پیامدهای نهضت عاشورا

گروه وبگردیممتازنیوز، قیام عاشورا مهم‌ترین رویداد تاریخی پس از ظهور اسلام بود. این قیام پیامدهای مهمّی در برداشت که iبه برخی از آنها اشاره می‌شود:

۱٫ ایجاد روح وحدت و همبستگی و الهام بخشیدن iبه قیام‌های بعدی: ایجاد روح وحدت و همبستگی در میان مسلمانان و نفوذ مکتب تشیع در دل‌های آنان، از مهم‌ترین پیامدهای عاشورا بود. استاد حسن ابراهیم حسن می‌نویسد: کشته شدن امام حسین ـ علیه السّلام ـ در تهییج شیعیان و وحدت بخشیدن iبه آنها تأثیر بسیاری داشت. پیش از این رخداد، شیعیان پراکنده بودند. زیرا شیعه‌گری یک نظریه ی سیاسی بود که در دل پیروان خود نفوذ نکرده بود و هنگامی که حسین ـ علیه السّلام ـ کشته شد، شیعه‌گری با خون آمیخته گشت و در اعماق قلوب شیعیان نفوذ کرد و عقیده ی راسخ آنان شد.(۱)

قیام عاشورا در حقیقت مشعل فروزانی برای شیعیان و سرمشقی برای قیام‌های علویان بود. علامه مقرّم می‌گوید: یکی از نتایج قیام سیدالشهداء ـ علیه السّلام ـ این بود که بر علویان تأثیر بزرگی گذاشت. پس از اتفاق ی کربلا، هر یک از فرزندان علی ـ علیه السّلام ـ که می‌خواستند قیام کنند، از جهاد امام حسین ـ علیه السّلام ـ سرمشق می‌‌گرفتند.(۲) این قیام توانست نیروهای پراکنده شیعه را متّحد سازد و زمینه ی همبستگی سیاسی و تشکّل و سازمان دهی آنان را فراهم نماید. خربوطی دانشمند بزرگ اسلام معتقد است: شهادت امام حسین ـ علیه السّلام ـ بزرگترین اتفاق ی تاریخی بود، که منجر iبه تشکّل و تبلور شیعیان گردید، و سبب شد که شیعه iبه عنوان یک سازمان قوی با مبادی و مکتبی سیاسی و دینی مستقل، در صحنه اجتماع اسلام آن روز جلوه کند.(۳)

۲٫ تمایز اسلام راستین و اسلام دروغین و زنده ماندن اسلام اصیل برای همیشه ی تاریخ:مهم‌ترین اثر قیام عاشورا تفکیک اسلام راستین از اسلام دروغین بود. علامه شهید سید حسن شیرازی می‌گوید: امام حسین ـ علیه السّلام ـ با شهادت خود توانست، حساب این خلافت انحرافی را از اسلام جدا کند و پرده از روی واقعیت عنصر اموی بردارد که مردم متوجّه شوند خلافت بنی‌امیه یک حکومت جاهلی است که لباس اسلام بر تن پوشیده است. بدین ترتیب مردم دریافتند که حکومت اموی، یک سلطنت ظالمانه است که هیچ ربطی iبه اسلام ندارد … بر اثر قیام امام حسین ـ علیه السّلام ـ ماهیت حقیقی همه خلفای پس از حضرت، بلکه پیش از حضرت هم کشف شد و لذا خلفای دیگر از امویان و عباسیان و عثمانیان نتوانستند کارهای نامشروع خود را iبه نام اسلام انجام دهند.(۴)

۳٫ عظمت یافتن مکتب تشیع: این قیام خونین نه تنها مورد اعجاب و تحسین مورّخان اسلام واقع گردید، بلکه مستشرقان و بعضی اسلام شناسان اجنبی نیز آن را حرکتی عظیم و تحسین برانگیز دانستند. پرفسور براون می‌گوید: … گروه شیعه iبه قدر کافی هیجان و از خودگذشتگی نداشتند. امّا پس از رخداد عاشورا کار دگرگون شد، عواطف سست‌ترین مردم iبه هیجان درآمد، چنانکه نسبت iبه رنج و خطر و حتّی مرگ، بی‌اعتنا شوند.(۵)
استاد نیکلسن هم می‌گوید: اتفاق ی کربلا مایه ی پشیمانی و تأسف امویان شد، زیرا این واقعه شیعیان را متّحد کرد و برای انتقام حسین ـ علیه السّلام ـ هم صدا شدند و صدای آنان در همه جا و مخصوصاً عراق و بین ایرانیانی که می‌خواستند از نفوذ عرب آزاد شوند، انعکاس یافت.(۶) فیلیپ می‌نویسد: فاجعه ی کربلا سبب جان گرفتن و بالندگی شیعه و افزایش هواداران آن مکتب گردید iبه طوری که می‌توان ادّعا کرد که آغاز حرکت شیعه و ابتدای ظهور آن، روز دهم محرّم بود.(۷)

۴٫ تزلزل دولت اموی: علامه مجلسی می‌فرماید: «اگر خوب تأمل کنی، درخواهی یافت که حسین ـ علیه السّلام ـ خود را فدای دین جدّش کرد و ارکان حکومت اموی متزلزل نشده مگر پس از عاشورا»(۸) زیرا پس از فاجعه ی عاشورا و انعکاس خبرها آن در مراکز مهم اسلامی، مردم از حکومت بنی‌امیه روگردان شدند. در شام و دمشق که حدود نیم قرن تحت تأثیر تبلیغات معاویه بود مردم دیدگاهی دگرگون نسبت iبه خاندان پیامبر داشتند و حتّی برای ورود اسرای اهل بیت و سرهای شهداء iبه دمشق، شهر را آذین بندی کرده بودند و این پیروزی را iبه همدیگر تبریک می‌گفتند. امّا پس از نطق افشاگرانه ی امام سجاد ـ علیه السّلام ـ و حوادثی که در آنجا پیش آمد وضع iبه حدّی دگرگون شد که حتّی یزید خود را از جنایاتی که نسبت iبه امام حسین ـ علیه السّلام ـ و اهل بیت کرده بود تبرئه می‌کرد وگناه آن را iبه گردن دیگران می‌انداخت.

به سبب روایتی که طبری آورده، یزید در آغاز از شهادت امام حسین ـ علیه السّلام ـ خوشحال گشت ولی با پایدار شدن نتیجه و اثر آن نادم شد.(۹) چیزی نگذشت که هیئت حاکمه اموی از خواب و خیال iبه درآمد و پس از ارزیابی نتایج حاصل شده iبه اشتباه فاحش خود پی برد.

۵٫ بیداری مسلمانان: شهادت امام حسین ـ علیه السّلام ـ جامعه ی اسلامی را تکان شدیدی داد و با دمیدن روح مبارزه و فداکاری در وجود آنان، حصار در خودفرورفتگی را که رژیم اموی iبه دور آنان کشیده بود در هم ریخت. از پس این اتفاق ی دلخراش، جامعه دریافت که حق با اهل بیت پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ است و دولت مخالف آنها نه تنها iبه اصول و ارزش‌های اسلامی پایبند نیست، بلکه رژیمی خونریز و مستبد است که می‌خواهد جامعه ی اسلامی را iبه جاهلیت اولین برگرداند.(۱۰) از این رو موجی از تنفّر علیه دستگاه حکومتی ایجاد شد و شیعیان iبه خود آمدند و از این که فرزند پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ را یاری نکرده بودند، iبه شدّت پشیمان شدند و iبه تدریج موج بیداری سراسر جامعه ی اسلامی را فراگرفت و زمینه نهضت توابین، قیام حرّه و دیگر قیام‌ها فراهم گشت.(۱۱)

۶٫ محبوبیت خاندان علی ـ علیه السّلام ـ : از دیگر پیامدهای عاشورا، محبوبیت خاندان علی ـ علیه السّلام ـ در اجتماع و شناساندن بیشتر آنها iبه مردم بود مسیر افکار و عواطف ملّت که در اثر تبلیغات شدید خاندان ابوسفیان در معرض فاصله گرفتن از خاندان امیرالمؤمنین علی ـ علیه السّلام ـ بود که بعد از واقعه ی کربلا یکباره عوض گردید. این محبوبیت که در واقع iبه منزله ی خون تازه‌ای بود که در رگ‌های اسلام جریان پیدا می‌کرد، آرام آرام موقعیت خاندان علی ـ علیه السّلام ـ را چنان استوار ساخت که دیگر برای ستمگران بعدی هیچ گونه امکان آن شبیخون زدن‌ها و یورش‌ها را iبه دودمان امیرالمؤمنین باقی نگذاشت. در نتیجه هم خاندان نبوت و هم اسلام اصیل و واقعی از یک خطر حتمی و سقوط قطعی نجات یافت.(۱۲)

۷٫ جهاد و شهادت: قیام عاشورا، درس دین باوری، ایثار، شجاعت، شهامت، جهاد در راه خدا، امر iبه معروف و نهی از منکر و روحیه ستیزه جویی و پرخاش‌گری و جسارت در مقابل حکّام جور را در مسلمانان ایجاد نمود و پیروان مکتب اهل بیت را iبه عنوان سرسخت‌ترین حامیان دین پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ معرفی کرد. مبارزان و رهبران شیعه در تاریخ جنبش‌های حرکت آفرین خود، صحنه‌های اعجاب انگیزی از رشادت، شجاعت، فداکاری و ایثار خلق نمودند و هرگز بیم وترسی از قدرت حاکم iبه دل راه ندادند و در برابر هیچ حکومت ظالم و سخت‌گیری تسلیم نشدند، و در برابر موج‌های سهمگین و طوفان‌های بنیان‌کن، با گذشتن از گذرگاه شهادت همواره قد برافراشته داشتند. iبهایی که رزمندگان شیعه در تداوم خطّ سرخ انقلاب حسینی در طول تاریخ برای برافراشته داشتن این پرچم پرافتخار داده‌اند نیز ناچیز نبوده است. در هر وقت مبارزی سخت‌کوش از شیعه این پرچم را بر دوش داشته است.(۱۳) سرانجام قبر حسین بن علی ـ علیه السّلام ـ و دیگر شهدای کربلا iبه عنوان میعادگاه عاشقان خدا و راهیان راه اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ و مجاهدان فی سبیل الله درآمد. حتّی بیشتر قیام‌هایی که در دوره بنی امیه، و بنی عباس، رخ داد زیر شعار «یالثارات الحسین» رونق و انجام گرفت. نقشه ی قیام و پیمان برای آن بر مزار شهید طف منعقد می‌شد و آن مزار مقدّس پایگاه مبارزان ضد حاکمه و کعبه ی الهام آنان و میعادگاه‌شان بود.(۱۴)

________________________________________
پاورقی:
۱٫ حسن ابراهیم حسن، تاریخ سیاسی اسلام، دار احیاء التراث العربی، بیروت، ۱۹۶۴ م، ج۱، ص ۳۹۹٫
۲٫ عبدالرزاق موسوی مقرم، رهبر انقلاب خونین کوفه، تهران، نشر جهان، ص ۱۳۲٫
۳٫ دکتر خربوطی، انقلاب‌های اسلامی، ترجمه عبدالصاحب یادگاری، کانون انتشار یافتناتی چهره اسلام، ۱۳۵۷ش، ص۷۳٫
۴٫ عبدالزهراء الکعبی، بیروت، نشر دار الکتب و العترته، ۱۴۱۴ ق، ص ۴۴٫
۵٫ حسن ابراهیم حسن، تاریخ سیاسی اسلام، ترجمه ابوالقاسم پاینده، سازمان انتشار یافتنات جاویدان، ۱۳۶۶ ش، ج۱، ص ۳۶۵۲٫
۶٫ همان، ج۱، ص ۳۶۵۲٫
۷٫ فیلیپ حتّی، تاریخ العرب، بیروت، دار غندوز، چاپ نهم، ۱۹۹۴ م، قسم ۳، ص ۲۵۱٫
۸٫ مجلسی، بحارالانوار، بیروت، نشر مؤسسه الوفاء، الطبعه الثانیه، ۱۴۰۳ ق، ج ۴۵، ص ۹۹٫
۹٫ سیوطی، جلال الدین، تاریخ خلفاء، قاهره، نشر مطبعه المدنی، بی‌تا، ص ۲۰۸، و محمّد بن جریر طبری، تاریخ طبری، بیروت، مؤسسه اعلمی، چاپ چهارم، ۱۴۰۳ ق، ج۵، ص ۵۰۶٫
۱۰٫ شمس الدین، محمّد مهدی، ثوره الحسین، بیروت، نشر دار التعارف، ص ۲۵۶٫
۱۱٫ عبدالرحمن بن محمّد، تاریخ ابن خلدون، بیروت، منشورات اعلمی، بی‌تا، ج۳، ص ۱۷۲٫
۱۲٫ هاشمی نژاد، شهید عبدالکریم، درسی که حسین iبه انسان‌ها آموخت، مشهد، شرکت iبه نشر، چاپ دوم، ۱۳۸۳ ش، ص ۱۲۴٫
۱۳٫ زنجانی، عمید، انقلاب اسلامی و ریشه‌های آن، تهران، نشر کتاب سیاسی، ص ۱۲۲ ـ ۱۲۳٫
۱۴٫ فارسی، جلال الدین، انقلاب تکاملی اسلام، تهران، انتشار یافتنات آسیا، ص ۸۶۲٫