ازبکستان بر سر دوراهی امنیتی

آسیا تایمز نوشت: درست چند روز پیش، مقام های روسیه اعلام کردند که ازبکستان با ارسال نامه ای، خواستار جدایی از سازمان همکاری های جمعی شده است. اکنون موضوع نامه باید مورد بررسی کشورهای عضو (ارمنستان، بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان، روسیه و تاجیکستان) قرار گیرد.

این در حالی است که ازبکستان از پایه گذاران سازمان یادشده و از مشوقان همکاری های جمعی پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروری بود. اسلام کریم اف رییس جمهوری ازبکستان خود میزبان نشستی بود که در ۱۵ مه ۱۹۹۲ به امضای پیمان همکاری های جمعی (CSTO) منجر شد.

اما ازبک ها سال ۱۹۹۹ عضویت خود را با این هدف به حال تعلیق در آوردند که آینده امنیتی خود را در قالب گروه موسوم به گوام GUUAM (گرجستان، اوکراین، ازبکستان، آذربایجان، مولداوی) بسازند. این قالبی بود که از سوی آمریکا برای تقویت منافع غرب در منطقه دریای خزر، پشتیبانی می شد.

پس از هفت سال، زمانی که ازبکستان احساس کرد ایالات متحده منافع خود در گوام GUUAM را از دست داده، در سال ۲۰۰۶ دوباره به سازمان همکاری های جمعی بازگشت.

** نقش سازمان همکاری های جمعی

CSTO برای مقابله با تهدیدهای خارجی و حفاظت از تمامیت ارضی کشورها، بدون دخالت در امور داخلیشان شکل گرفته است. در سال ۲۰۰۴ مجمع عمومی سازمان ملل به این تشکیلات یک کرسی نظارتی داد. CSTO بسیار می کوشد که موقعیت صلحبانی ملل متحد در مناطق مختلف جهان را نیز کسب کند و جالب آنکه ازبکستان همواره پای اصلی این کوشش ها بوده است.

انتظار کارشناسان این است که با خروج نیروهای پیمان ناتو از افغانستان، CSTO نقش اصلی را در منطقه آسیای میانه بیابد و به نظر می رسد ‘کریم اف’ در خروج از این سازمان، ریسک بزرگی را پذیرفته باشد.

گفته می شود ازبکستان موارد زیر را به عنوان مهمترین دلایل خود برای خروج از سازمان همکاریهای جمعی اعلام کرده است:

• ناخرسندی از طرح های راهبردی سازمان در افغانستان

• اختلاف نظر بر سر میزان همکاری های نظامی میان اعضا

• بی توجهی به نگرانی های این کشور از سوی عضوهای دیگر سازمان

واقعیت این است که سازمان همکاری های جمعی، نقشی در افغانستان ندارد و کشورهای عضو با ارسال نیرو به جنگ افغانستان که تحت مدیریت ناتو اداره می شود، در واقع سازمان را دور می زنند. روسیه نیز به تازگی اعلام کرده که پایگاه شهر اولیانفسک در نزدیگی رودخانه ولگا را به عنوان مرکز ترابری نیرو به افغانستان، در اختیار ناتو می گذارد.

اما نکته جالب این است که اختلاف نظر اززمانی آغازشدکه روسیه، اعضا رابه تاسیس ‘نیروی مشترک واکنش عملیاتی’ تشویق کرد. این نیرو از سال ۲۰۰۹ رسما ایجاد شد و از همان زمان، تاشکند نارضایتی خود را اعلام کرد. این نارضایتی زمانی بالا گرفت که اعضا در نشست آخر خود در مسکو، تصمیم گرفتند که هیچ کشوری، بدون رضایت همه کشورهای عضو، نتواند به نیروهای خارجی اجازه استقرار در کشورش را بدهد. در ظاهر، ازبکستان این موضوع را خلاف اصل حاکمیت ملی خود می داند؛ هرچند به نظر می رسد موضوعات دیگری هم در میان باشد.

** معامله بزرگ

در دو – سه ماه گذشته، مقام های واشنگتن و تاشکند در مذاکراتی محرمانه، امکان تبدیل ازبکستان به مسیر اصلی ترابری نیروهای ناتو در افغانستان را به بحث و بررسی گذاشته اند. ازبکستان پتانسیل های بسیاری در این زمینه دارد و پایگاه های شوروی سابق در ‘ناووی’ و ‘تِرمِز’، دقیقا مکان هایی است که آمریکا برای دسترسی به آنها علاقه بسیار دارد. (همین حالا شماری از نیروهای آلمان در شهر ترمز هستند)

بسته ماندن مسیر سنتی از پاکستان و روابط پرتنش میان واشنگتن و اسلام آباد، باعث شده که ایالات متحده به مذاکره با ازبکستان روی بیاورد. گفته می شود پنتاگون در این زمینه، امتیازهای فراوانی هم به طرف ازبک پیشنهاد داده است. در چنین شرایطی، جدایی از CSTO برای ازبکستان یک ضرورت فوری است.

خروج ازبکستان از سازمان همکاری های جمعی، یک عقبگرد برای سازمان به شمار می رود و ممکن است اعضای دیگر، مانند تاجیکستان و قرقیزستان را نیز تشویق به انجام معامله های مشابه، بدون در نظر گرفتن سیاست مسکو کند.

با همه اینها، روسیه هنوز نسبت به موقعیت خود در منطقه امیدوار است. یکی از روزنامه های مسکو روز گذشته (یکشنبه) با اشاره به مواضع ازبکستان، مطلب زیر را به عنوان اظهارنظر مخاطبان چاپ کرد: ‘تاشکند می خواهد در انتقال نیروهای آمریکایی، نقش کلیدی را ایفا کند. هرچند با توجه به شرایط فعلی آسیای میانه که بسیار پیچیده است، ازبکستان نمی تواند این کار را بدون گرفتن ضمانت امنیتی از همسایه هایش انجام دهد. آمریکا و ناتو هم نه می خواهند و نه می توانند که چنین تضمینی را به تاشکند بدهند. با توجه به تغییر سیاست گاه به گاه ازبک ها، احتمالا ازبکستان به زودی باز هم خود را در فهرست اعضای CSTO خواهد یافت.’

شاید با توجه به همین شرایط متزلزل باشد که ازبکستان اعلام کرده در شصت و دومین نشست وزیران دفاع کشورهای همسود (جمهوری های سابق شوروی) که قرار است پنجم ژوئیه به میزبانی روسیه برگزار شود، شرکت خواهد کرد. البته تاشکند گفته است که معاون وزیر دفاعش (و نه خود وزیر) را به نشست خواهد فرستاد. این دقیقا از نوع همان معامله هایی است که قرن ها پیش در مسیر جاده ابریشم و در کاروانسراهای شهر بخارا انجام می شد.

مترجمام**۹۱۶۳**۱۵۶۵