سود دلارهای خانگی به جیب کی می‌رود؟

بینا- عباس عبدی در روزنامه اعتماد نوشت: رییس کل بانک مرکزی در تازه‌ترین اظهارات خود اعلام کرد که، «حدود ۱۲ تا ۱۸ میلیارد دلار ارز خانگی در ایران وجود دارد». گمان نمی‌کنم که مردم امریکا با ۵ برابر جمعیت ایران و اقتصادی ده‌ها برابر بزرگ‌تر از ایران، چنین پولی را در خانه‌های خود نگهداری کنند، آن هم به پول خودشان نه پول کشورهای دیگر.

این حجم از ارز و دلار خانگی، آن هم برای کشوری که رییس دولت آن بارها بی‌ارزش بودن دلار را اعلام کرده است، چیز عجیبی است. حال این پرسش مطرح است که آثار وجود این مقدار پول نزد مردم در خانه‌هایشان چگونه و به نفع کیست؟

نخستین پرسشی که به ذهن می‌رسد، این است که آیا مردم مرتکب عمل عاقلانه‌یی شده‌اند، و در نگهداری این مبالغ عظیم در خانه یا گاوصندوق خانه خود نفعی دارند که چنین کاری را انجام می‌دهند؟ پاسخ از یک منظر مثبت و از منظری دیگر منفی است. نگهداری این پول‌ها در یک اقتصاد سالم نفعی ندارد. در واقع نگهداری هیچ پولی در خانه متضمن سودی برای صاحب آن نیست… و هر عاقلی می‌داند که پول را یا باید به اندازه نیاز و مخارج جاری نگهداری کرد، یا آن را در بانک گذاشت یا به امری تولیدی و اقتصادی اختصاص داد. ولی مردم ما برخلاف این بدیهیات اقتصادی، ارز را نگهداری می‌کنند تا مانع از ضرر نگهداری ریال (چه در خانه و چه در بانک) شوند.

در واقع وقتی که پول ملی کشور در اندک مدتی کاهش شدیدی پیدا کند، عاقلانه‌ترین کار تبدیل آن به جنس یا پول معتبر و با پشتوانه است و اگر این پول جدید را نتوان در بانک پس‌انداز کرد، بهترین راه، نگهداری آن در خانه است. مگر نه اینکه حفظ ارزش پول کشور یکی از موارد قانونی و تصویب‌شده به عنوان وظایف بانک مرکزی است؟ پس وقتی که این وظیفه به هر دلیلی درست انجام نمی‌شود، مردم چاره‌یی ندارند جز آنکه خود اقدام به تامین ارزش دارایی‌های خویش کنند و از این نظر نگهداری آنها برای مردم سودآور است.

ولی این اقدام مردم به ضرر اقتصاد است، هرچند مسوولیت آن متوجه مردم نیست. اگر کمترین رقم سود سالانه دلار امریکا را ۶ درصد بدانیم، سود حاصل از ۱۲ تا ۱۸ میلیارد دلار موجود، حدود ۷۰۰ تا ۱۱۵۰ میلیون دلار خواهد بود. در واقع اگر بانک مرکزی شرایطی را فراهم می‌کرد که مردم به جای نگهداری این ارز در خانه‌های خود، آن را نزد بانک مرکزی یا بانک‌های دیگر نگهداری می‌کردند، ضمن آنکه این کار راحت‌تر بود، سالانه نزدیک به یک میلیارد دلار هم سود داشت. اگر همین ارز برای توسعه اقتصادی کشور سرمایه‌گذاری شود، تعداد قابل توجهی شغل ایجاد خواهد کرد. ولی به جای همه این‌ها، سود آن به جیب کشوری که این ارز از آنجا آمده، یعنی ایالات متحده می‌رود. نگهداری این حجم دلار در ایران به معنای آن است که مردم ما این رقم را به خزانه‌داری امریکا وام داده‌اند، بدون آنکه سودی از آن بگیرند.

اکنون این پرسش مطرح است که چرا باید شرایطی ایجاد شود که مردم نسبت به نگهداری پول کشور خود بی‌اعتماد شوند و راهی برای حفظ ارزش سرمایه خود نداشته باشند، جز آنکه آنها را تبدیل به ارز کنند و از همه بدتر اینکه جایی بهتر از خانه هم برای نگهداری این ارز نداشته باشند؟ این وضعیت محصول دو اتفاق است؛ یکی از میان رفتن سریع ارزش پول ملی کشور و دیگری فقدان ساز و کار بانکی مناسب و مورد اعتماد، برای نگهداری پول و ارز.

اقدام در هر دو مورد نیز جزو وظایف قانونی بانک مرکزی است. در واقع بانک مرکزی وظیفه حفظ ارزش پول کشور را به عهده دارد و این کار را از طریق رعایت میزان نقدینگی و تناسب آن با سطح تولید اقتصادی و نیز برنامه‌ریزی برای میزان ذخایر ارزی و عرضه ارز کشور انجام می‌دهد.

کوتاهی در انجام این وظایف است که سبب به هم خوردن تعادل در بازار ارز و نوسانات شدید در قیمت آن و بهره‌مند شدن عده‌یی و متضرر شدن گروهی دیگر می‌شود. به طور قطع مردم عادی برآوردی از حجم پول و ثروت‌های جابه‌جا شده ناشی از افزایش دو برابری قیمت دلار، طی دو هفته و سپس کاهش هزار تومانی قیمت آن طی یک ماه ندارند، ولی کسانی که با اقتصاد روابط نزدیکی دارند، می‌دانند که چه حجم عظیمی رانت و سود و ضررهای هنگفت در این مدت کوتاه جابه‌جا می‌شود و عده اندکی به چه پول‌های کلانی می‌رسند و بسیاری از مردم چگونه به خاک سیاه می‌نشینند. از سوی دیگر بانک مرکزی هنوز نتوانسته ساز و کاری را اجرایی کند تا این حجم عظیم ارز از خانه‌های مردم خارج و جذب بانک‌ها شود و به درد کسب و کار جامعه بخورد.

روشن است که این مساله ناشی از بی‌ثباتی سیاست‌ها و مقررات بانکی و نیز بی‌اعتمادی به مقررات ارزی آن است که سود آن به جیب کشور اصلی پشتوانه ارز (دلار) یعنی ایالات متحده و ضرر آن به جیب مردم و جامعه ایران می‌رود. البته وقتی که معاون رییس دولت برای گرفتن ارز صادرکنندگان از چنان زبانی سود می‌جوید که تهدیدآمیز تلقی می‌شود، کسی هم جرات نخواهد کرد ارز خود را در اختیار بانک‌هایی قرار دهد که استقلال کافی برای نگهداری موثر و کارآمد از ارز مردم را ندارند. در هر حال انتظار می‌رفت که مسوولان بانک مرکزی در کنار بیان این خبر مهم که مردم ۱۲ تا ۱۸ میلیارد دلار ارز در خانه‌های خود دارند، مسوولیت این بانک در بروز این وضع را نیز تشریح می‌کردند.