اقتباس حلقه گمشده سریال‌سازی

شورای اقتباس که زیر نظر این دفتر مشغول به فعالیت است به صورت مستمر جلساتی را تشکیل داده و در آن آثار مختلف را مورد بررسی قرار می‌دهد.

از سال ۸۵ تا شهریور ۹۱ مجموعا ۴۰ هزار اثر به این شورا وارد شده و ۴۲۱ اثر مورد تصویب قرار گرفته که در زیرمجموعه‌های ادبیات کودک و نوجوان، بین‌الملل، ادبیات ایران و ادبیات بزرگسال دسته‌بندی می‌شود.

این آثار به واحد طرح و فیلمنامه فرستاده می‌شود و سپس در صورتی که فیلمنامه‌اش نوشته و تصویب شود، ساختش به گروه‌های مرتبط واگذار می‌شود.

در این چرخه هر یک از اعضا کار خودشان را انجام می‌دهند، اما در نهایت تعداد فیلم‌های اقتباسی که ساخته می‌شود آنقدر کم است که اصلا به چشم نمی‌آید.

در چند سال قبل« داستان بهنام»، «خانه دوست» و «سفر سرخ» و «تازه وارد پر دردسر »جزو چند فیلم معدودی بوده که فیلمنامه‌شان از کتاب‌های مختلف اقتباس شده است.

این در حالی است که بین کارهای سریالی و انیمیشنی نیز جریان اقتباس محدود به چند اثر مثل «قصه‌های مجید»، «مرد هزار چهره» و انیمیشن‌های «شکرستان»، «نگین هفت دریا» و« اژدهاک» می‌شود.

سریال «پایی که جا ماند» به کارگردانی سیروس مقدم را هم می‌توان به این مجموعه اضافه کرد که فیلمنامه‌اش هم اکنون توسط سعید نعمت‌الله در حال نگارش است.

مجتبی شاکری رییس شورای اقتباس سیمافیلم در گفت‌وگو با جام‌جم، انطباق با منشور افق رسانه و برخوردار بودن از ظرفیت تصویری را معیار گزینش آثار برای اقتباس خواند و گفت: در غربالگری اولیه برخی از آثار کنار گذاشته می‌شود؛ به‌عنوان مثال آثاری که به لحاظ امکانات ساخت پرهزینه است یا داستان‌هایی که گرچه به ظاهر بومی‌ است ولی بازگردان آثار خارجی با همان پیامدهای فرهنگی است، آثاری که مبلغ خرافات و اختلاف‌افکنی بین اقوام، مذاهب و ادیان و… و ناقض وحدت ملی باشد نیز کنار گذاشته می‌شود.

اقتباس آثار خارجی راحت​تر است

زامیاد سعدوندیان، فیلمنامه‌نویس سریال «دختران حوا» با اشاره به موانع اقتباس در تلویزیون اظهارداشت:‌ دربارهٔ داستان‌های داخلی این مساله وجود دارد که ممکن است بین فیلمنامه‌نویس و داستان‌نویس اختلافی پیش بیاید؛ چون داستان‌نویس فکر می‌کند در تبدیل متنش به فیلمنامه کم‌کاری صورت گرفته و داستان از فیلمنامه قوی تر است.

درباره داستان‌های خارجی این مشکل پیش نمی‌آید، ولی بیشتر گفته می‌شود که دغدغه این رمان‌ها با دغدغه‌های ما فرق دارد.

در حالی که من تصور می‌کنم در همه جای دنیا مردم دارند زندگی می‌کنند و یک سری دغدغه‌هایشان شبیه به هم است.

کاری که فیلمنامه‌نویسان ما باید انجام بدهند این است که بیایند این قصه‌های خارجی را بومی کنند. با توجه به این که ما قانون مالکیت معنوی (کپی رایت)‌ را رعایت نمی‌کنیم در اقتباس از متون خارجی آزادی عمل بیشتری داریم.

وی افزود: در تلویزیون مقاومت زیادی در برابر مساله اقتباس وجود دارد که من نمی‌دانم دلیلش چیست. مدیران سیما خیلی از اقتباس استقبال نمی‌کنند؛ در حالی که همه فیلمنامه‌نویسان در کتابخانه‌شان طرح‌های اقتباسی دارند.

سعدوندیان با اشاره به تاثیرات مثبت اقتباس تاکید کرد: اقتباس حرکت ارزشمندی است و در همه دنیا صورت می‌گیرد. در سینمای ایران نیز در یک دوره اقتباس‌های خوبی توسط ناصر تقوایی، داریوش مهرجویی و مسعود کیمیایی انجام و فیلم‌های استخوان‌داری ساخته شد؛ اما این روند ادامه دار نبود.

وی افزود:‌ وقتی سریالی ساخته می‌شود چون محدودیت زمانی وجود دارد وقت زیادی روی نوشتن قصه صرف نمی‌شود. در حالی که یک داستان‌نویس چند سال روی داستان بلندش وقت گذاشته و تهیه‌کننده می‌تواند از این ظرفیت استفاده کند.

پیشنهاد ات خیلی کم است

آرش قادری، فیلمنامه‌نویس سریال «ماتادور» با بیان این که سواد داستان خواندن در بین برنامه‌سازان یک سواد فراگیر نیست، اظهارداشت: خیلی از دست‌اندرکاران تلویزیون بعد از فارغ شدن از مدرسه و دانشگاه کتاب نخوانده‌اند. کتاب جزو محصولاتی است که به اشخاص ورودی فکری می‌دهد، اما خیلی​ها از این ورودی استفاده نمی​کنند. خیلی از اشخاص به نمایشگاه کتاب می‌روند و کتاب هم می‌خرند، ولی آن کتاب را نمی‌خوانند.

به گفته این فیلمنامه‌نویس، در فضای ادبیات برخلاف تلویزیون می‌شود خیلی حرف‌ها را بیان کرد. به عبارت دیگر داستان بلند یک مجموعه در هم تنیده است که نمی‌شود بخشی از آن را بیان کرد و بخشی را مسکوت گذاشت.

این فیلمنامه‌نویس با اشاره به تجربه‌های خودش در زمینه اقتباس گفت:‌ سال قبل به من داستان بلندی را دادند تا آن را به فیلمنامه سریال تبدیل کنم. من نگارش فیلمنامه‌اش را پذیرفتم.

این فیلمنامه در شورای اقتباس بررسی شد و بعدها جواب آمد که ساختش به صلاح نیست؛ یعنی حتی وقتی خود اثر ادبی تائید می‌شود معلوم نیست که خروجی‌اش مورد پسند قرار بگیرد یا نه.

قادری تاکید کرد:‌ من خروجی زیادی از شورای اقتباس سیمافیلم ندیده‌ام. خودم جزو فیلمنامه‌نویسان پرکار هستم؛ اما بجز آن یک مورد تا به حال اقتباس از کتاب به من پیشنهاد نشده است.

اقتباس اولویت‌ نیست

ناآشنا بودن مدیران با آثار انتشار یافته در بازار کتاب و هراس از پیش آمدن اختلاف بین داستان‌نویس و فیلمسازان از جمله دلایلی است که برخی کارشنان در بیان دلایل کم رونق بودن جریان اقتباس به آن اشاره می‌کنند؛ اما صادق کرمیار داستان‌نویس و کارگردان سریال «خاطرات مرد ناتمام» معتقد است: سبب عمده‌کم بودن تعداد اقتباس‌های ادبی این است که فضای ادبیات با فضای تلویزیون بیگانه است. اولویت‌های مدیران فرهنگی با نویسندگان متفاوت است و داستان‌هایی که در دنیای ادبیات نوشته می‌شود، عموما با سیاست‌های تلویزیون مغایرت دارد.

وی با اشاره به موانع اقتباس ادبی در سریال‌های تلویزیونی تاکید کرد:‌ در جاهایی هم که همپوشانی وجود دارد نویسنده موافقت نمی‌کند تغییری در متنش بدهد؛ به همین دلیل اقتباس از آثار ادبی در تلویزیون به ندرت اتفاق افتاده است. به‌عنوان مثال دربارهٔ قصه‌های مجید به این دلیل اقتباس با موفقیت انجام شد که قصه‌اش نزدیک به فرهنگ بومی ایران بود. معمولا اقتباس در حوزه کودک و نوجوان به سادگی انجام می‌شود، ولی در حوزه بزرگسال مدیران و نویسندگان زاویه پیدا می‌کند.

احسان رحیم‌زاده -‌ گروه رادیو و تلویزیون