و انتشار یافتن گازهای گلخانه‌ای را کاهش دهند. بسیاری از این کشورها که بین سال‌های ۲۰۰۵/۱۳۸۴ تا ۲۰۱۲/ بیش از تعهد خود به کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای پایبند بودند، خواهان استفاده از این حق و ادامه این روال در دور دوم تعهدات شدند. اما عده‌ای دیگر از کشورها معتقدند این امکان از دیدگاه زیست‌محیطی می‌تواند تمام تلاش‌های سال‌های قبل را بی‌اثر کند و به همین سبب خواهان حذف آن در دوره ۸ ساله دوم یا به حداقل رساندن امکان استفاده از این شرط می باشند.

از نظر منتقدان معاهده کیوتو چندان اثربخش نبود، آیا با نسخه بهتری از آن روبرو خواهیم بود؟

مشکل بزرگ پیمان کیوتو این بود که تنها تعدادی از کشورهای صنعتی را متعهد به کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای می‌کرد که در میان آنها کشورهایی مانند ایالات متحده و چین که بیشترین سهم از تولید گازهای گلخانه‌ای جهان را دارند، حضور نداشتند. این دوره تعهدات ۸ ساله به سبب اینکه تعدادی از کشورهای متعهد از دور اول نیز دیگر در آن حضور ندارند، به مراتب کم‌اثرتر خواهد بود. بد نیست بدانید مجموع این کشورها تنها ۱۵درصد از گاز دی‌اکسیدکربن صنعتی جهان را تولید می‌کنند.

از سوی دیگر این دور تازه از تعهدات کشورهای عضو را به بازنگری در میزان تولید گازهای گلخانه‌ای خود و کاهش آنها ترغیب خواهد کرد. در این دوره تنها کاهش بیشتر گازهای گلخانه‌ای پیش‌بینی شده و شرایط ساده‌تری برای رسیدن به این روند پیش‌بینی شده است.

در نهایت می‌توان گفت این معاهده آنقدر قدرتمند نیست که بتواند جهان را از خطرات ناشی از افزایش حجم تولید و انتشار یافتن گازهای گلخانه‌ای برهاند؛ اما می‌توان آن را پیمانی با ارزش نمادین یا پروژه‌ای متوسط یا کوچک در جهت کاهش انتشار یافتن گازهای گلخانه‌ای به‌شمار آورد.