خبرگزاری آریا- انسان های اولیه برای تداوم حیات،با تلاش فردی،نیازهایشان را تامین می کردند.با به وجود آمدن قبایل و طوایف،از آنجا که بشر دیگر قادر نبود با زور هر آنچه راکه می خواهد به دست آورد،ناگزیر به مبادله روی آورد.اولین نوع مبادله،مبادله کالا به کالا(تهاتری) بود.
این نوع مبادله به دلیل مشکلاتی از جمله مشکل انطباق دو طرفه خواسته ها،سبب کاهش بهره وری در مبادلات می گردید.مثلا کسی که برنج داشت و می خواست گندم بخرد باید فردی را پیدا می کرد که برنج بخواهد و گندم مازاد داشته باشد.
ببرای رفع این مشکل افراد موظف شدند وسیله مشخصی را به عنوان پول رسمی در مبادلات مورد استفاده قرار دهند.این وسیله معین در ابتدا فلزات بودند.کمیابی،تقسیم پذیری،پایداری فیزیکی و… از دلایل مقبولیت عام فلز به عنوان وسیله پرداخت بود.بدین ترتیب اولین مرحله پیدایش پول آغاز گردید.
واژه پول در اصل از کلمه یونانی”Obolos” گرفته شده است.و “سکه” نام دستگاه آهنینی بود که برای مهر زدن پول هایی که بین مردم رواج یافته بود و از آن در معاملات خود استفاده می کردند،به کار می رفت.بنابراین سکه قطعه فلزی با وزن مشخص است که روی آن علامت رسمی دولتی یا حکومتی وجود دارد که عیار،وزن و ارزش آن را تعهد می کند.
پس از فتح لیدی به دست کوروش و قرار گرفتن این سرزمین در قلمرو هخامنشیان،در اکروسارس پایتخت لیدی کارگاه سکه زنی(ضرابخانه) وجود داشت که خشایارشاه و کمبوجیه در آن برای اولین بار به ضرب سکه پرداختند.
داریوش سومین پادشاه هخامنشی در سال۵۲۱-۴۸۵ قبل از میلاد،بر آن شدسکه ای ضرب کند که در سراسر گشور اعتبار داشته باشد.چرا که سکه های قبلی فقط ارزش محلی داشتند.سکه در این دوره “دریک” نام داشت و از جنس طلا بود.”سکه داریوش”نخستین سکه ای است که از این زمان باقی مانده و شهرت جهانی دارد.
در دوره اشکانیان با غلبه اسکندر بر ایران و کمیاب شدن طلا،سکه طلا ضرب نمی شد و سکه هایی از چنس نقره و مس رواج داشت.
در دوره صفویه سکه های طلا که آن را “شاهنشاه” می نامیدند تنها هنگام جلوس شاه بر تخت سلطنت و در جشن نوروز ضرب می شد.”سکه شاهنشاه” را به دلیل بالا بودن بهای آن “اشرافی” نیز می نامیدند.سکه دیگر این دوره “عباسی” بود که از جنس نقره و در زمان شاه عباس ضرب می شد.سکه های رایج دوره صفوی عبارت بودند از:غزبیگی یا غازبیگی(معادل پنج دینار یا یک دهم شاهی)،بیستی (معادل بیست دینار یا دو پنجم شاهی)، پول سیاه یا قراپول(معادل بیست و پنج دینار یا نیم شاهی)،شاهی (معادل پنجاه دینار) و عباسی(معادل دویست دینار یا چهل شاهی).
تا زمانی که واحد پول ایران به ریال تغییر یابد و حتی سال ها پس از آن،از این واحد های پولی استفاده می شد.سکه دیگر دوره صفویه که در زمان پادشاهی نادرشاه ضرب می شد، “نادری” نام داشت و ارزش آن معادل ده شاهی بود.
در دوره بعد، یعنی دوره قاجاریه، سکه های تومان(طلا)،قران(نقره) و شاهی(مسی) رایج بود.سکه تومان اولین بار در این دوره و در زمان پادشاهی فتحعلی شاه ضرب شد.در زمان پادشاهی ناصرالدین شاه،وزن طلای تومان کاهش یافت و ارزش آن برابر ده قران نقره گردید.
در سال ۱۳۰۸شمسی واحد پول رایج کشور به ریال تغییر یافت که ارزش آن معادل یک دهم تومان بود.قران نقره نیز یک دهم ریال،پنج عباسی و بیست شاهی ارزش داشت.
سکه رایج در دوره پهلوی و در زمان پادشاهی رضاشاه سکه “پهلوی” گفته می شد که بر اساس قانون مصوب مجلس شورای ملی در سال ۱۳۱۰شمسی با ارزش صد ریال ضرب می شد.این سکه مزین به عکس شیر و خورشید و تصویر شاه بود.
پس ازپیروزی انقلاب اسلامی،در بهار سال ۱۳۵۸ سکه طلای ایرانی ضرب شد که آن را سکه “بهارآزادی” نام نهادند.
اما پول به صورت سکه،به علت ایجاد مشکلاتی از قبیل مشکل حمل و نقل،امکان تقلب،احتمال سرقت و… سبب پیدایش پول به صورت کاغذی و رواج روزافزون شغل صرافی شد.بدین صورت که بازرگانان سپرده های نقدی(سکه) خود را به صرافان می دادند و در مقابل،صرافان رسیدهاییبرای آنان صادر می کردند.به این رسید ها در ایران “بیجک” گفته می شد.وظیفه دیگر صرافان تبدیل سکه های مختلف به یکدیگر بود.
صرافان به عنوان سپرده پذیر، با توجه به حجم سپرده های نقدی می توانستند به مردم وام دهند و بهره وام را میان خود و سپرده گذاران تقسیم کنند.
با توسعه جوامع، سپرده پذیران دیگر تنها محدود به بازرگانان نبودند و به این ترتیب نظام بانکی جدید به وجود آمد.در این نظام اعتماد مردم به بانک حرف اول را می زد.این اعتماد بر اساس تبدیل پول بانکی(پول کاغذی و اسکناس) به پول فلزی (عمدتا طلا) با نرخ تعهد شده از قبل، به وجود می آمد.
در ایران اسکناس برای اولین بار توسط بانک شاهنشاهی و زمان پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار در سال ۱۲۶۷شمسی با پشتوانه طلا و نقره انتشار یافت.پس از آن در سال ۱۳۰۹ شمسی بانک ملی موفق به خرید امتیاز انتشار اسکناس از بانک شاهنشاهی شد و اولین اسکناس بانک ملی در اول فروردین سال ۱۳۱۱ شمسی منتشر شد.
بانک ملی تا سال ۱۳۳۹هجری شمسی بنابر نیازهای اقتصادی کشور،اقدام به نشر اسکناس نمود.ولی در آن سال با تاسیس بانک مرکزی ایران حق انحصاری انتشار اسکناس در ایران،به این بانک محول شد.
تهیه و تنظیم محمد چهاردولی خبرنگار اقتصادی آریا
خبرگزاری آریا