فلسفه قیام عاشورا در کرسی آزاداندیشی

پس از طرح صریح مطالبه رهبری مبنی بر تشکیل کرسی‌های آزاداندیشی در سال‌های اخیر، یک جنب‌و‌جوش جدی میان دانشجویان، استادان و طلاب حزب‌اللهی به وجود آمد که بر این مطالبه رخت تحقق بپوشند.

رسانه نیز وظیفه خود دانست با توجه به ماهیت خود ـ که اطلاع‌رسانی و شفافیت‌سازی است ـ به چگونگی برگزاری و اهداف و موضوعات ارائه‌شده در این کرسی‌ها سمت و سویی درست بدهد.

یکی از برنامه‌هایی که به صورت ویژه در مناسبت‌های گوناگون با برپایی کرسی‌های آزاداندیشی با حضور دانشجویان نخبه و کارشناسان مجرب به بررسی مسائل و تبادل آرا و اطلاعات پرداخته، «مشکات» از رادیو تهران است که با فرارسیدن ماه محرم ، این برنامه نیز حال و هوای دیگری یافته و موضوعات خود را به فلسفه قیام عاشورا، درس‌ها، عبرت‌ها و… اختصاص داده است.

برای آشنایی بیشتر با این برنامه و آگاهی از چگونگی برگزاری کرسی‌های آزاداندیشی در رادیو با هماهنگی پیشی، من هم به جمع این گروه پیوستم.جمع حاضر با وجود دغدغه‌ها و مسائل مختلف، در این میزگرد یا جلسه آزاداندیشی حضور یافته‌اند.

اعظم‌السادات ابراهیمی، سردبیر و تهیه‌کننده برنامه در آغاز توضیح می‌دهد: در این برنامه که جمعه‌ها از ساعت ۱۶ تا ۱۷ و شنبه تا چهارشنبه از ساعت ۱۸ تا ۱۹ روی آنتن می‌رود، فضایی مناسب برای برگزاری گفت‌و‌شنودها و میزگردهای فکری فراهم شده است.

وی معتقد است: نباید اجرای کرسی‌های آزاداندیشی فقط در قالب تریبون آزاد، مناظره، سخنرانی، پرسش و پاسخ، کارگاه آموزشی و… برگزار شود، بلکه اولین و مهم‌ترین شاخصه تمایز کرسی‌های آزاداندیشی در رادیو، حاکمیت روح آزاداندیشی در این برنامه است. کرسی آزاداندیشی به معنی واقعی، بستری است که شرکت‌کنندگان و مجریان فرصت می‌یابند درباره دغدغه‌های فکری و شبهات ذهنی، آزادانه و بدون هیچ‌گونه وابستگی و جمود فکری حرف بزنند و نظریه‌های خود را بدون تعصب و غرض‌ورزی بیان کنند.

ابراهیمی درخصوص موضوعات مورد نقد و بررسی می‌افزاید: این برنامه با توجه به مناسبت‌های گوناگون موضوعاتش فرق می‌کند؛اکنون با توجه به ماه سیدالشهدا بیشتر موضوعات حول فرهنگ عاشورا، محرم، ایثار و شهادت، جریان‌شناسی باطل در قیام عاشورا و قیام مهدوی، آزاداندیشی دینی و ارتقای این فرهنگ، ناگفته‌ها از عاشورای حسینی و آموزه مهدویت، راهکارهای مقابله با آسیب‌های فرهنگی و الگوهای حسینی در ایجاد انتظار مهدوی و… است.

کرسی آزاداندیشی با مضامین دینی

کارشناس ـ مجری برنامه طی این جلسه سعی بر نشان‌دادن برتری نظر خود ندارد و با داوری و اجازه اظهارنظر به همه اعضای گروه و در نهایت نتیجه‌گیری مباحث، روند جلسه را بخوبی در دست دارد. در فرصتی که پیش آمد درباره کرسی‌های آزاداندیشی و آسیب‌های آن با وی به گفت‌و‌گو نشستیم.

محسن دیانی کارشناس ـ مجری برنامه با تاکید بر درک صحیح از کرسی‌های آزاداندیشی توضیح می‌دهد: وقتی می‌گوییم آزاداندیشی، یعنی باید اندیشه‌ای وجود داشته باشد تا بتواند آزادانه طرح بشود. اندیشه قاعدتا از یک دانش پایه می‌آید و نه از جهل. آزاداندیشی به این معنا نیست که ما هر چه می‌خواهیم، بگوییم. آزاداندیشی، یعنی در بند یک اندیشه بودن؛ اندیشه‌ای که ریشه و بنای عقلانی دارد.

این کارشناس ـ مجری در پاسخ به پرسش آسیب‌های موجود در کرسی‌های آزاداندیشی بویژه در برنامه‌های رادیویی می‌گوید: مخاطب‌شناسی درست مسأله مهم است که باید در کرسی‌های آزاداندیشی بویژه در برنامه‌های رادیویی مورد توجه قرار گیرد. یکی از مشکلات یا به عبارتی آسیب‌هایی که در چنین جلساتی باید در نظر داشت این که آزاداندیشی با احساسات و تعصبات بیجا و خط فکری مغرضانه نه‌تنها حقایق را روشن نمی‌کند، بلکه گرد توهم و شبهه‌افکنی را در فضای فکری جامعه پراکنده خواهد کرد.

آنچه نباید از آن غافل بود، نقد و بررسی منصفانه و متعهدانه در چارچوب عقل، منطق و دین است. در غیر این صــورت، یکی از مهــــم‌ترین آسیب‌ها به شمار می‌رود.

وی در ادامه درخصوص حضور دانشجویان و نخبگان می‌افزاید: ابتدا باید همه اعضا و شرکت‌کنندگان بدانند به دنبال چه می باشند و قرار است چگونه مخاطب را با خود همراه کنند.

آنچه در این برنامه هم بسیار به آن توجه شده دسته‌بندی و انتخاب موضوعات است، چرا که با پراکنده‌گویی و موضوعات دست‌چندم و پیش‌پاافتاده یا حتی مباحث سنگین راه به جایی نخواهیم برد و تنهــــا بهره‌ای که شرکت‌کنندگان و شنوندگان خواهند برد یکسری مباحث پیش‌پاافتاده و حاشیه‌ای است و از اصل و محتوا که مهم‌ترین بخش برنامه است، غافل می‌شود.

رعایت اخلاق، مقدمه لازم برای تحقق آزاداندیشی

پس از پایان این میزگرد، نظرات و اعتقادات شرکت‌کنندگان را هم جویا شدیم. سیدعلی دانش، دانشجوی رشته انیمیشن معتقد است باید از طرح مباحث خارج از سطح معلومات مخاطبان و البته شرکت‌کنندگان در برنامه‌های کرسی‌های آزاداندیشی پرهیز شود و با در نظر‌داشتن سطح علمی و دانش اعضا و شنوندگان به ارائه و تبادل نظرات پرداخت.

وی می‌گوید: شرکت‌کنندگان در این برنامه‌ها باید با وجود اختلاف در تعامل باشند و منصفانه و متعهدانه نقد یکدیگر را بپذیرند؛ چرا که یکی از ملزومات اولیه گفت و شنود، همانا صبوری و تحمل نظر و دیدگاه دیگران است. رعایت اخلاق از مقدمات واجب برای تحقق آزاداندیشی است که شنونده به آسانی به این خصیصه اعــــضا دست می‌یابد و هر چه اخلاق محوری و انصاف علمی بین اعضای گروه بیشتر باشد، شنوندگان با اعتماد بیشتری جذب برنامه می‌شوند.

دانش ادامه می‌دهد: برای رسیدن به نتیجه مطلوب ‌باید فرصت ارائه نظر و حتی فکر‌کردن به تمام اعضا داده شود و برای جذب مخاطب بیشتر در چنین برنامه‌هایی باید ابتکار و نوآوری داشت و به صورت شفاف و خلوص به ارائه اطلاعات به شنوندگان پرداخت.

جواد اردستانی، فارغ‌التحصیل بهداشت حرفه‌ای یکی از شرکت‌کنندگانی است که با پاسخ به چگونگی شرایط و ضوابط شرکت‌کنندگان در این‌گونه برنامه‌ها و البته جلسات گسترده‌تر می‌گوید: هر فردی که در این‌گونه برنامه‌ها شرکت می‌کند، باید با یک پایه ایدئولوژیک به بیان اظهارات خود بپردازدو ویژگی‌هایی از قبیل جسارت اظهارنظر و بیان اندیشه را داشته باشد؛ البته داشتن سلامت انگیزه، وارستگی فکری و عاطفی، پرهیز از دخالت حب و بغض‌های شخصی در بحث و توانایی ایستادگی در برابر مخالفت اکثریت در صورت ارائه گزاره صحیح از جمله مواردی است که بسیار اهمیت دارد و نباید غرض‌ورزی شود و در نهایت حقیقت‌گویی در این بحث‌ها از اهمیت بسیاری برخوردار است.

ما هــــــنوز نتوانســــــته‌ایم شیوه صحــیح بحث وگفت و شنود، انتقاد ‌کردن و انتقاد ‌شنیدن را جا بیندازیم، چرا که ما نیازمند فرهنگسازی بیشتر در این زمینه هستیم و باید در نظر داشته باشیم بین سخن تا عمل فاصله زیادی است.

اردستانی تصریح می‌کند: به نظر من آنچه شنوندگان را به شنیدن این‌گونه برنامه‌ها جذب می‌کند مباحثی است که در برنامه مطرح می‌شود، نکات و ایده‌هایی که نو و بکر باشد و خالی از فضای شعاری و صحبت‌هایی کلیشه‌ای و حاشیه‌ای باشد.

مشارکت آزادانه در یک برنامه رادیویی

سازندگان برنامه «مشکات» بر این موضوع تأکید دارند که کرسی آزاد‌اندیشی به معنی واقعی بستری است که چه شرکت‌کنندگان در کرسی و چه مجریان کرسی فرصتی می‌یابند در مورد دغدغه‌های فکری و شبهات ذهنی، آزادانه و بدون هیچ‌گونه وابستگی و جمود فکری بیندیشند و براحتی و بدون تعصب و غرض‌ورزی، دیدگاه‌ها و نظرات خود را بیان کنند.

ایجاد زمینه برای جلب مشارکت مردم در رسانه ملی، همیشه بهترین جواب را به برنامه‌سازان رادیو و تلویزیون داده است. یک برنامه می‌تواند با روش‌های کارساز و فکر شده، درصد بیشتری از مخاطبان را به شکل درست و نه کاذب جذب کند.

وقتی برای یک برنامه رادیویی نیز کرسی‌های آزاداندیشی در نظر گرفته می‌شود، چگونگی برقراری این ارتباط در اولویت برنامه‌ساز قرار می‌گیرد؛ این که مخاطب را در برابر رسانه به شکلی قرار داد که او خود را در آنچه روی آنتن می‌رود و در یک تولید فرهنگی، شریک بداند؛ آن‌گاه بازدهی برنامه به بیشترین میزان خود خواهد رسید و برنامه‌ای که موضوعات خود را با توجه به نیاز جامعه تنظیم می‌کند، در هر قالبی می‌تواند به بهترین پاسخ برسد.(جام جم – ضمیمه قاب کوچک)

مریم کریمی