سوره: بلد آیات مبارکه: ۱۰ـ۱

منظور از «بلد» مکه است که قبل از اسلام هم مورد احترام بوده است. مکه حرم امن الهى و اولین خانه‏اى است که براى انسان قرار داده شد. البته شرافت و عظمت سرزمین «مکه» ایجاب مى‌کند خداوند به آن سوگند یاد نماید، چرا که نخستین مرکز توحید و عبادت پروردگار در اینجا ساخته شده و انبیاى بزرگ گرد این خانه طواف کرده‌اند، ولى آیه «وانت حل بهذا البلد» مطلب تازه‌اى دربر دارد، مى گوید: این شهر به خاطر وجود پرفیض و برکت تو چنان عظمتى به خود گرفته که شایسته این سوگند شده است.

«کبد» به معناى سختى است.‏ این‌که انسان در دل رنج و سختى آفریده شده، یعنى کامیابى‏هاى دنیوى آمیخته با رنج و زحمت است. زندگى بشر در متن مشقت‏ها و سختى‏ها قرار دارد.

گرچه بعضى مفسران به مناسبت عبارت‏ «بِهذَا الْبَلَدِ» که مکّه است، مراد از «والِدٍ وَ ما وَلَدَ» را حضرت ابراهیم و فرزندش حضرت اسماعیل دانسته‏اند، ولى همان گونه که در تفسیر مجمع البیان آمده است، مراد از آن، حضرت آدم و اولیا از نسل اوست.

در حدیثی در تفسیر نورالثقلین آمده است که گوینده این کلام‏ «أَهْلَکْتُ مالًا لُبَداً» عمرو بن عبدود در جنگ خندق بوده که گفت: سرمایه زیادى را در مبارزه با اسلام تباه کردم، ولى موفق نشدم.

هر مالى که در مسیر حق صرف نشود، مایه حسرت است. نتیجه هر محاسبه‏اى که جاى خدا در آن خالى باشد، پوچى و زیانکارى است. براستی خودبزرگ‌بینى در برابر خدای بزرگ چه معنایى دارد؟

بهترین راه خداشناسى، دقت و مطالعه در آفریده‏هاى حکیمانه خداوند است. خداوند در این سوره با سوال‏هاى مناسب، وجدان‏هاى خفته را بیدار می‌کند.

در آیه‌ای می‌خوانیم: آیا انسان گمان مى‏کند که احدى او را نمى‏بیند؟ بعد مى‏فرماید: آیا ما براى او دو چشم قرار ندادیم؟ چگونه انسان مى‏بیند؟ ولى خیال مى‏کند خدا او را نمى‏بیند؟

«نجد» به معناى مکان بلند، در برابر «تهامه» به معناى گود است. به فرموده امام صادق ـ علیه السلام ـ به راه خیر و شر، نجدین مى‏گویند.

تشبیه راه خیر و شر به راهى که در ارتفاعات است، همچون عبور از راه مرتفع است و براى هر عاقلى مساله خیر و شر مثل زمین بلند روشن و برجسته است. همه انسان‌ها از طریق عقل یا فطرت یا راهنمایى انبیا و اوصیا و علما، خیر و شر را مى‏شناسند.