جام جم آنلاین: صبح مثل هر صبح دیگر، هر صبح زمستانی و تابستانی که خورشید طبق عادت طلوع می‌کند، او هم طبق عادت کفش‌هایش را پوشید و راه افتاد؛ برای او چه فرقی می‌کند امروز چه روزی است، سرد است یا گرم، شاد است یا غمگین و حوصله دارد یا ندارد.او دیروز را به یاد نمی‌آورد، امروز را باور ندارد و برای فردا طرحی ندارد؛ برای او فقط مهم این است که خیابان‌ها شلوغ و مردمی باشند تا بخرند کالای دستش را.
برایش تنها تکه‌نانی مهم است که شب در سفره بگذارد تا خواهر کوچکش سیر شود و دارویی تا مادر دیالیزی‌اش بخورد بلکه کمتر درد بکشد، دوست دارد هنرپیشه شود! با صدای ملتمسی خنکای بادبزنش را تبلیغ می‌کند و میان شهر صفرهای قرارداد رؤیای بازیگرشدنش را به میلیون‌ها آرزوی دیگر می‌پیوندد و گم می‌شود.
درد مشترک بچه‌ها
شرایط زندگی برای کودکان کار به گونه‌ای است که تعلق و تعهدات به هنجارها و ارزش‌های اجتماعی در آنها تضعیف شده و شرایطی را برای آنها به وجود می‌آورد که بسیاری از آنان به خود و جامعه آسیب‌های جدی می‌رسانند.
کودکان کار به دنبال تأمین غذا، سرپناه، امنیت، محبت و پولند، اما در کنار آن گرفتار باندهای تجارت سیاه، افیون، تکدیگری، قاچاق، دزدی و البته گاهی جمع‌آوری یا دستگیر می‌شوند.
این قصه میلیون‌ها کودک کار است که در سراسر کره خاکی از حق کودکی خود محرومند و مخفیانه و آشکارا در خیابان‌ها، کارگاه‌ها، معادن، مزراع و کوره پز خانه‌ها و… مشغول کار سخت و زیان آورند.
در اغلب کشورهای جهان به دلیل عدم حمایت از تشکل‌های حمایتی و فقدان قوانین محکم، این موضوع هر روز بغرنج‌تر می‌شود.
آمار کودکان کار
بر اساس اعلام سازمان بین‌المللی کار (ILO) وابسته به سازمان ملل، بیش از ۹۰ درصد کودکان با حقوق اولیه خود آشنا نیستند. آمار این سازمان نشان می‌دهد سالانه ۲۵۰ میلیون کودک ۵ تا ۱۴ ساله در جهان از حق کودکی خود محروم و نزدیک به نیمی از آنان وارد بازار کار می‌شوند.
این آمار تنها شامل کودکان کار پیدا است. عده‌ای هم به طور پنهان به کار گمارده می‌شوند که بالاترین آمار خشونت، سوءاستفاده جنسی و مالی را به خود اختصاص داده‌اند.
در ایران آمار مختلفی در مورد تعداد کودکان کار وجود دارد. بنابر اعلام مرکز پژوهش‌های مجلس، در ایران حدود سه میلیون و ۲۰۰ هزار کودک به مدرسه نمی‌روند که این رقم با آمار کودکان کار بی‌ارتباط نیست. براساس آمار در کشور ما ۸۰ درصد کودکان خیابانی، کودکان کار هستند.
خداحافظ سلامت
سلامت کودکان خیابانی در خطر است. این کودکان معمولا به علت ماجراجویى و بى‌باکى، بیشتر از دیگران در معرض آسیب‌ها و خطر اعتیاد قرار مى‌گیرند، اما موضوع مهم‌ترى که سازمان‌های جهانى بر آن تاکید دارد، اعتیادى است که منجر به ایدز مى‌شود.
براساس بررسی‌های انجام شده درایران،۸۶ درصد کودکان کار کاهش وزن،۸۲ درصد بیماری‌های پوستی ، ۸۰ درصد کوتاهی قد، ۷۷ درصد بیماری‌های دهان و دندان، ۷۳ درصد بیماری‌های چشم، ۶۴ درصد بیماری‌های قلبی، ۶۱ درصد بیماری‌های دستگاه تنفسی، ۶۰ درصد بیماری‌های گوش و حلق و بینی و ۶۰ درصد بیماری‌های دستگاه گوارش دارند.
در بحث یادگیری نیز ۵۶ درصد کودکان کار بیسوادند که از این تعداد ۶۴ درصد کمبود شناخت محیط، ۶۱ درصد مشکلات گفتاری ۶۱ درصد کمبود خفیف ذهنی، ۳۲ درصد کمبود حافظه، ۳۰ درصد مشکلات یادگیری و ۲۱ درصد کمبود کنجکاوی دارند.
قانون چه می‌گوید؟
براساس ماده ۳۲ پیمان‌نامه جهانی حقوق کودک، کودک باید در برابر کاری که رشد و سلامت وی را تهدید می‌کند، حمایت شود و دولت‌ها باید حداقل سن و شرایط کار کودکان را مشخص کنند.
طبق اصل سی‌ام قانون اساسی، دولت موظف است وسایل آموزش و پرورش رایگان را تا پایان دوره متوسطه برای همگان فراهم سازد.
ایران همچنین با پیوستن به کنوانسیون حقوق کودک متعهد شده است کودکان را در برنامهریزی‌های کلان خود در اولویت قرار دهد. در معیارهای دینی ما نیز کودک هدیه‌ای الهی نامیده شده که رشد و تعالی او وظیفه خانواده و جامعه است.
قانون‌های قطاری
کودک کار، پدیده اجتماعی عمیقی است که سازمان‌های بسیاری را درگیر می‌کند، اما تا حد زیادی قابل حل است.
نکته: اگرچه حضور کودکان در خیابان‌ها بحثی است انسانی، اما حضور آنان در معابر و ایجاد مزاحمت برای رهگذران، خود واکنش انزجاری در افراد ایجاد می‌کند که این انزجار به کودکان نیز منتقل می‌شود
جمهوری اسلامی ایران سال ۱۳۷۳ پیمان‌نامه جهانی حقوق کودک را با شروطی امضا کرده و در مورد کودکان کار و خیابانی، پیمان‌نامه را بصراحت پذیرفته است.
سال ۱۳۸۲ وزارت رفاه مصوبه‌ای در این زمینه داشت و دو سال بعد قانون ساماندهی کودکان خیابانی به تصویب هیات وزیران رسید.
براساس این قانون ۱۱ ارگان دولتی و غیردولتی مسوول ساماندهی کودکان خیابان هستند. سه سال بعد، سال ۸۷ قانونی با عنوان ساماندهی متکدیان در شورای‌عالی اداری کشور تصویب شد. این قانون پاسخی بود به مسئولان وقت بهزیستی که دلیل عدم اجرای آیین‌نامه ساماندهی را وجود خلأ‌هایی می‌دانستند.
بازهم آیین‌نامه
هنوز آیین‌نامه ساماندهی کودکان خیابان اجرایی نشده که زمزمه‌هایی از آیین‌نامه‌ای جدید برای تصویب در هیات دولت به گوش می‌رسد و از آن با عنوان طرح بر زمین مانده نام برده می‌شود.
البته گفته شده تصویب آیین‌نامه جدید، دیگر عبارت خلأ قانونی را از فهرست محدودیت‌های سازمان بهزیستی برای کمک به این کودکان حذف می‌کند.
موسوی، مدیرکل دفتر آسیب‌های اجتماعی وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی می‌گوید: با تصویب هیات دولت، آیین‌نامه جدیدی برای ساماندهی کودکان در دست خواهیم داشت که با اصلاح مواردی از آیین‌نامه قبلی در جهت ساماندهی کودکان خیابانی اقدام خواهد شد؛ البته هنوز جزئیات این آیین‌نامه منتشر نشده است.
این قانون که در مقایسه با قانون قبلی، قابلیت اجرایی بیشتری دارد، وظایف دستگاه‌های مختلف را به روشنی مشخص کرده است.
واکنش انزجاری
چندی پیش مجتبی عبداللهی، معاون خدمات شهری شهرداری تهران از تدوین طرح جمع‌آوری و ساماندهی کودکان کار و دستفروشان خبر داد و گفت: شرکت ساماندهی مشاغل با دستفروشانی که در معابر و محل تردد شهروندان ایجاد مزاحمت می‌کنند، مقابله می‌کند.
کودکان کار از سوی مردم مورد ترحم واقع می‌شوند، اما ثریا عزیزپناه، مدیر هیات مدیره انجمن حمایت از حقوق کودکان معتقد است: اگرچه حضور کودکان در خیابان‌ها بحثی است انسانی اما حضور آنان در معابر و ایجاد مزاحمت برای رهگذران، خود واکنش انزجاری در افراد ایجاد می‌کند که این انزجار به کودکان نیز منتقل می‌شود.
بی‌قانونی
مساله این است که در بحث کودکان خیابانی، ارگان‌های مختلف یکدیگر را متهم به کم‌کاری می‌کنند. محمد نفریه، معاون اجتماعی سازمان بهزیستی کشور با بیان اینکه هیچ قانون مشخصی برای ساماندهی کودکان کار و خیابان وجود ندارد، می‌گوید: در حال حاضر هیچ‌یک از ارگان‌ها به وظیفه خود عمل نکرد‌ه‌اند، اما مجتبی عبداللهی، معاون خدمات شهری شهرداری تهران تاکید می‌کند: در حال حاضر تنها نهادی که به موضوع ساماندهی کودکان دستفروش ورود پیدا کرده، شهرداری است.
حسین زارع‌صفت، مدیرعامل سازمان رفاه، خدمات و مشارکت‌های شهرداری تهران هم گفت: شهرداری تنها وظیفه جمع‌آوری و احداث مراکز و تامین تجهیزات را دارد و بیش از وظایف خود انجام می‌دهد؛ در حالی که ارگان‌های دیگری که موظف به پذیرششان هستند یا از تحویل آنها طبق قانون خودداری کرده یا با تاخیر انجام می‌دهند.
بی‌مسوولیتی
بنابر آمار، سال گذشته سازمان بهزیستی ۷۰۰۰ کودک را ساماندهی کرده است، اما با توجه به تعداد این کودکان به نظر می‌رسد نهادهای مربوط بخوبی وظیفه خود را در این زمینه انجام نمی‌دهند.
از سویی، اعلام مدیرکل دفتر امور آسیب‌دیدگان اجتماعی سازمان بهزیستی مبنی بر جمع‌آوری و ساماندهی بیش از ۶۰۰۰ کودک خیابانی در کشور را داریم؛ اما آیا دستگیری کودک کار کمکی به حل مشکل می‌کند؟
در این خصوص پای صحبت فرشید یزدانی، عضو انجمن حقوق کودک نشستیم. او با انتقاد از دستگیری کودکان کار تصریح می‌کند: متاسفانه مسوولان ما یا به دنبال حذف سریع کودکان از شهر به منظور زیباسازی شهر هستند یا با رویکردی پلیسی و امنیتی به دنبال دستگیری کودکان برآمده‌اند.
این‌طور ساماندهی‌های فصلی و موسمی از سوی سازمان‌های مسئول، دور باطلی است که در کمتر از یک ماه به بازگشت مجدد کودک به چرخه اقتصاد منجر می‌شود و بررسی نقش آسیب‌های اجتماعی این کودکان پنهان باقی میماند.
طرح شکست‌خورده
سیامک زند رضوی، استاد جامعه‌شناسی و از فعالان این حوزه نیز معتقد است: در وهله اول باید دولت این کودکان را به رسمیت بشناسد و زمینه اجرای پیمان‌نامه جهانی حقوق کودک را فراهم آورد تا مقدمه‌ای برای حضور موثر سازمان‌های غیردولتی در روند ساماندهی این کودکان باشد.
به هر حال کودکان کار بزرگ می‌شوند و جایشان را کودکان دیگری می‌گیرند، اما در روندی که سال‌هاست در این زمینه برای ساماندهی آنها در پیش گرفته شده تغییری اساسی پیش نمی‌آید و تا قوانین تصویب شوند و دعواها پایان یابد، کودک کار صبح فردا باز طبق عادت کفشش را می‌پوشد و راه می‌افتد و باز برای او فرقی نمی‌کند امروز چه روزی است.
بهشته نظری‌زاده - جام‌جم
jamejamonline.ir – 22 – RSS Version