“احسان”، فقط ۸ سال دارد ولی خیلی بی میل نیست که اسلحه ای دوربین دار می داشت و با آن خواهر ۴ ساله اش را هدف قرار می داد. درست مثل بازی “کانتر” که با پسر عموهایش یکدیگر را با سلاح های سنگین و سبک تکه تکه و حتی گاهی سر یکدیگر را با ضربه‌های سنگین قنداق اسلحه له می کنند!
البته خودش می گوید بازی “مورتال کومبات” و “تیکن” را با وجود آن که قدیمی شده اند ترجیح می دهد. دلیلش بیشتر مرا به وحشت می اندازد: “اونجا آدما طبیعی تر کشته می شن. خیلی طبیعیه. خیلی حال می ده.”
قضیه به همین جا ختم نمی شود. در سنین بالاتر، یعنی نوجوانان و جوانان نوع دیگری از جذابیت جامعه را تهدید می کند و آن صحنه ها و تصاویر مستهجن و نامناسبی است که در لابه لای این بازی ها به چشم می خورد و آرام آرام ارزش های اجتماعی و فردی نوجوانان و جوانان را از بین می برد. این تهدید های روحی با واقعی تر شدن بازی های رایانه ای، جدی تر نیز شده است. اکنون که دیگر X Box و V جای بازی های نسبتا قدیمی رایانه ای را گرفته است و کودک و نوجوان کاملا خود را در فضای مجازی احساس می کند، باید در آینده ای نه چندان دور منتظر تبعات این زندگی مجازی و مسخ روزانه بود.
از کوچه تا پشت رایانه
روزی روزگاری بازی های کودکان به هفت سنگ و الک دولک محدود بود. در بهترین شرایط توپ پلاستیکی وجود داشت و فوتبال گل کوچک، اما امروز نوع بازی های کودکان نیز تغییر کرده است. امروزه دیگر به جای گل کوچک، فیفا ۲۰۱۲ بر قلوب بچه ها حکم فرمایی می کند و جای هفت سنگ را مرد عنکبوتی گرفته است!
این روزها به جای کودکانی که در کوچه ها دنبال یکدیگر می دویدند، کودکانی را می بینیم که پای رایانه با یک مشت سیم و کلید و نور مشغول نابود کردن و کشتن دشمنان هستند. باید پذیرفت رایانه وسیله ای است که جای خود را در همه قسمت های زندگی انسان باز کرده است و همچون دیگر ساخته های دست بشر، دو روی مثبت و منفی دارد.
بازی اساسی ترین فعالیت کودک است در عین حال یکی از نیازهای اساسی کودکان نیز به شمار می رود. نقش بازی در روند رشد جسمانی و روحی روانی کودکان انکارناپذیر است. یکی از کارکردهای مهم بازی این است که کودک را برای ورود به زندگی بزرگ سالی آماده می‌کند.
کودک بسیاری از مهارت های فردی و اجتماعی مورد نیاز برای زندگی آینده خود را از طریق همین بازی هایی که به نظر بسیاری، بی اهمیت جلوه می کند، می آموزد. بسیاری از متخصصان تعلیم و تربیت سفارش می کنند که مطالب آموزشی در کلاس های درس از طریق بازی آموزش داده شود و نتایج گویای موفقیت استفاده از این شیوه است.
بازی های رایانه ای، با استفاده از تصاویر جذاب، پرتحرک و زنده و صداهای مهیج، دنیایی از هیجان را به کودکان پرجنب و جوش ارزانی می کند. این جذبه و کشش کودک را به عالمی از تخیلات می برد که در آن خود را قهرمان اصلی ماجرا می پندارند. این بازی ها با ترفندهای مختلف، چنان تاثیری بر فکر و اعصاب کودک می گذارند که وی خود را جزیی از این مجموعه ماشینی می پندارد.
در واقع یکی از جذابیت های دنیای رایانه که بیشتر از بقیه جنبه ها کودکان و نوجوانان را مجذوب و شیفته خود کرده، بازی های رایانه ای است، اما آیا این بازی ها برای کودکان مفید است؟ این پرسشی است که پاسخ متخصصان به آن قدری با باورهای عمومی در تضاد است.
تاثیرات مثبت
با وجود محتوای خشن این بازی ها که سبب انتقال ناهنجاری های فردی در کودکان و نوجوانان و گرایش به خشونت و مصرف گرایی می شود، روان شناسان کمک به هماهنگی بین دست و چشم، رشد کودکان عقب افتاده ذهنی، درک بهتر از فضا، حل بهتر مسائل ریاضی و افزایش دایره لغات و نیز افزایش تجربه اجتماعی را به عنوان نکات مثبت این بازی ها دانستند.
علاوه بر آن، یادگیری و آموزش که توجه ناچیزی به آن شده است، از طریق بازی های رایانه ای میسر می شود.
در واقع گروهی از روان پزشکان معتقدند بازی های رایانه ای و فکری به دلیل داشتن تنوع زندگی برای کودکان مفید است.
دکتر “شیرازی” استادیار دانشکده علوم پزشکی ایران در این باره می گوید: این بازی ها به سرعت واکنش و گسترش فضای دیداری کودکان اضافه می کند. او می افزاید: برخلاف نظر والدین، این بازی ها علاوه بر موارد گفته شده با آموزش اولویت های مکانی و زمانی و رقابت سالم، آن ها را برای ورود به اجتماع آماده می کند.
البته این فوق تخصص روان پزشکی کودک و نوجوان تاکید می کند: وقتی کودکان تا حدی درگیر این بازی ها شوند که از دیگر فعالیت های خود باز بمانند یا در مواردی که با استفاده از آموخته های خود از این بازی به بزرگ ترها یا همسالان خود آسیب بزنند، والدین باید به طور موقت انجام این بازی را ممنوع کنند.
دکتر “هادی شاکر” مشاور کودک و خانواده نیز در این باره می گوید: عده ای معتقدند که رایانه باعث منزوی شدن کاربر و ایجاد بیماری هایی مثل چاقی و تغییر یافت اسکلت بدن ( قوز، انحراف مهره های ستون فقرات و … ) می شود که تا حدود زیادی نیز درست است ولی البته جنبه های مثبت به کارگیری رایانه در آموزش کودکان نیز غیرقابل انکار است : مواردی مثل دیکته، ریاضی و درک متون و خیلی از مهارت های دیگر . همچنین تقویت مهارت حرکتی ظریف کودکان و سرعت عمل آن ها با این بازی ها عملی است . اما خطر مهم این است که رایانه جای روابط اجتماعی کودک را بگیرد و کودک به جای پیدا کردن دوست با این وسیله ارتباط برقرار کند.
. . . وتبعات
ماهیت تاثیرگذار رسانه ها مانند سینما و تلویزیون مدت هاست که به دل مشغولی روان شناسان کودک تبدیل شده است، اما اکنون این مسئله مطرح است که تاثیرگذاری بازی های رایانه ای با قابلیت ها و ویژگی های خاص خود، از سینما و تلویزیون نیز بالاتر است.
دکتر “هادی شاکر” مشاور کودک و خانواده ضمن تایید این مطلب می گوید:وقتی کودک مشغول تماشای فیلم است با یک روایت یا داستان مواجه می شود که تا حدی بر او تاثیر می گذارد؛ اما این روایت بسته است و کودک نمی تواند آن را به میل خود تغییر دهد. در مقابل هنگام بازی های رایانه ای، داستان وجود دارد، با این تفاوت که داستان ها عمدتا باز هستند و کودک می تواند به میل خود آن را تغییر دهد یا انتخاب کند. این مسئله به کودک احساس آزادی می دهد. در این بازی ها بسیاری از اصول یادگیری مانند هم ذات پنداری، تمرین، تکرار و پاداش و تقویت به کار رفته است و می تواند اثر شگرفی بر کودک داشته باشد.
وی به افزایش پرخاشگری و لذت بردن از خشونت در پی استفاده افراطی از بازی های خشن رایانه ای اشاره می کند و می گوید:در بدو ورود بازی های رایانه ای به بازارهای آمریکا، هراس بزرگی در میان والدین، مربیان و مراقبان اخلاقی جامعه به علت خشونت موجود در این بازی ها به وجود آمد. هراسی که چندان هم بی پایه نبود. زیرا محتوای خشن برخی از این بازی ها به گونه ای است که بچه ها به صورت گروهی یا فردی در پی ضربه زدن، متلاشی کردن ، له کردن و نابودی برمی آیند. اگر به چهره آن ها هنگامی که در بازی و در برابر رقیب تصویری خود یا مانع فیزیکی گرافیکی قرار می گیرند، نگاه کنید، به راحتی آثار خشم توام با اضطراب را می توانید ببینید. بعضی از بچه ها از این حالت هم فراتر می روند و ناخواسته فریاد می کشند. این حالت از نظر روانی به تدریج در ذهن و روح بچه ها باقی می ماند و در رفتارهای روزمره آنان مشاهده می شود.
به گفته وی، بسیاری معتقدند بازی های رایانه ای جنگی که در آن کودکان با قرار گرفتن در نقش مهاجم جنگجو و سعی در از بین بردن دشمنان فرضی خود دارند، به نوعی تمرین خشونت محسوب می شود.
دکتر “سیدمهدی صمیمی اردستانی” استادیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی نیز در این باره می گوید: افزایش خشونت، محدود کردن خلاقیت و کم تحرکی ۳ عارضه مهم استفاده بیش از حد از بازی های رایانه ای است و این بازی ها به علت چارچوب و طراحی محدودی که دارند، نمی توانند به اندازه کافی و لازم در پرورش خلاقیت های کودکان موثر باشند.
این روان پزشک بازی های فیزیکی، فکری و حرکتی کودکانه مثل توپ بازی و پازل دستی (جورچین) را برای تقویت خلاقیت های فکری و حرکتی کودک در مقایسه با بازی های رایانه ای فکری و ورزشی موثرتر می داند و می افزاید: والدین باید زمان و فضای لازم را برای بازی کودک فراهم کنند؛ چراکه تفریح در پارک ها به همراه پدر و مادر بیشتر از بازی های رایانه ای برای کودکان لذت بخش است.
وی تاکید می کند: کودکانی که به طور مداوم با این بازی ها درگیرند درون گرا و در جامعه منزوی و در برقراری ارتباط اجتماعی با دیگران ناتوان می شوند. روحیه انزواطلبی باعث می شود کودک از گروه هم سالان جدا شود که این خود سرآغازی برای بروز ناهنجاری های دیگر است. وقت گذاری و ارتباط درست میان پدر و مادر و فرزندان هر اندازه بیشتر باشد، زمینه چنین بازی هایی کم تر فراهم می شود. از سوی دیگر، در بعضی خانواده ها که زن و مرد شاغل هستند و درکنار هم بودن خانواده کمتر شده، بازی های رایانه ای مشکلات را دوچندان کرده است.
اما نباید از آسیب های جسمانی ناشی از بازی های رایانه ای غافل شد. یک متخصص مغز و اعصاب در این خصوص می گوید: هنگام بازی چشم به دلیل خیره شدن مداوم به صفحه نمایش رایانه و کاهش دفعات پلک زدن به شدت تحت فشار نور قرار می گیرد و دچار عوارض مختلفی می شود. نوجوانان چنان غرق بازی می شوند که توجه نمی کنند تا چه حد از لحاظ بینایی و ذهنی بر خود فشار می آورند.
دکتر”خسرو یاوری” اضافه می کند: مهم ترین علایم بینایی ناشی از بازی رایانه ای به مدت طولانی خستگی چشم، خشکی چشم، سوزش، اشک ریزش و تاری دید است. علت این است که وظیفه اصلی اشک چشم مرطوب نگه داشتن و شست وشوی مداوم سطح کره چشم و رساندن اکسیژن و مواد غذایی به قرنیه است. یکی از مهم ترین دلایل خشکی و سوزش چشم هنگام کار با رایانه کاهش دفعات پلک زدن است. این مسئله به همراه خیره شدن به صفحه نمایشگرو تمرکز روی موضوع کار سبب می شود پلک ها مدت بیشتری باز بمانند و در نتیجه اشک روی سطح چشم سریع تر تبخیر می شود.
وی یادآوری می کند: از سوی دیگر، به دلیل این که کودک در یک وضعیت ثابت تا ساعت ها می نشیند، ستون فقرات و استخوان بندی او دچارمشکل می شود. همچنین احساس سوزش و سفت شدن گردن، کتف ها و مچ دست از دیگر عوارض کار نسبتا ثابت و طولانی مدت با رایانه است. ایجاد تهوع و سرگیجه به ویژه در کودکان و نوجوانانی که زمینه صرع دارند، از دیگر عوارض بازی های رایانه ای است.
دکتر یاوری متذکر می شود: بازی های پرهیجان رایانه ای که در آن صفحه نمایشگر رایانه، پی درپی از فلاش ها و شعاع های خیره کننده نوری پوشیده می شود، در نوجوانان که از نظر عصبی ضعیف اند و برای ابتلا به صرع آمادگی دارند، هیجانات شدید عصبی پدید می آورد. ضمن این که، در حدود یک درصد از کودکان غیرمبتلا به بیماری صرع، به نور حساسیت دارند، این حساسیت و تحمل تغییر مداوم شدت و ضعف نور در بازی های رایانه‌ای برای این گروه نیز مشکل ایجاد می کند.
نظارت ضعیف
تنها ۲۰ درصد از کل بازی های تولید شده در جهان به بازی های خشونت آمیز و یا دارای صحنه های مستهجن و غیر اخلاقی اختصاص دارد و ۸۰ درصد بقیه عاری از هر گونه خشونت و صرفا به منظور به کارگیری قوه تخیل، ادراک و تصمیم گیری کاربران طراحی شده است؛ اما جدا کردن این بازی ها از یکدیگر نیاز به یک نهاد نظارتی دارد.
در بسیاری از کشورها روی هر لوح فشرده بازی، رده سنی مختص به آن مشخص شده و فروشنده موظف است آن را در اختیار گروه سنی خاص قرار دهد؛ همچنین ناشران و توزیع کنندگان بازی های رایانه‌ای هنگام خرید به والدین، رده سنی بازی را متذکر می شوند، اما در ایران این طور نیست.
نبود یک نهاد نظارتی قوی برای نظارت بر ورود بازی های رایانه ای خارجی به کشور، رواج مفاهیمی چون خشونت، شهوت، ترس، تضعیف باورهای دینی، کشتار را به دنبال دارد.این بازی ها به صورت نسخه برداری و با نازل ترین قیمت در اختیار کاربران قرار می گیرد. به دلیل نبود نظارت، کاربر ایرانی هر نوع بازی را که حتی برایش مضر باشد می خرد. بد نیست بدانید به گفته برخی کارشناسان، هر هفته بین ۷ تا ۱۰ عنوان بازی وارد ایران می شود.
این در حالی است که بازی های رایانه ای به عنوان بخشی از فناوری های نوین، تاثیر ماندگاری بر فرهنگ، رشد و تکوین شخصیت افراد و روش های آموزشی گذاشته است و به دلیل پر کردن بخشی از اوقات فراغت جمعیت سنی کودک، نوجوان و جوان نیازمند توجه جدی است. متاسفانه به دلیل ناآشنایی والدین با عارضه های ناشی از این بازی ها و همچنین نبود قوه نظارتی قدرتمند و تاثیرگذار در کشور، دایره آسیب پذیری کودکان ایرانی بیش از دیگر کودکان در دنیای بازی های رایانه ای است.
بررسی های انجام شده نشان می دهد نظارت مستمر و موثر در بازار نشر و عرضه بازی های رایانه ای وجود ندارد. بازی های رایانه ای به گونه ای طراحی و ساخته می شوند که مخاطب را وادار کند تا به هر شکل ممکن، به گمان خود به انتهای بازی و در نهایت برتری در آن دست یابد. این نقطه آغازین حمله به ذهن و روح یک کودک یا نوجوان است. استرس و اضطراب ناشی از برتری جویی از همان لحظات اول بازی، ذهن و روح او را تحت فشار می گذارد.
دکتر “مخبر دزفولی” دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز با تاکید بر این مطلب می گوید: رشد سریع فناوری های اطلاعات، تاثیرات بسیاری بر عرصه فرهنگی داشته است و بازی های رایانه ای و ویدئویی هم به عنوان بخشی از فناوری های نوین تاثیرات ماندگاری بر فرهنگ، رشد و تکوین شخصیت افراد و روش های آموزشی گذاشته و به دلیل پر کردن بخشی از اوقات فراغت جمعیت سنی کودک، نوجوان و جوان ما نیازمند توجه جدی است.
وی می افزاید: با توجه به رسالت فرهنگی که به عهده شورای عالی انقلاب فرهنگی است و تاکیدی که رهبر معظم انقلاب (در دیدارهای سالانه خود با اعضای شورا) بر اهمیت مسئله فرهنگ عمومی و مهندسی فرهنگی جامعه داشتند، ضرورت برنامه ریزی برای محصولات فرهنگی جدید به ویژه در بخش بازی های رایانه ای از مدت ها پیش احساس می شد.
به گفته دکتر مخبر با توجه به دلایل ذکر شده و ضرورت تاسیس بنیادی برای بازی های رایانه ای، این مسئله در دستور کار شورای عالی انقلاب فرهنگی قرار گرفت تا برنامه ریزی، هماهنگی و حمایت از فعالیت های مرتبط با صنعت بازی های رایانه ای را در تمامی زمینه های فرهنگی، هنری، فنی و اجرایی به عهده بگیرد.
چه باید کرد؟
به هر حال چه بخواهیم و چه نخواهیم بازی‌های رایانه ای، بخشی از زندگی مدرن امروز شده است. تقریبا غیرممکن است که کودکان را از رایانه یا بازی‌های رایانه ای دور نگه داریم. پس چه باید کرد؟
به گفته دکتر “هادی شاکر” مشاور کودک و خانواده، حال که نظارت ها ضعیف است و شما نمی‌توانید بر این سیستم غلبه کنید، بهترین روش، آن است که خیلی آرام و ایمن به این گروه بپیوندید. پدرها و مادرها می‌توانند با مطالعه مقالات و نکاتی درباره بازی های رایانه ای، درباره ابعاد گوناگون این بازی‌ها مطلب بیاموزند. آن ها با کسب دانش می‌توانند دست به هر کاری بزنند تا مطمئن شوند فرزندان آن ها به‌طور صحیح رشد و پرورش می‌یابند.
وی چند دستور العمل برای والدین دارد: همیشه با فرزندان خود رفتار دوستانه‌ای داشته باشید و بدانید چه بازی‌هایی می‌کنند. دستورالعمل‌هایی را که در مورد هر نرم‌افزار داده شده مطالعه کنید و توصیه‌ها و نکات مناسب روی برچسب بازی‌ها را سرمشق خود قرار دهید. سایت www.esrb.comرا در رایانه خود ذخیره کنید و به وسیله آن از درجه‌بندی و تحقیقات انجام شده در مورد بازی‌های رایانه ای اطلاع حاصل کنید. با والدین دیگر همانند معلمان در ارتباط باشید. اطلاعات و آخرین بررسی‌های خود درباره کودکان و بازی‌های رایانه ای را با یکدیگر در میان بگذارید.
وی تاکید می کند:با فرزند خود رابطه شفافی داشته باشید و دوستی و احساس راحتی خود را آن قدر بالا ببرید تا او تجربه ها و ترس‌های خود را با شما در میان بگذارد. هنگام خرید بازی‌های رایانه ای، آگاه و محتاط باشید و درباره ادعاهای شرکت سازنده آن ها پرس‌و‌جو کنید. در صورتی که احساس می‌کنید بازی مورد نظر، نکته قابل اعتراضی دارد، در بیان نظر خود آزاد باشید.
دکتر شاکر همچنین می گوید: اطمینان حاصل کنید که فرزند شما با اعتماد به نفس، درک و کنجکاوی بالا بزرگ میشود و کودکی شاد است. هر‌گونه پنهان‌کاری، پرخاشگری یا خشونت غیرقابل توجیه او را تحت نظر بگیرید.
از بازی کردن به‌منظور افزایش علاقه فرزند خود استفاده کنید و بازی‌هایی را انتخاب کنید که نیازمند استراتژی و تصمیم‌گیری است. بازی‌های خشونت‌آمیز و آن هایی را که تنها شامل تیر‌اندازی، تخریب یا حمله است کم کنید.
زمانی که برای خریدن یک بازی رایانه ای، مانع فرزند خود می‌شوید، دلایل خود را برای او توضیح دهید و بگذارید درک کند که چرا شما او را از انجام بازی‌های خاصی منع می‌کنید.
چکیده گزارش
این روزها به جای کودکانی که در کوچه ها دنبال یکدیگر می دویدند، کودکانی را می بینیم که پای رایانه با یک مشت سیم و کلید و نور مشغول نابود کردن و کشتن دشمنان هستند. بازی های رایانه ای با استفاده از تصاویر جذاب، پرتحرک و زنده و صداهای مهیج، دنیایی از هیجان را به کودکان پرجنب و جوش ارزانی می کند. این جذبه و کشش کودک را به عالمی از تخیلات می برد که در آن خود را قهرمان اصلی ماجرا می پندارند. این بازی ها با ترفندهای مختلف، چنان تاثیری بر فکر و اعصاب کودک می گذارند که وی خود را جزیی از این مجموعه ماشینی می پندارد. بنابراین تاثیر این بازی ها بر کودک بسیار زیاد است. هرچند می توان چند تاثیر مثبت برای برخی از این بازی ها بر شمرد ولی بیشتر با توجه به کمیت و کیفیت استفاده از آن ها عوارض زیادی همچون پرخاشگری، انزوا طلبی، ضعف قدرت بینایی، مشکل ستون فقرات و . . . برای مخاطب در پی دارد و جالب آن که نظارت مطلوب و کنترل کاملی بر بازار این محصولات فرهنگی وجود ندارد.
خراسان – مورخ پنج‌شنبه /۰۶/۰۲ شماره انتشار ۱۸۱۹۹