فلسفه و احکام زکات فطره

به گزارش مجله شبانه ممتاز نیوز،پرداخت فطریه، واجبی عبادی است که خداوند در پایان یک ماه روزه داری و حضور در ضیافت الهی برای مردم تعیین کرده است. فطر در اصل به معنای شکافتن است. هرچند به نوشته قاموس قرآن «فطر» در بسیاری از آیات به معنای آفریدن و پدید آوردن آمده است.

 اما دربارهٔ این که چرا به مقدار پول یا جنسی که روزه داران در پایان ماه به نیازمندان می دهند، فطریه گفته شده است، می توان گفت، این نام گذاری یا به این سبب است که زمان پرداخت و ادای آن، روز عیدفطر است و یا به دلیل آن است که فطریه، زکات بدن و مالی است که برای بیمه شدن جسم و روح و یا در مجموع خلقت انسان پرداخت می شود و چون یکی از معانی «فطر» خلقت است، به آن فطریه گفته شده است.

فلسفه زکات فطره

در متون دینی برای فطریه که به آن زکات بدن هم گفته می شود و در حقیقت پرداخت مالی است که سبب سلامت و بیمه شدن جسم و روح می شود، فلسفه و فواید متعددی برشمرده شده است. از جمله این که، زکات فطره مکمل و تمام کننده روزه است، همان گونه که صلوات بر پیامبر گرامی اسلام(ص) مکمل و تمام کننده نماز شمرده شده است.

در این باره از حضرت امام صادق(ع) نقل شده است که فرمود: هر کس که روزه اش را به کلام صالح ختم کند، خداوند روزه اش را قبول می کند. سوال شد یابن رسول ا…(ص) قول و عمل صالح چیست؟ فرمود: قول صالح شهادت «لا اله الا ا…» و عمل صالح، پرداخت زکات فطره است.

حضرت امام خمینی(ره) در تحریرالوسیله در این زمینه می فرمایند: «منظور از زکات بدن همان زکات فطره است که دربارهٔ اش روایت وارد شده که اگر کسی زکات فطره اش داده نشود بیم فوت دربارهٔ اش هست و نیز آمده که دادن آن مایه تمامیت روزه است همچنان که فرستادن صلوات بر محمد(ص ) و آل او علیهم السلام مایه تمام و کمال نماز است.»

زکات فطره بر چه کسانی واجب است؟

از نظر فقهی زکات فطره بر تمام کسانی که قبل از غروب شب عید فطر بالغ، عاقل و غنی باشند، واجب است. البته کسانی که تحت تکفل می باشند و به اصطلاح نان خور دیگری می باشند، فطریه آن ها بر عهده همان کسی است که نان خور او می باشند ولو این که در شهر دیگری زندگی کنند. به عنوان مثال، کسی که دانشجوست و در شهر دیگری درس می خواند اما خرجی خود را از خانواده می گیرد، زکات او بر عهده خانواده است.

زمان ادای زکات فطره

زکات فطره از نوع واجبات زمان دار است، همچون نمازهای روزانه که زمان خاصی دارد. این تکلیف اولا، واجبی مستقل است و اختصاصی به روزه داران ندارد. ثانیا، زمان وجوب آن از غروب شب عیدفطر تا ظهر روز عیدفطر است. (البته با تفصیلی که در رساله ها آمده است) به این معنا که بر مکلفان واجب است بعد از اثبات حلول ماه شوال فطریه را کنار بگذارند و اگر نماز عید فطر می خوانند، باید پیش از نماز، پرداخت کنند یا کنار بگذارند و اگر نماز عید نمی خوانند، تا ظهر روز عید فطر مهلت دارند.

حال اگر کسی زکات فطره اش را در این فاصله زمانی نپرداخت و کنار هم نگذاشت، به فتوای آیت ا…مکارم شیرازی و نیز آیت ا…سیستانی باید به نیت «ما فی الذمه» یعنی بدون این که قصد ادا و قضا کند، فطره خود را بدهد.

مقدار زکات فطره

مقدار زکات فطره برای هر نفر به اندازه یک صاع (تقریبا سه کیلو) است از آن چه غذای نوع مردم هر محل است، اعم از گندم و جو یا خرما یا برنج و مانند این ها و اگر پول یکی از این ها هم داده شود، کافی است.

به چه کسی می توان زکات فطره داد؟

زکات فطره به نیازمندان و مساکین پرداخت می شود. در اصطلاح فقهی، فقیر به کسی گفته می شود که مخارج سال خود و خانواده اش را ندارد و کسبی هم ندارد که بتواند مخارج سال خود و عیالش را تأمین کند. البته در صورتی می توان به چنین شخصی فطریه داد که اولا، شیعه امامیه باشد (به فتوای آیت ا…مکارم شیرازی، آیت ا…سیستانی و آیت ا…صافی گلپایگانی احتیاط واجب این است که شیعه باشد اما به فتوای برخی مراجع دیگر مانند آیت ا… نوری همدانی احتیاط مستحب آن است که شیعه باشد.) ثانیا، متظاهر به گناه نباشد و آشکارا گناه نکند (مانند این که بی نماز و یا شرابخوار باشد) اگرچه لازم نیست عادل باشد.

 ثالثا، این که از اشخاص واجب النفقه و تحت تکفل زکات دهنده نباشد. هرچند به فتوای برخی فقها، اگر واجب النفقه بدهکار باشد، می توان به او فطریه داد در صورتی که بدهکاری او مربوط به خرجی و نفقه اش نباشد. در این باره، حضرت آیت ا… خامنه ای در پاسخ به استفتائات فتوا می دهند که «اگر فرزندان فقیر باشند، پدر و مادر باید مخارج واجب آنان را بپردازند و نمی توان چیزی از زکات فطره را بابت مخارج زندگی به آن ها داد ولی برای ادای دین و مایحتاجی که تأ مین آن بر پدر واجب نیست، اشکال ندارد.»

فقها در این جا نکته ای را یادآور شده اند و آن این که اگر کسی بگوید فقیرم، نمی شود به او زکات فطره داد، مگر آن که از گفته او اطمینان پیدا شود، یا انسان بداند که قبلا فقیر بوده است. بنابراین باید به کسی زکات فطره داد که انسان از فقیر بودن او اطمینان داشته باشد، یا لااقل از ظاهر حالش گمان پیدا شود و یا بداند سابقا فقیر بوده و رفع فقر او ثابت نشده باشد.

آیا می توان به فقیران شهر دیگر زکات فطره داد؟

فقها در مصرف زکات فطره اولا، خویشان فقیر را بر دیگران مقدم دانسته اند (البته این تقدم واجب نیست)، ثانیا، برخی از آنان فتوا داده اند که در صورت بودن فقیر در مکانی که زکات فطره بر فرد واجب شده است، زکات را نمی توان به مکان دیگری انتقال داد. به فتوای آیت ا… سیستانی زکات دهنده «اگر در محل خودش مستحق پیدا شود، احتیاط واجب آن است که فطره را به جای دیگر نبرد، ولی اگر برد و به مستحق رساند کافی است و اگر به جای دیگر ببرد و تلف شود، باید عوض آن را بدهد.»

همچنین، آیت ا… مکارم شیرازی در رساله خود فتوا داده اند: «احتیاط واجب آن است که زکات فطره را در همان محل مصرف کند، به طور مثال نمی تواند برای بستگانش که در شهر دیگری می باشند بفرستد، مگر این که در آن محل مستحقی پیدا نشود و هرگاه با وجود مستحق، فطره را به جای دیگری ببرد و تلف شود ضامن است، ولی حاکم شرع می تواند با توجه به مصالح نیازمندان اجازه دهد آن را به محل دیگری ببرند.»/خراسان