معجزه مستند خوب در«آخرین روزهای زمستان»

بعد از مدت‌ها دیدن مستندی ایرانی که به‌اصطلاح «خودش از خودش دفاع کند» آدم را حسابی سرذوق می‌آورد.

«آخرین روزهای زمستان» از آن دست آثاری است که سازندگان آن خیلی خوب می‌دانسته‌اند قرار است چه کاری انجام دهند. برای لحظه‌لحظه‌اش فکر کرده‌اند و محصول نهایی هم البته چیز رشک‌برانگیزی شده است.

اینجاست که معجزه «مستند خوب»، سینمای داستانگو و گاه بدلی را کنار می‌زند و جواهری عرضه می‌کند که در این بی‌رونقی آثار فرهنگی به یک نیاز تبدیل می‌شود که مخاطب برای دیدن قسمت بعد آن لحظه‌شماری می‌کند.

«آخرین روزهای زمستان» همه ویژگی‌های یک مستند خوب و پرمخاطب را دارد، یعنی جزیی‌نگر، روایتگر و پژوهش‌محور است و افزون بر این به سرنوشت بسیاری از مستندهایی که روی کاغذ ایده درخشان داشته‌اند، اما در اجرا به چیز دیگری تبدیل شده‌اند، دچار نشده است.

این مستند از همان ابتدا تکلیفش را با مخاطب روشن می‌کند که قرار است چه نوع مستندی را ببیند. یک مستند روایتگر که هوشمندانه از پس کمبود تصاویر مربوط به دوره‌ای که از آن سخن می‌گوید برآمده است و با بازسازی صحنه‌ها تجربه‌ای تازه در خلق مستند پرتره در تلویزیون ما به ثبت رسانده است.

این مستند از آن جهت قابل ستایش است و باید از آن بیشتر گفت و نوشت که توانسته ثابت کند اگر حمایت درست و حسابی از یک اثر مستند شود به مراتب از انبوه آثار داستانگویی که می‌سازیم، تاثیرگذارتر، باورپذیرتر و البته ماناتر خواهد بود.

مستند آخرین روزهای زمستان به‌وضوح نشان می‌دهد که برای هر قسمت آن چه میزان انرژی صرف شده است. تقریبا هیچ چیز سرسری گرفته نشده است.

هر قسمت این‌مجموعه آنقدر پر از جزئیات است که آدم را شگفت زده می‌کند. از انتخاب دوربین ۱۶ میلی‌متری که با تغییر رنگ تروکاژهای مخصوص، حس وحال گذشت زمان را به مخاطب منتقل می‌کند تا انتخاب بازیگران برای نقش‌های فرماندهان و آدم‌های سیاسی آن دوره، همه با فکر و خلاقیت به خدمت گرفته شده است.

این مستند با این‌که زندگی حسن باقری، یکی از فرماندهان شهید دوران دفاع مقدس را به تصویر کشیده، اما دچار تکلف‌گویی معمول نشده و تا آنجا که مقدور بوده سازندگان تلاش کرده‌اند چهره واقعی شهید را به تصویر بکشند و در این راه از نمایش شکست‌ها و تردیدهای او نیز بیم نداشته‌اند.

معمولا در مستندهای ایرانی به‌خاطر این‌که عنصر اصلی یعنی پرداختن به جزئیات چندان جدی گرفته نمی‌شود، همیشه این فرصت را داریم که کانال تلویزیون را عوض کنیم و سری به شبکه‌های دیگر بزنیم، اما مستند آخرین روزهای زمستان از همان ابتدا تلاش می‌کند آشنازدایی کند و تفاوت‌هایش را به رخ بکشد.

این اثر استانداردی در مستندسازی تلویزیون بنا می‌گذارد که سال‌ها غایب بوده است و برخلاف بسیاری از مستند‌های پیشین که در جذب مخاطب موفق نبوده‌اند و فضای سرد و عبوسی هم داشته‌اند این یکی اتفاقا موفق می‌شود فضای گرم و بسیار مطبوعی پدید آورد که برای یک اثر مستند امتیاز بزرگی است.

ساخت این اثر این نوید را می‌دهد که از این پس مستندهای ایرانی را با کیفیت جهانی از رسانه ملی ببینیم.

مهدی غلامحیدری ‌-‌ جام‌جم