پایان عمر آنالوگ با تولد دیجیتال‌‌

حتی گوش‌کردن رادیو با مراسم همراه بود، تنها در حضور بزرگ‌ترها می‌‌توانستیم پارچه روی رادیو را کنار بزنیم هر بار برای شنیدن صدا باید موج را تنظیم می‌کردیم، بعد همه نفس‌هایشان را حبس می‌کردند و تا نوای رادیو به گوش می‌رسید، همه داد می‌زدند «آها آها، خوبه، همین جا، دست نزن…».

امروز اما سخن از رادیو تلویزیون دیجیتال است، تصاویر شفاف، صدای بی‌نقص و آسایشی بی‌نظیر در دریافت. رفته رفته تلویزیون‌های قدیمی جایشان را به گیرنده‌های جدید خواهند داد. مرتبا می‌شنویم در چند سال آینده شاهد خاموش‌ شدن سیستم آنالوگ در اقصی نقاط کشور خواهیم بود با این اتفاق سال‌های آینده همچون تلویزیون سیاه‌وسفید و رادیوهای صندوقی، اشکالات صدا و تصویر را نیز فراموش می‌کنیم.

دکتر علی ‌عسکری معاون معاونت توسعه و فناوری رسانه سازمان صداوسیما، در گفت‌وگو با ما از سیستم‌های جدید و لزوم تغییرات در این زمینه گفت.

به عنوان اولین سوال تلویزیون دیجیتال و گذر از آنالوگ به دیجیتال از مباحث مهم روز در حوزه سیستم های ارسال و دریافت تلویزیونی است. لطفا دیدگاه‌های خود را در این زمینه‌ها توضیح دهید.

یکی از مهم‌ترین مسائلی که در طراحی سیستم‌های برودکست لازم است مورد توجه قرار گیرد نحوه دریافت توسط مخاطبان است، به نحوی که تجهیزات دریافت دارای کمترین پیچیدگی ممکن باشد و حتی‌المقدور با سیستم‌های قدیمی‌تر سازگار باشد.

بیش از ده‌ها سال، برنامه‌های تلویزیونی فقط از طریق آنتن‌های فرستنده یا کابل‌های تلویزیونی پخش می‌شد و نوع امواج ارسالی، آنالوگ بود. در تلویزیون آنالوگ، شبکه‌های تلویزیونی با تجهیزات (فرستنده) آنالوگ و به شکل سیگنال آنالوگ به آنتن تلویزیون می‌‌رسید و تنها دستگاه لازم برای دریافت سیگنال‌های تلویزیونی، آنتن مناسب و استاندارد بود. از همان ابتدای پیدایش تلویزیون، از این شیوه برای ارسال شبکه‌های تلویزیونی استفاده می‌شد.

در گذشته، همان‌طور که گذر از تلویزیون سیاه‌و‌سفید به رنگی الزامی بود، امروز گذر از سیستم آنالوگ به دیجیتال ضروری است. تلویزیون دیجیتال، تلویزیونی است که پخش دیجیتال از طریق فرستنده در همان محدوده فرکانس تلویزیون آنالوگ صورت می‌گیرد و در نتیجه، تصاویر صاف و مناسب، به دور از برفک و پارازیت تولید می‌شود.

بحث تبدیل سیستم‌های آنالوگ به دیجیتال از چه زمانی در سازمان صدا و سیما به عنوان یک برنامه مورد توجه قرار گرفت و تاکنون چه اقداماتی در این زمینه صورت گرفته است؟

پیش از سال ۸۴، در تهران با سیستم آنالوگ به علت محدودیت‌های فرکانسی به زحمت توانستیم شبکه قرآن را راه‌اندازی کنیم؛ و پس از آن دیگر امکان گسترش شبکه‌های آنالوگ وجود نداشت. بعلاوه، کیفیت دریافت سیگنال هم پایین بود. در همان زمان، یعنی وقتی ما برای راه‌اندازی یک شبکه دچار مشکل بودیم، دنیا برای مدت ۱۵ سال پخش دیجیتال را تجربه کرده بود. در همین زمان و با این شرایط، بنده وارد عرصه رسانه ملی شدم و بر این عقیده بودم که نیازمند تحولی عظیم هستیم و باید تلاش کنیم از سیستم سنتی فاصله بگیریم و پا به عرصه دیجیتال بگذاریم. تا آن زمان، در زمینه دیجیتالی‌ شدن رسانه، بویژه انتشار دیجیتال، قدم در خور توجهی برداشته نشده بود؛ بنابراین، برنامه جامع ۱۰ ‌ساله‌ای تهیه و تدوین شد که البته اجرای آن نیازمند هزینه‌های بسیاری بود.سال ۱۳۸۵، بحث‌ها و بررسی‌ها و تحقیقات را آغاز کردیم و در نخستین گام به انتخاب فرمت پرداختیم.

پس از بررسی‌های انجام‌ شده، فرمت MPEG-4 را​ که پیشرفته‌ترین فناوری بود و هیچ کشوری در یک شهر بزرگ آن را به کار نگرفته بود، به کار گرفتیم بعد از ما در فرانسه، نروژ و برخی کشورهای اروپایی استفاده از این فرمت را آزمایش کردند. ما از نخستین کشورهایی بودیم که تست میدانی را برای این فرمت آغاز کردیم. برخی از متخصصان به این علت که فرمت MPEG-4 فرمت بسیار پیشرفته و جدیدی است نگران بودند که موفق نشویم و فرمت MPEG-2 را به اصطلاح نزدیک‌تر می‌دانستند. فرمتی که آشنایی با آن بیشتر بود و در کشورهای پیشرفته قدمتی ۱۰ ‌ساله داشت؛ اما از آنجا که با کشورهای پیشرفته فاصله‌ای ۱۵ ـ ۱۰ ساله داشتیم، ضروری بود مدرن‌ترین و پیشرفته‌ترین فرمت را انتخاب کنیم. پس، یک فرصت ایجاد کردیم و مدرن‌ترین سیستم و فرمت را برای کشور برگزیدیم. سرانجام، با کمک متخصصان و همکاران در مجموعه سازمان، فرمت MPEG-4 انتخاب شد.‌ خوشبختانه، تصمیم ما درست بود و موفق شدیم. ما جزو اولین کشورهایی به شمار می‌آییم که به این فناوری دست یافتیم و آن را به کار گرفتیم.

پس​ تفکر دیجیتالی ‌شدن رسانه ملی عمری حدود هفت سال دارد و ما در این زمینه شاید در آغاز راه باشیم، درست است؟

اگرچه به نظر می‌رسد تنها مدت کوتاهی است که از شروع برنامه دیجیتالی ‌شدن سازمان می‌گذرد، با سرعت خوبی پیش رفته‌ایم. از سال ۱۳۸۵، بحث‌های علمی، ‌تحقیقی، اطلاعاتی و طراحی ما برای استودیو‌های تلویزیونی، استودیوهای رادیویی و… آغاز شد. به عبارتی، سال ۱۳۸۵ نقطه آغاز حرکت ما برای گذر از آنالوگ به دیجیتال بوده‌ است.

هم‌‌اکنون چه دستاوردهای ملموسی در این گذر داشته‌اید و چه مشکلاتی را پشت سر گذاشته‌اید؟

می دانید که در گذر از آنالوگ به دیجیتال مشکلات خاصی وجود دارد، چرا که در عرصه دیجیتال تنوع بسیاری هست؛ بنابراین کار بسیار هوشمندانه و دقیق بوده است و باید با برنامه‌ریزی و طراحی خاصی صورت گیرد.

تا چند سال پیش در زمینه سیگنال‌رسانی زمینی همه تجهیزات ما آنالوگ بود، ولی در شرایط کنونی، در سیگنال‌رسانی زمینی دیجیتال، تحول انقلابی و جهادی صورت گرفته است و تمام مراکز استان‌های کشور و برخی از ایستگاه‌های با اهمیت از طریق فیبر نوری به پخش مرکزی متصل شده‌اند و به همین وسیله، ارتباط از پخش مرکزی به پخش همه استان‌ها و سایر استودیوها فراهم شده و به نوعی یک شاهراه ارتباطی بین این بخش‌ها به وجود آمده است.

به عنوان نمونه، می‌توانم به فعالیت «شبکه شما» اشاره کنم. این شبکه که اکنون مشغول فعالیت است، جالب است که بسیاری از برنامه‌هایش را به صورت مستقیم از استان‌ها پخش می‌کند. به این ترتیب، تمام استان‌ها به طور زنده در پخش مرکزی حاضر هستند و استودیوهای مراکز استان‌ها می‌توانند مانند استودیو در جام‌جم عمل کنند و باید اذعان کنم این اتفاقات ثمره تلاش همکاران در معاونت توسعه و فناوری رسانه است که با کار و تلاش شبانه‌روزی توانسته‌اند تمام موانع، اعم از تحریم‌ها و کمبود بودجه، را از سر راه بردارند.

تاثیر جایگزینی سیستم دیجیتال به آنالوگ چیست و آیا مردم در کیفیت سیگنال‌های دریافتی تفاوت در خور توجهی را شاهد خواهند بود؟

کیفیت تصویر ارتقا می‌یابد و برای مخاطب در صورتی که تولید هم با کیفیت باشد محسوس خواهد بود.

پخش دیجیتال از چه زمانی آغاز شد؟

در تاریخ ۸‌/۸/۸۸، همزمان با سالروز میلاد امام رضا (ع)، پخش آزمایشی دیجیتال را آغاز کردیم و یک سال کار را به صورت آزمایشی دنبال کردیم. سال ۱۳۸۹، همزمان با سفر رهبر معظم انقلاب به شهر قم، در تهران و قم سرویس دیجیتال به صورت رسمی راه‌اندازی شد. در شرایط کنونی می‌توان با قاطعیت گفت که کیفیت سیگنال در ایران در حد بالاترین استانداردهای جهانی بوده و از برخی کشورهای اروپایی بالاتر است و اگر کیفیت تصویربرداری و تولید خوب باشد، مردم می‌توانند تصاویر را در حد کیفیت نزدیک به HD دریافت کنند.

آیا با دیجیتالی‌ شدن، مشکلات موجود در زمینه نقاط فاقد پوشش حل می‌شود؟

بحث نقاط فاقد پوشش مساله دیگری است و برای این‌که این نقاط زیر پوشش قرار گیرد باید سرمایه‌گذاری دیگری صورت گیرد.

برای استفاده روستاها از سیگنال دیجیتال باید روستا به روستا مشکل را حل کنیم، ولی در این زمینه باید بودجه و اعتبارات مورد نیاز تامین شود. ما در شرایط کنونی برای آنها سیستم آنالوگ را راه‌اندازی خواهیم کرد تا در طول زمان تامین بودجه برای راه‌اندازی سیستم دیجیتال اقدام کنیم.

آیا مخاطب رسانه ملی برای دریافت برنامه‌های صداوسیما به صورت دیجیتال به انجام‌ دادن کار خاصی نیاز دارد؟

برای دریافت تلویزیون دیجیتال باید از دستگاه‌های گیرنده تلویزیون زمینی دیجیتال(DVB-T) در کنار تلویزیون استفاده کرد؛ البته، اگر تلویزیون شما دیجیتال و دارای تیونر داخلی متناسب با سیستم دیجیتال ایران باشد، بدون استفاده از مبدل نیز از تلویزیون دیجیتال بهره‌مند می‌شوید.

درباره دستگاه مبدل توضیح می‌دهید؟

در تلویزیون دیجیتال، تصاویر تلویزیونی به شکل بیت‌های داده (صفر و یک) درآمده است و از طریق تجهیزات (فرستنده) دیجیتال ارسال می‌شود. برای این‌که این تصاویر به شکل قابل نمایش روی تلویزیون منازل دیده شود، لازم است دستگاه مبدل در کنار تلویزیون اضافه شود تا سیگنال‌های دیجیتال را دریافت و آنها را به دستگاه تلویزیون منتقل کند. اصطلاحا به این دستگاه، «مبدل تلویزیون دیجیتال» یا «ست‌تاپ‌باکس» (Set Top Box) گفته می‌شود.

با اتصال کابل آنتن به ست‌تاپ‌ باکس، می‌توان براحتی برنامه‌های تلویزیونی را که به صورت دیجیتالی پخش شده‌اند دریافت کرد؛ البته، دستگاه گیرنده تصاویر دیجیتال باید مطمئن و استاندارد باشد. در این زمینه، تولید ست‌تاپ‌ باکس با کیفیت قابل قبول در کشور بر عهده موسسه استاندارد و سازمان صنایع است و کنسرسیومی متشکل از ۹ شرکت برای تولید آن در کشور ایجاد شده است. همچنین، ست‌تاپ‌ باکس جزو استانداردهای اجباری در کشور است. شرکت «تکتا»، وابسته به سازمان صداوسیما و نماینده موسسه استاندارد ایران، عهده‌دار کنترل کیفیت این محصول است و استاندارد این دستگاه‌ها را تایید می‌کند. پس، در هنگام خرید این دستگاه به نکات مهمی از جمله استاندارد، هولوگرام شرکت تکتا، گارانتی، خدمات پس از فروش و همچنین​ تست دستگاه دقت شود.

این مبدل‌ها حتما باید استاندارد باشد و در این صورت، کیفیت تصویر بالا و بدون مشکل خواهد بود. چنانچه دستگاه یادشده، مناسب و استاندارد نباشد، تصویر با مشکلات متعددی همراه خواهد شد.

آیا با فراگیر شدن سیستم دیجیتال شاهد قطع شدن پخش آنالوگ هستیم؟

بله، زمان‌های خاموشی به موقع لازم اعلام خواهد شد. هنوز زمان اعلام آن نرسیده است.

به نظر می‌رسد مردم هنوز از میزان کارایی گیرنده‌های دیجیتال به شکل مطلوب آگاهی لازم را ندارند؟

در سیستم دیجیتال، علاوه بر این‌که کیفیت صدا و تصویر از سیستم آنالوگ بهتر می‌شود، صداوسیما نیز قادر خواهد بود تعداد شبکه‌های بیشتری در اختیار بینندگان قرار دهد. برای مثال، در شهر تهران برای ایجاد هشتمین کانال، یعنی شبکه قرآن، با مشکل روبه‌رو بودیم، اما در حال حاضر حداقل ۱۶ شبکه در حال پخش است و با خاموشی آنالوگ می‌توان به تعداد این شبکه‌ها افزود. کیفیت صدا و تصویر نیز بهتر است. همچنین، امکان ارائه اطلاعات اضافی کنار تصویر وجود دارد و راهنمای الکترونیکی برنامه‌ها در دسترس است. می‌توان برنامه‌های رادیو را نیز همراه با برنامه‌های تلویزیون دریافت کرد.

به نظر شما آیا گیرنده‌های دیجیتال می‌توانند جایگزین خوبی برای استفاده از ماهواره باشند؟ قرار نیست برخی از شبکه‌های ماهواره‌ای تایید شده با استفاده از گیرنده‌های دیجیتال قابل دریافت باشند؟

ماهواره در ایران ممنوع است. ماهواره با ورود به خانواده خسارت‌های غیر قابل جبرانی به بار می‌آورد و خسارت‌های اخلاقی و فرهنگی فراوانی را به دنبال دارد.

در شرایط کنونی، چنین صحبتی نیست که شبکه‌های ماهواره‌ای از طریق گیرنده‌های دیجیتال ارائه شود؛ البته، این مساله در دنیا نیز رد شده است. با این همه، صداوسیما برنامه‌های فاخر را دریافت و آنها را ترجمه و در اختیار مردم قرار می‌دهد. اگر استفاده از تلویزیون دیجیتال نهادینه شود مردم کمتر به رسانه‌های خاص روی می‌آورند.

دستگاه‌های دریافت سیگنال دیجیتال را چه بنامیم؟ ست‌تاپ‌ باکس، مبدل تلویزیون دیجیتال یا…؟ آیا در این زمینه برنامه فرهنگی یا برنامه تبلیغی تدوین شده است؟

ما تمایل داریم که فرهنگ فارسی در استفاده از این دستگاه‌ نهادینه شود. «مبدل تلویزیون دیجیتال» بهتر است، ولی اسم «ست‌تاپ ‌باکس» نیز مطرح شده است.

آیا تصور می‌کنید اجرای طرح گذر از آنالوگ به دیجیتال در بین مردم از اقبال عمومی برخوردار شود؟

قطعا، سازمان صداوسیما که تنها نهاد مستقل ارائه‌دهنده سرویس دیجیتال در کشور است با صرف توان علمی ـ تخصصی کارشناسان و بودجه کلان با بسترسازی‌های لازم برای اجرای این طرح سرمایه‌گذاری کرده و با سیاست‌گذاری صحیح، فرهنگ‌سازی و آموزش، مخاطبان رسانه را به استفاده از این سامانه تشویق کرده است تا در زمان مقرر، خاموشی آنالوگ انجام شود.

فرشید شکیبا – جام​جم